CAPUT V.

Qualiter procedendum sit in multiplici amphibo logico.

Rursum quoque in his quae sunt secundum aequivocationem, dicuntur multipliciter, sed alio modo, accidentali tamen multiplicitate, sicut secundum amphibologiam : sicut dicitur disciplina una plurium : hoc enim secundum multiplicitatem amphibologiae dicitur : multipliciter enim dicitur disciplina una plurium, ut quod plura sint unius finis totius disciplinae, et ejus quando est ad finem : sic enim unius est ut finis, et alterius ut ejus quando est ad finem : ut medicina dicitur una disciplina plurium, quia est disciplina sanitatem faciendi, ut finis, et cibandi et diaetandi, ut ejus quod est ad finem: et sic est plurium quae non in una penitus habitudine construuntur, et hoc quod est disciplinam unam esse plurium. Dicitur etiam una disciplina plurium velut amborum linium : et tunc genitivus plurium ratione suppositorum in una dependentia se habet ad nominativum, qui est, una disciplina est plurium. Vel ad accusativum, quando dicitur unam disciplinam esse plurium. Sic dicitur, contrariorum eadem disciplina, ut medicina sanorum et aegrorum : et sic enim disciplina una speculativa plurium est quae aequaliter contraria, ut fines in periculosis considerare : quamvis disciplina practica non sit nisi unius ut finis, et alterius per accidens ut caveatur. In speculativis autem nihil magis unum contrariorum est finis altero : quia per speculationem non potest finite cognosci unum contrariorum, nisi cognoscatur alterum. Aut etiam dicitur una disciplina plurium : quia est unius, ut ejus cujus est per se, et alterius, ut ejus cujus est per accidens : sicut disciplina, quoniam triangulus habet tres angulos aequos duobus, etc. ; quae disciplina relata ad subjectum plurium est, quia est trianguli et aequilateri : sed trianguli secundum se, aequilateri per accidens, quoniam accidit triangulo esse triangulum aequilaterum, et contingit triangulo per id quod est consequens esse totum trianguli. Quaecumque autem totum esse sequuntur, accidunt : eo quod non sunt de sub stanti a illorum quorum esse sequuntur, quamvis in seipsis sint substantialia. Sed quod accidens quidem dicunt opponi ad per se et non ad subjectum, et vocant ipsum accidens ad visendum quamvis substantiale sit ad es-

sendum : quia non per se, sed per extraneum participat praedicatum, cognoscimus, quod aequilaterus habet tres aequos duobus rectis, per hoc quod est triangulus, et non per hoc quod est aequilaterus.

Sic ergo amphibologice dicitur ad multiplex : nec dicitur, quod hic multiplex sit non secundum aequivocationem, eo quod nihil sit aequivocum : quia hoc esset falsum : cum unum nomen unius per se et alterius propter aliquid, vel unius per se et alterius per accidens, non possit esse nisi aequivoce. Sed dicitur non secundum aequivocationem : quia multiplicitas hic non consideratur in aequivocis, sed in diversa dependentia generum quae est plurium ad nominationes vel accusationes praecedentes.

Usus autem hujus considerationis in destruendo quidem problema quod oportet destruere, multiplex secundum quemlibet sensum est: quia si nullo modo secundum quemlibet sensum est una disciplina plurium, tunc universaliter destructa erit propositio quae dicit disciplinam esse plurium : tunc enim manifestum est quoniam omnino (hoc est, universaliter) non erit una disciplina plurium. In constituendo autem sufficit uno aliquo modo disciplinam unam plurium esse. Exemplum propositionis propositae proprie loquendo non est multiplex : sed nomine multiplicis extenso, multiplex dicitur propositio, quae plures causas habet veritatis, cujus veritas non destruitur nisi omnibus modis et causis veritatis destructis. Construitur autem veritas, causa una constructa veritatis ejusdem.

In talibus autem multiplicibus quae non latent respondentem, utile est dividere sive distinguere multiplex quoties dicitur secundum omnem modum suae multiplicitatis, ne respondens negandi habeat occasionem, aliquo modo non divisim accepto. Sed si construere volumus propositionem, addendi et accipiendi sunt a nobis omnes sensus veri, ut accipia- mus quaecumque contingunt et vera sunt: et dividendum est propositionem in ea tantum quae vera sunt, hoc est, in sensus multiplicitatis veros, omittendo sensus falsos : quia sic accipimus quaecumque utilia sunt ad construendum : quia sensus falsus ad construendum non est utilis. Si autem destruere volumus, accipiendi sunt omnes sensus multiplicitatis falsi, ita quod accipiamus ex sensibus multiplicitatis ea quae non contingunt et falsa sunt, et reliqua quae sensus veri relinquamus : quia verum non valet ad destruendum, cum ex vero non sequitur nisi verum. Taliter autem faciendum est in multiplici, quod non latet respondentem : quia aliter negabitur propositio propter multiplex indivisum.

