CAPUT XXI.

De causis naturalibus effectuum fulminis.

Sicut igitur enumerata sunt ista, sic reddamus causas naturales istorum, ut pateat quod error est attribuere ea diis : postea reddamus causam, si Jupiter qui est unus planetarum, aliquid virtutis habeat in tonitruo et in fulmine.

Dicimus ergo, sicut ex ante habitis patet, quod in fulmine aliquando descendit vapor in terram, et aliquando extinguitur antequam descendat. Ille qui non descendit, sed extinguitur, debilis est, et non adurit, nec perculit aliquid. Ille autem qui descendit, aliquando subtilis est, aliquando grossus. Subtilis autem penetrativus est valde : quia miscetur acri quem alterat lumine suo, et igne sive calore adhuc efficitur magis subtilis : et ideo quae sunt magis porosa penetrat.

et citius exurit, licet non videatur vestigium, sicut vinearum flores et avelanamim : eo quod lignum illud sit valde porosum. Inter ligna autem porosa sic distinguendum est: quoniam aliud habet poros rectos, aliud obliquos sive tortuosos, sicut buxus, et caetera ligna nodosa. Lignum enim non. habens poros rectos, non recipit vaporem subtilem sive inflammatum aerem in profundum sui : ideo non aduritur in flore. Quod autem habet poros rectos, dupliciter habet eos : aut enim habet eos ascendentes ab imo per longitudinem sui ligni secundum cursum nutrimenti a radice : aut habet eos de medulla venientes ad superficiem ligni in circuitu, sicut radii alicujus stellae pinguntur venire a centro uno. Et illud quod habet poros primo modo, non habet eos patulos, sed occultos contra fulmina : et ideo de facili non aduritur a fulgure, praecipue si habet corticem spissam, et duram, sicut quercus, pinus et malus. Hoc autem quod habet secundo modo poros, habet eos patulos, et aduritur a fulmine in circuitu undique veniente, et quasi haurit rorem subtilem emissum a fulgure : et praecipue si habet corticem diviricatam subtilem, quasi nihil sibi adhaerentem : et ideo prae omnibus lignis lignum vitis in flore magis aduritur : quia taliter dispositos habet poros, et cortex suus non bene adhaeret ei. Quod autem sic disponantur pori sui, sic probatur. Si. vitis viridis incidatur in nodo, tunc enim apparent radii albi pororum de medulla ad modum stellae ad superficiem venientium.

Et ideo ingeniata natura folia lata dedit ei, quibus defendat se et fructus suos. Quod sapientes vinitores scientes, cum vinea est in flore, condensant folia ante flores et botros, et in tempore maturationis auferunt folia, ut sol tangere possit uvam et niuturare.

Haec eadem causa est quare diu aspicienti contra fulgura, facies immutescit, et quandoque excaecatur : cum enim homo sit porosae pellis et subtilis, haurit ignem in poris, qui corrumpit humidum ibi inventum, et inflat faciem, et in oculos intrat magis faciliter, et liquefacit et exsiccat humorem cristallinum et excaecat oculos.

Si autem ignis fuerit magis adhaerens sibi, non spissus, sed subtilis et bene commixti et continui vaporis, iste penetrat porosa, sicut coria, quasi non resistentia, et frangit et comminuit dura, sicut aurum, vel ferrum. Et si est in eo major impetus ictus quam caloris, comminuit totum ubi tangit, vel forte conterit in pulverem. Si autem est ibi impetus ictus et caloris, liquefacit aurum vel ferrum et non corium : eo quod propter porositatem comi vel ligni, non congregatur multus ignis, nec diu stat retentus in ipso, sed transit per ipsum. Nihil enim prohibet quod ignis in vapore sparso non adurat, qui tamen quando congregatus est in duro corpore comprimente ipsum, efficitur fortissimae adustionis. Et hujus exemplum est in calce frigida in qua est dispersus ignis, qui quando congregatur ad unum locum, ex hoc quod expellit in quibusdam partibus calcis ad alias partes quasdam per aquam frigidam diffusam calor efficitur adhaerens.

