Lectio 3

Supra dominus confutavit detrahentes suis miraculis, et doctrinae, hic arguit tentantes; et hic duo facit.

Primo ponitur interrogatio tentativa; secundo reprobatio, ibi respondens ait illis.

Dicitur ergo tunc responderunt; hoc est postquam multa miracula viderant, et postquam multa verba sapientiae audierant, ita quod impletum est in eo quod dicitur Eccli. XXII, 9: cum dormiente loquitur qui narrat stulto sapientiam. Magister, volumus a te signum videre.

Magister dicunt tentando; Ps. XXVII, 3: loquuntur pacem in ore suo, mala autem in cordibus eorum. Volumus a te signum videre.

Nonne multa signa viderant? ita; sed alius evangelista sic exponit dicens, Lc. XI, V. 16: volumus signum de caelo videre, sicut legitur Lib. I Reg. XII, 18 quod Samuel fecit tonitruum: et elias qui fecit ignem descendere, IV Reg. I, 10. Proprium enim Iudaeorum est signum petere, ut habetur I ad Cor. I, 22: Iudaei signum petunt. Sed cum signa dedisset terrena, non credebant; etiam si daret caelestia, non crederent; Io. III, 12: si terrena dixi vobis, et non creditis, quomodo si dixero caelestia, credetis? qui respondens ait illis etc..

Consequenter repellit eos: et duo facit.

Primo petitionem negat; secundo indignitatem ostendit, ibi viri Ninivitae etc..

Primo designat quod quaerebant; secundo denegat.

Dicitur ergo qui respondens ait illis: generatio mala et adultera signum quaerit. Malos enim dicit, quia insidiatores erant. Dicitur quis malus, quia nocet proximo.

Generatio ergo mala, et iniqui filii. Dicitur adultera generatio, Is. LVII, 3: vos autem accedite huc filii auguratricis, semen adulteri, et fornicariae.

Ita ergo ista generatio iniquitati subiecta signum quaerit, sed non dabitur ei nisi signum ionae prophetae. Is. VII, 11: pete tibi signum a domino deo tuo in profundum inferni, sive in excelsum supra etc..

Petebat ergo signum de caelestibus, sed non erant digni videre. Hoc enim dedit apostolis suis, qui viderunt eum ascendentem, qui gloriam dei viderunt in monte. Sed istis non dabitur nisi signum in inferno, quantum ad animam, et de terra, quantum ad corpus.

Unde non dabitur ei nisi signum ionae prophetae.

Unde signatur mors christi, et ostenditur caritas dei, sicut dicit apostolus ad Rom. V, 8: cum adhuc peccatores essemus, secundum tempus christus pro nobis mortuus est etc.. Item, ostenditur potestas resuscitantis ut habetur I ad Cor. XV, 20 ss.. Et haec sunt signa eorum, quae in nobis esse debent.

Per mortem christi significatur nobis quod nos mori debemus peccato; per resurrectionem vero, quod nos debemus a peccato resurgere.

Et sicut ionas fuit in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, scilicet secundum veritatem, sic filius hominis erit in corde terrae. Et in hoc confunditur error Manichaei dicentis, quod non in veritate mortuus est.

Et dicit in corde terrae, quia sicut cor hominis est in profundo, ita christus in profundo terrae. Vel in corde terrae, idest in corde terrenorum et discipulorum, qui desperabant de eo, ut habetur Lc. Ult., 21: nos autem sperabamus, quod ipse esset redempturus Israel.

Tribus diebus et tribus noctibus.

Sed hic est quaestio litteralis. Videtur hoc esse falsum, quia hora nona expiravit, et sepultus est in vespere, resurrexit autem in mane tertiae diei.

Dicit Augustinus, quod aliqui volunt dicere, quod computanda est hora qua positus fuit in cruce. Unde primam noctem dicunt illam tenebrositatem quae apparuit, secunda fuit nox diei veneris, tertia diei sabbati.

Sed secundum Augustinum non valet: posset tamen nobis suppetere, si tota die dominica fuisset in sepulcro. Ideo aliter dicendum, quod dies naturalis pro die et nocte, sumitur pro spatio viginti quatuor horarum.

