CAPUT IV.

De inspectione ad ea quae insunt bono, ita quod concomitantur ipsum.

Amplius autem terminare problema de accidente per ea quae ut concomitantia insunt eligibili et bono : sicut quantitas discreta in numero bonorum, et sicut voluptas bona ex convenientia cum eligente, et sicut tempus quod est mensurans exemplum hujus. Dicamus igitur, quod plura bona paucioribus in eadem ratione bonis existentibus magis sunt eligenda. Dico autem plura dupliciter : sive plura numero, sive quando pauciora sunt contenta in pluribus tanquam pars ipsorum.

Hoc tamen videtur habere instantiam, non quae impediat considerationem, sed quae rectum intellectum considerationis doceat. Et haec instantia est in pluribus, in quibus nihil est magis eligendum utrumque quam unum : quia in eo quod propter alterum est, non est conditio aliqua qua eligatur, nisi ea.quae est ex eo propter quod ipsum est : et sic unica ratio electionis est in ambobus et in uno, cum tamen duo sint plura uno. Sed haec instantia non instat, quod consideratio procedat in illis in quibus unum propter alterum, ut sanitas et sanum fieri, ambo non magis eliguntur quam sanitas : cum sanitas causa sit electionis in ambobus, sicut in uno. Et hoc modo secundum discretam quantitatem non bona, hoc est, duo quae ambo non sunt bona; nihil prohibet magis esse eligenda propter praeeminentiam vel praeexcellentiam unius boni, quod inest non bonis : eo quod negetur bonum in ambobus divisim, sed in ambobus conjunctim, propter alterum quod in bono, non facit numerum in reliquo. Cujus est exemplum, beatitudinem et aliud aliquod parvum bonum, vel indifferens, nihil prohibet magis eligendum esse quam justitiam et fortitudinem : quia beatitudo praeponderat bonis illorum, et non bonum beatitudini adjunctum non diminuit bonum ipsius. Et propter hoc dicitur in Ethicis quod beatitudo sive felicitas desiderativa est nihil: tamen dicit, quod cum in numero bonorum conjuncta magis eligenda sit. Haec etiam consideratio est referibilis ad circumstantiam temporum, et quod eadem bona cum voluptate, hoc est, in tempore quo voluptuosiora sunt, magis sunt eligenda, quam in tempore quo non ita voluptuosa sunt, vel cum tristitia : sicut frui deliciis in juventute magis quam in senectute, quando non est vigens sensus ad discernendum suave vel amarum, quando voluptates in tristitiam vertuntur.

Et hoc generaliter extenditur, quod unumquodque in tempore quo magis valet, hoc est, magis utile est, magis est eligendum. Cujus exemplum est, quod justitia magis est eligenda in senectute, quam in juventute: quia senum justitia propter stantem aetatem honorantes recipit : juvenum autem justitia stabilis fore non creditur propter juventutis fluxum et motum concupiscentiae. Secundum hoc autem et prudentia in senectute est magis eligenda quam in juventute, quia prudentia stabilis longo indiget experimento, et ideo magis creditur in senectute, et magis recipit honoris prudentia senum, ita quod ducatus et magistratus conferuntur eis. Nemo autem sapiens eligit juvenes esse duces : quia non constat eos esse sapientes secundum quod sapientia

dicit prudentiae ultimum et virtutem in optimo. Fortitudo autem e contrario magis eligenda in juventute, quia a juvenibus fortia requiruntur opera propter robur aetatis. Unde et Plato in Timaeo de re militari loquens dicit, quod ad rem militarem electa juventus est assumenda. Similiter et temperantia in juventute eligenda est, quia magis juvenes quam senes a concupiscentiis molestantur: et tunc necessarium est temperantia ut refraenetur motus concupiscentiae.

Adhuc autem quod in omni tempore vel in paucioribus temporibus est utile, et secundum hoc justitia magis eligibilis est, quam temperantia et fortitudo : quia justitia in omni tempore est utilis, temperantia autem et fortitudo in juventute tantum. Et hoc intelligendum de justitia et prudentia et temperantia et fortitudine in civilibus et politicis officiis et actibus, et respiciendo ad bonum et eligibilis sufficientiam, magis eligibile est quod omnibus hominibus habentibus nihil altero quod ad hoc cooperatur, indigeremus, quam habentibus id omnibus hominibus adhuc reliquo indigeremus : sicut justitia magis eligibilis est fortitudine civili, quae est in bello contra hostes pro defensione reipublicae. Nam si omnes homines essent justi, nihil utilis esset talis fortitudo civilis, quia nemo' moveret bellum contra rempublicam. Si vero omnes homines essent fortes, adhuc necessaria esset justitia in distributione communium et communicatione. Haec igitur in eligibili considerantur concomitantia potius quam consequentia ad ipsum, etc.