Haec autem multiplicitas non consideratur tantum in his quae sunt plurium, sed etiam in hoc quod est unius. Unde esse hoc hujus, vel non esse hoc hujus, eadem multiplicitate multipliciter dicitur : et ex eisdem locis considerationis est construendum et destruendum. Et si propositio formato problemate dicat disciplinam hanc hujus esse : aut erit hujus ut finis, aut ut alicujus eorum quae sunt ad finem : aut alicujus essentiae dicitur ut ejus cujus est per se, aut ut ejus cujus est per accidens. Similiter etiam dicitur in negativa quae dicitur hoc non esse hujus aliquo modorum prius dictorum. Eadem autem ratio est in alio exemplo quo desiderium dicitur hujus, et eadem ratio in aliis omnibus quaecumque dicuntur vel pluraliter vel singulariter, hoc hujus est ubi desiderium horum vel hujus et eorum quae sunt ad finem, ut cognoscere medicinam vel cibum ad sanitatem ordinatum. Est etiam desiderium aliquorum ut unius per se et alterius per accidens, velut in vino vel viiii disiderium est in eo quod amicus dulcis : hujus enim est desiderium quidem vini per accidens, sed est dulcis per se ut finis : non enim appetit vinum quia vinum est, sed appetit idem quia dulce est : talis enim per se dulce desiderat, vinum autem per

accidens: si enim austerum esset, jam non desiderabit illud amicus dulcis. Patet ergo quod per accidens desiderat vinum per hoc quod accidit vina dulcia esse. Cum enim omnia relativa dicantur alicujus vel aliquorum, patet quod maxime utilis est locus hic et consideratio ab eo sumpta in his quae sunt ad aliquid sive relativa alicujus vel aliquorum : omnia enim quae sunt ad aliquid et sunt de numero relativorum, pone talia sunt. Et dico pene propter quaedam relativa quae expresse determinant sua correlativa : et ideo in talibus non potest esse talis multiplicitas.

Si autem obscuritas sit in proposito non ex multiplici, sed ex nomine ignoto, transferre oportet propositionem in nomine illo ad aliud nomen idem significans quod sit notius vel evidentius quam primum : sicut si dicatur, quod certum in opinione hominum non est notum, proponitur planum : planum enim in notitia est, quod leviter cognoscitur a quolibet : et si dicatur investigari, ponet pro eo perquirere, quia aliter saepe respondens negandi accipit occasionem pro non noto nomine pro evidentiori facto quod dictum est, in proposito facilius argumentabilis est propositio sive problema : quia respondens faciliter consentis in id quod evidenter notum. Est autem hic locus sive consideratio ab expositione nominis tracta, ad utrumque habens potestatem communis ad destruendum et construendum.

Et attende quod quamvis hic locus sit a transumptione quae extrinsecus est , tamen hic ponitur inter locos intrinsecos a substantia rei tractos : eo quod non sumitur hic a transumptione ut dispositio medii ad inferendum, sive ut locus a quo trahatur argumentum, sed ut idoneitas quaedam opponentis. Adhuc etiam intelligendum, quod multiplici utitur sophista, prout et etiam dialecticus : sed sophista utitur eo prout est dispositio medii ad decipiendum, sed dialecticus prout est in altera extremitatum ad inferendum illud.

Extremum autem infertur dupliciter ut convertibile, ita quod stet pro eodem pro quo stat medium : et est locus dialecticus a convertibili dictus : vel infertur alio modo, et est locus sophisticus. Adhuc autem cum dicitur, quod ex uno sensu probato infertur aliquid esse multiplex, hoc potest esse dupliciter. Uno modo si inferatur pro eodem sensu pro quo stet medium : tunc non sequitur quod multiplex sit. Si autem pro alia significatione pro qua non stat medium : tunc non utamur quod multiplex in uno sensu probatum est. Adhuc quod si protervus est respondens, non est discedendum ab opponente multiplex : quia destructo multiplici protervus respondens magis proterviet : sed quando non est protervus, discedendum, quia ex hoc expeditur opus commune.