Sed, sicut dicit Augustinus, in Scriptura aliquando sumitur pars pro toto. Sic ergo dicendum, quod christus per synecdochen fuit tribus diebus et tribus noctibus in sepulcro, quia sexta feria pro tota die et etiam pro praecedenti nocte sumitur: de die vero secunda non est dubium; tertia vero nox pro nocte et die sequenti.

Tamen si secundum veritatem inspicimus, fuit duabus noctibus et uno die integro, ad signandum quod suum simplum destruxit nostrum duplum. In nobis erat poena et culpa, in eo poena solum, ideo etc..

Viri Ninivitae surgent in iudicio cum generatione ista. Hic ponit indignitatem.

Hic est quaestio litteralis. Nonne multa miracula fecit? nonne Lazarum resuscitavit, et multa alia? quid est ergo non dabitur ei nisi signum ionae prophetae? respondeo. Non dabitur tale signum quale petebant: vel non dabitur signum ad utilitatem eorum; sciebat enim quod non reverterentur, quia indurati erant. Sed signa fecit propter fideles et electos, quales post multi fuerunt.

Viri Ninivitae etc.. Haec est indignitas.

Et primo praeferuntur gentiles; secundo ponitur ratio, ibi cum autem immundus spiritus exierit ab homine etc..

Videte. Aliquis est bonus vel quia non peccat, vel quia poenitet.

Primo ergo praefert eos qui poenituerunt, scilicet gentiles; secundo qui peccatum non fecerunt, ibi regina Austri etc..

Comparaverat dominus resurrectionem suam ionae; ideo possent credere quod istis accideret sicut Ninivitis qui liberati sunt; sed isti non solum non fuerunt liberati, sed fuerunt etiam dispersi. Unde viri Ninivitae surgent.

In verbis istis excluditur unus error Iudaeorum, quod resurrectio erit ante iudicium, et quod in medio reaedificabitur ierusalem.

Et adducunt pro se quod dicitur Is. XXV, 6: faciet dominus in monte hoc convivium pinguium.

Alii dixerunt quod iusti et martyres resurgent ante alios per mille annos, et adducunt pro ipsis quod dicitur Apoc. XX, 1: vidi Angelum descendentem de caelo habentem clavem abyssi et catenam magnam in manu sua; et sequitur, et apprehendit draconem serpentem antiquum, qui vocatur diabolus, et ligavit eum ut non amplius gentes decipiat, donec consummentur mille anni. Utrumque excluditur cum dicit surgent cum generatione ista, simul boni et non boni.

Et condemnabunt, comparatione, non auctoritate, quia inter condemnandos resurgent; Ez. V, 5: ista est ierusalem, in medio gentium posui eam et in circuitu eius terras: contempsit iudicia mea ut plus esset impia quam gentes, et praecepta mea ultra quam terrae quae in circuitu eius sunt.

Et in quo condemnabunt? quia poenitentiam egerunt; isti vero noluerunt facere poenitentiam. Dominus incepit praedicationem suam a poenitentia: ioannes similiter, et non audierunt; Ier. VIII, 6: nullus est qui agat poenitentiam super peccato suo. Item illi fecerunt poenitentiam in una praedicatione ionae; iesus autem multas praedicationes eis fecerat, et tamen non sunt conversi; Io. XV, 24: si opera non fecissem quae nullus alius fecit, peccatum non haberent. Item conversi sunt in praedicatione unius prophetae; sed isti non solum habuerunt prophetam, sed filium dei. Unde habetur ad hebr.

C. I, 1: multifarie, multisque modis, olim deus loquens patribus in prophetis, novissime diebus istis, locutus est nobis in filio, quem constituit haeredem universorum, per quem fecit et saecula etc..

Et sequitur ecce plusquam ionas hic, ut habetur ad Hebr. III, 3: amplioris gloriae enim iste prae Moyse dignus est. Ergo Ninivitae praeferuntur, quia poenitentiam egerunt.

Regina Austri surget in iudicio cum generatione ista, et condemnabit eam, scilicet in sapientia, quam isti noluerunt recipere.

