CAPUT VIII.

Quid sit esse aeternum ?

Secundum ea quae dicta sunt, quoddam est esse stans nullo motu distractus, sicut esse primariarum causarum : et ideo est esse necessarium, vel omnino, sicut est esse causae primae: vel secundum participationem necessitatis a primo, sicut est esse intelligentiae et nobilis animae : est ergo hoc esse stans et non movens se, nec motum a seipso per aliquam sui distractionem : ex quo sequitur quod sit aeternum. aeternum enim, sicut ipsum nomen monstrat, idem est quod aeterminum, id est, quod terminos esse non habet: quod enim terminos habet, inter terminos est distensum, et a termino usque ad terminum est distensum, ut totum esse inter terminos sit comprehensum : termini autem esse sunt potentia et actus : in potentia enim esse inchoatur, et in actu terminatur, per totum exitum potentia in actum extenditur, et ideo habet prius et posterius sive post et ante, propter quod per tempus mensuratur. Quod autem extra terminos istos est, dupliciter est: aut enim terminos inchoationis nec extra se habet, nec intra se, et istud penitus aeternum est, et tale esse est tantum causae primae : aut habet terminos suae inchoationis extra se, sed intra se non habet, sicut est causatum a causa prima, quod est esse intelligentiae et animae nobilis : hoc enim licet productum sit a causa prima, tamen in tantum comprehenditur lumine causae primae, quod nullam necesse patitur mutationem, totum existens in actu, nihil sui habens in potentia : et hoc est quod multi dicunt, et Aristoteles et alii, quod in rebus aeternis idem est esse et posse. Et participative aeternum plus est quidem in intelligentia, minus autem in anima nobili.

Ex his igitur patet, quod aeternitas est mensura durationis aeternorum a nunc stante et sese non movente causata, ut dicit Boetius. Nunc enim est instans adjacens per intellectum esse stantis a potentia in actum non distracti: et ideo tale nunc nec habet futurum in quod fluat, nec habet praeteritum a quo recedat, sed totum est simul secundum substantiam et esse stans indivisibile. Et hoc est quod dicit Boetius, quod " nunc stans et non movens sese semper aeternitatis facit. " Nunc enim, sive sit nunc temporis, sive nunc aeternitatis, non accipitur nisi in eo cui adjacet per intellectum : et dispositio ipsius nunc sequitur dispositionem ejus cui adjacet, quod si stat, stabit nunc non movens sese ab aliquo in aliquid. Si autem movetur et fertur, necessario movebitur et nunc et distrahetur in temporis quantitate : tempus enim non est nisi fluens nunc de praeterito in futurum. Et hoc etiam est quod dicit Aristoteles in VI Ethicorum , quod necessarium omne est aeternum : possibile autem et contingens temporalia sunt. Et quia aeternum hoc modo vocatur aeternum, propter hoc dicit Boetius, quod " etiamsi mundus non habuisset nec finem nec principium du-

rationis, sicut quidam Philosophi posuerunt, tamen non sequeretur quod esset aeternus propter motum et mutationem quam patitur in esse sui. " Sicut autem esse fluens deficit ab esse stante, et tamen causatur et procedit ab illo : ita nunc fluens deficit a nunc stante, et procedit ab ipso. Et ideo in Consolatione philosophiae dicit Boetius :

....Qui tempus ab aevo Ire jubes :

aevum vocans aeternum.

Quod autem quidam objiciunt, dicentes quod aeternum est, quod caret principio et fine: nihil autem caret principio et fine nisi causa prima : causa autem prima una sola est: et ideo nihil est aeternum nisi unum solum. Jam solutum est per distinctionem aeterni. Et quod sophistae dicunt, quod id quod caret principio et fine, immensum est: immensi autem mensura non est : aeternitas autem in genere mensurae ponitur : et ex hoc concludunt aeternitatem nihil esse. Adhuc addunt primum esse immensurabile, sed ipsum esse mensuram aliorum. Talia autem omnia tamquam vilia contemnimus. Immensi enim licet non sit mensura certificans ipsum, tamen nihil prohibet immensi esse mensuram per intellectum adjacentem ipsi Sicut infiniti motus, quem multi Philosophi posuerunt in secunda, adjacens est tempus infinitum. Et quod dicunt primi non esse mensuram, aequivocatio est in mensura : est enim mensura esse quantum esse rei attingit causam sui esse et habet virtutem et quantitatem : et hoc modo primi non est mensura, sed ipsum est mensura aliorum in quolibet genere. Est etiam mensura secundum intellectum accepta et intellectualiter extensa duratio : et hoc modo durationis, primi nihil prohibet esse mensuram.

Adhuc autem instant dicentes, quod indivisibilem quantitatem non habet: et ideo non extenditur in aliquam quantitatem. Et propter hoc non habet aliquam mensuram. Et alia multi hujusmodi inducunt sophismata. Ad omnia autem ista solvitur, quod est extensio esse, et hoc necessario extensum agit in quantitatem : et est extensio secundum intellectum, quae est acceptio per intellectum esse stantis et indivisibilis non deficientis in aliquo tempore vel in aliquo loco, et illa extensio extensum non agit in aliquam quantitatem, quia non est in eo, sed in intellectu : nec est extensio esse, sed protensio intellectus ad esse, numquam et nusquam deficiens : et talis protensio aeternitas vocatur. Propter quod etiam multi dixerunt, quibus et Aristoteles et Averroes consentire videntur, quod hujusmodi mensuratum esse quod extrinsecus adjacet, non esset nisi in anima.

Talia ergo sophistice inducta dimittantur : esse enim illud est totum, eo quod sibi nihil deest. Simul est, nihil extensum habens de praeterito in futurum: perfectum est,totum in actu existens : possessum est,. nihil de lucro acquirens. Aristoteles enim distinguit in quarto Ethicorum inter habitum per lucrum et possessum,dicens esse possessum haereditario in re habitum : lucratum autem negotiatione et labore acquisitum. Cum autem . immobile sit tale esse, patet quod nihil habet acquisitum, sed totum quod habet esse possessum, ex prius habitis patet, quod est luterminabile. Cum autem sit ex intellectus universaliter agentis constitutione, patet quod est secundum actum vivens. Intelligere enim vivere est. Et ideo Boetius diffiniens aeternitatem in quinto de Consolatione, ''dicit quod " aeternitas est interminabilis vitae possessio tota simul existens et perfecta. " Sunt autem qui-

dam qui aeternum participative dictum nolunt vocari aeternum : et de hoc non curamus. In nominibus enim parva vis est, quando rei veritas est comprehensa : sed hoc solum dicimus, quod distinctio illa dictis Philosophorum non concordat.