Quod autem dicitur, quod aliquando adurit calceos vel alias vestes, et non laedit hominem, dicendum quod vapor ille debilis est adustionis, alterans combustibile siccum quod tangit immediate, non potens in aliud per modum suae naturae, quod habet humorem sanguinis vel alterius extinguentis ignem infusum.

Debilissimus autem vapor et divaricatus est valde, qui tantum pilos adurit: quia pili sunt quasi fumus in acre exsiccatus valde, et facilis incisionis sunt: et ideo vapor ille nihil aliud alterare potest propter flammae suae debilitatem.

Vapor autem subtilis magis ictu percutiens quam calore adurens, inlicit colorem percussi, et facit currere sanguinem sub pelle : et ideo inficit hominem sic, ut habeat pellem inflatam : et talem nos vidimus.

Vapor autem si sit fortissimi ictus, interficit hominem et alia animalia: eo

quod penetrat membra vitalia interiora, et percutit ea: sed per subtilitatem suam et divaricationem vulnus non apparet, nec etiam adustio, eo quod ictu magis laedit quam calore. Si autem sit grossus et adhaerens sibi, facit vulnus : et si est valde calidus, relinquit signa adustionis majora secundum proportionem sui caloris adhaerentis partibus materiae ejus : et si tantum impetum habet ictus, et non sit valde spissae flammae, inveniuntur ligna alba quae dividit : et talis ictus est frequens valde et saepe videtur.

De dolio autem percusso in quo adhuc stat vinum, ipse Seneca reddit rationem, dicens ex fulmine aliquem remanere spiritum in vino, qui humorem viiii tangens coagulat, Quod verisimile est: nec enim alligari potuisset, nisi ei vinculum additum aliquod esset. Haec autem solutio non est conveniens : quia spirituale non continet corporale humidum tale quale est humidum viiii. Adhuc nec est sufficiens : quia scitur bene quod aliquid continet vinum, sed deberet ostendi quid id esset, et hoc non potest haberi ex verbis Senecae. Sciendum igitur est, quod proprietas vini fulminati sicut omnis humoris vel liquoris a fulmine percussi est quod efficitur pestiferum : et si quis biberit id, morietur vel dementabitur, si multum fuerit vinum vel oleum fulminatum. Fulmen enim illud vino vel oleo vel cuicumque liquori quem percutit, immiscet saporem viscosum corruptum et sulphureum : qui cum humore liquoris fulminati continuatur ad modum pellis viscosae, et illa pellis continet liquorem ad tempus ne fluat : diu tamen non detinet eum. Hujus autem signum est si persilium miscetur vino in magna quantitate, tunc enim contrahit vinum viscositatem multam ex persilio quod est viscosum valde : et illa viscositas propter calorem vini expellitur in circuitu et ibi inspissatur, quae cum inspissa- ta fuerit, etiamsi attrahatur spina de dolio viiii, ad multum tempus nihil exibit.

Sicut autem liquida inficit et efficit pestifera, ita animalia venenosa emundat a veneno : quia calore suo extingit naturale humidum in eis, quod erat venenosum, et postea paulatim exspirat eis vapor fulminis : et sic liberatur cadaver ab utroque veneno, et tunc non vermiculant talia corpora.

Quod autem odorem sulphureum habeant omnia fulminata, et foetida sunt valde, est propter vaporem sulphureum qui spargitur ex nube: quia aqueitas ipsius vaporis mixta est cum terrcstreitate calore corrumpente et adurente, et producente usque ad unctuositatem sulphuream : et talis vapor procedit de nubibus aquosis in se terrestres vapores ignitos habentibus : haec enim est generatio sulphuris, ut nos ostendemus, ubi de Mineralibus agemus : et ideo omnia sulphurea videntur quae fulminantur.

Quod autem animal percusum fulmine verat caput et frontem ad fulmen, et hastulae arborum diriguntur ad ipsum, hoc est ex impetu ictus vehementis qui convertit ea quae percutit contra impetum. Praeterea naturale est animali dirigere se contra nocivum improvise veniens super ipsum : et ideo in visu ipso quo tentat quale sit nocivum per fulmen, moritur, et videtur ad ictum fulminis conversum. Super hoc augures diversa prognosticantur, de quibus non est curandum ad praesens : quoniam in alia scientia erit de hoc inquisitio, utrum habeat aliquid veritatis.