De ista habetur III Reg. X, 24, quod venit audire sapientiam Salomonis. Per istam signatur ecclesia ex fidelibus; Ps. XLIV, 10: astitit regina a dextris tuis in vestitu deaurato, circumdata varietate etc.. Regina dicitur, quia regere se debet; Prov. XX, 8: rex qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo etc.. Et dicitur Austri ratione spiritus sancti; Cant. IV, 16: surge, Aquilo, et veni, Auster, perfla hortum meum etc.. Ista regina surget in iudicio cum generatione ista.

Nota quod non dicitur quod non peccaverit, sed non fuit rebellis. Quare? quia venit a finibus terrae audire sapientiam Salomonis, sicut habetur III Reg. X, 24: et non oportuit quod vos veniretis a finibus terrae, quia hic est. Unde: ecce plusquam Salomon hic, quia ille rex temporalis erat et peccator, iste vero innocens et aeternus; Dan. VII, 14: potestas eius potestas aeterna, quae non auferetur, et regnum aeternum, quod non corrumpetur.

Cum autem immundus spiritus exierit ab homine etc.. Ostendit supra gentiles esse potiores Iudaeis, hic vult confirmare exemplo: et primo ponit exemplum; secundo adaptat, ibi sic erit generationi huic pessimae.

Exemplum ponit de spiritu immundo.

Notare debetis quod aliquando ponitur exemplum ex re gesta, aliquando ex parabola.

Et quando ponitur ex re gesta, oportet quod unumquodque seorsum exponatur ita quod utrumque indiget expositione sua, sicut hic positum est exemplum de iona. Aliquando ponitur exemplum de parabola, ut cum dicitur, simile est regnum caelorum etc..

Hic non oportet ponere quid sit in regno caelorum. Possumus ergo dicere secundum Hieronymum, quod sit similitudo et parabola, et sic est unus sensus. Vel ex re gesta secundum Augustinum, et sic est duplex sensus.

Immundus spiritus exit ab homine dupliciter, quia hominem aliquando torquet corporaliter, aliquando spiritualiter. Unde videndum quomodo impleatur homo spiritu immundo; quomodo corporaliter et quomodo spiritualiter; tertio quomodo pertineat ad propositum.

Quatuor ergo dicuntur.

Primo liberatio a spiritu immundo; secundo iterata vexatio; tertio gravitas; quarto secundae vexationis occasio.

Dicit ergo si spiritus immundus exierit ab homine. Omnis res quae commiscetur viliori rei, immunda dicitur; quae puriori, purior; ut si argentum plumbo iungatur, fit vilius: sic spiritus creatus, si adhaereat inferiori se, dicitur spiritus immundus.

Et iste exit aliquando ab homine quem corporaliter vexat, aliquando quem spiritualiter, ut in baptismo.

Consequenter ponitur iterata vexatio, et occasio. Et primo ex parte Daemonis; secundo ex parte eorum qui vexantur.

Ex parte Daemonis primo quantum ad illos alios; secundo quantum ad istos: haec enim est consuetudo Daemonis, quod non potest quiescere nisi noceat, quia ab initio peccatum dilexit. Unde cum ab aliquo expellitur, quaerit ubi vexet.

Unde dicit ambulat per loca arida, quaerens requiem, et non invenit. Unde aliquando requiem non invenit. In quibus autem inveniat, dicitur iob XL, 16: sub umbra dormit, in secreto calami, in locis humentibus.

Loca humentia sunt corda voluptatibus dedita; loca arida sunt qui contemnunt voluptates, qui a prosperitatibus declinant.

Et de hoc Ezech. XXXVII, 11: aruerunt ossa nostra, et periit spes nostra. Dicit ambulat, et explorat quemcumque hominem quem decipiat. Unde pro hoc quod dicitur ambulat, sollicitudinem ostendit; I Petr. V, vers. 8: sobrii estote et vigilate, quia adversarius vester diabolus tamquam leo rugiens circuit quaerens quem devoret. Quaerens requiem, et non invenit, nisi in locis humentibus.

Ita fuit de Iudaeis, quod exiens a Iudaeis ivit ad gentiles, qui aridi sunt ab humore gratiae divinae; sed non invenit requiem, quia expulsus est, quia verbum dei receperunt.

Tunc dicit: revertar in domum meam unde exivi. Ex verbo isto potestis colligere quod si diabolus aliquando expellitur ab aliquo, quia agit poenitentiam, non tamen totaliter dimittit eum: sicut de christo legitur Lc. IV, 13, quod dimisit ad tempus.

Hoc ergo est intelligendum, ut semper solliciti sint homines ne revertatur. Et hoc est quod dicit revertar etc..

Et veniens invenit eam vacantem.

Hic ponitur occasio ex parte eius qui secundo affligitur. Si volumus ad Iudaeos retorquere, planum est quod cum expelleretur a gentibus, rediit ad Iudaeos.

Unde triplex ponitur occasio. Scilicet otiositas; unde dicit vacantem; Eccli. XXXIII, 29: multam malitiam docuit otiositas. Ideo Hieronymus: semper aliquid boni facito ut te diabolus inveniat occupatum. Unde vacantem, idest otiosum; Thren. I, 7: viderunt eam hostes, et deriserunt sabbata sua. Scopis mundatam, quia quod mundatur scopis non mundatur, nisi quia leviter adhaeret. Unde idem est scopare, quod leviter mundare, et inde scopatio imperfecta mundatio. Item ornatam et hoc est superficialis ornatus. Mundatio perfecta debet cum igne fieri, sicut habetur in lege, quod vasa igne debebant mundari.

Item illud quod ornatur, aliam habet ex se pulchritudinem, aliam ex ornatu tantum, de qua in Ps. Cxliii, 12: filiae eorum compositae, circumornatae ut similitudo templi etc.. Sed qui volunt esse securi, debent habere pulchritudinem interiorem; Ps. XLIV, V. 14: omnis gloria eius filiae regis ab intus, in fimbriis aureis, circumamicta varietatibus etc.. Sed quando fit ornatus solum in exterioribus, non relinquitur a Daemonibus. Ita est de Iudaeis, quia ipsi servabant sabbata, in quibus magis vacabant a bonis quam a malis.

Item totam curam ponebant in minimis legis.

Tunc vadit, et assumit septem alios spiritus nequiores se. Hic ponitur de secunda vexatione graviori, et ostenditur gravior primo quantum ad numerum; secundo quantum ad durationem; tertio quantum ad effectum.

Quantum ad numerum, quia assumit septem.

Secundum chrysostomum exponitur ad litteram, quia cum aliquis cadit, et non cavet, tunc deterius accidit ei; Io. V, 14: ecce sanus factus es; iam noli peccare, ne deterius aliquid tibi contingat. Secundum Augustinum assumit septem, et hoc dupliciter. Aliquando enim poenitens agit poenitentiam, sed negligenter se habet, et tunc fit proclivior; ad Rom. I, 28: propter quod tradidit illos dominus in reprobum sensum.

Et per hoc quod dicit septem, universitas vitiorum signatur. Aliter secundum beatum Augustinum: aliqui peccant aliquo peccato, et in statu poenitentiae addunt simulationem.

Et sicut septem sunt dona spiritus sancti, sic septem simulationes. Unde primo erant vitia simplicia, tunc adduntur simulationes vitiorum, quae sunt deteriores: et dicuntur septem, vel propter universitatem vitiorum, vel propter sabbatum.

Et qui hoc modo peccant, fient perseverantiores in malo, unde dicit et intrantes habitant ibi, quia inde recedere nolunt; Ier. VIII, V. 5: populus in ierusalem aversus est aversione contentiosa, apprehenderunt mendacium, et noluerunt reverti. Si exponatur de Iudaeis, patet, quod habitat in eis, et discedere ab eis non vult.

Et fiunt novissima illius hominis peiora prioribus. Hic ponitur aggravatio quantum ad effectum. Ad litteram, qui magis punitur, magis aggravatur. Unde II Petr. II, 21: melius erat viam veritatis non cognoscere, quam post agnitionem retrorsum reverti. Item quantum ad Iudaeos, quia peius egerunt blasphemando christum, quam colendo idola.

Ideo sequitur sic erit generationi huic pessimae, quia deterius erit eis quam unquam fuerit eis in Aegypto.