CAPUT XXVI. De terraemotu.

Terraemotus autem causam materialem habet vaporem siccum grossum valde terrestrem. Efficientem autem habet calorem solis penetrantem in profundum in ventrem terrae. Locum autem habet terram oppilatam in superficie. Locus autem oppilatur tribus de causis, scilicet aut quia non est arenosus, mari tamen vicinus, ita quod fluxus et refluxus maris sunt apud terminos ipsius : et sic oppilatur locus humido maris, et concluditur vapor, ita quod non potest exhalare : quia humidum est repletivum pororum. Aut oppilantur pori multis pluviis continuis replentibus poros. Aut quia terra solida est et saxosa continuo saxo. In his enim exsiccatur vapor calore solis subtus, et non potest exire propter oppilatos poros in superficie : et ideo multiplicatur in ventre terrae.

Materia autem cum sit terrestris vapor, dividitur per multum et paucum, grossum et subtile, calidum et ustivum, et frigidum temperatum. Ex his igitur duobus, scilicet loco et materia, concluditur tempus egressionis et effectus.

Tempus ergo egressus ut frequenter est tempus aequinoctii : quia tune multiplicatur materia ventorum et intra et extra, et multiplicata materia scinditur terra, et egreditur. Visus tamen est magnus terraemotus durans multo tempore in Lombardia, qui fuit circa tempus tropici hyematis. Et hoc accidit ex eo quod materia fuit multa et profunde in terra, et pori illo tempore valde oppilati in terra, ita quod non potuit evaporare paulatim, et ideo movit se saepe. Erat autem vapor ille calidus valde et diffusus per latitudinem totius provinciae : et quia erat calidus valde, frequenter quievit in die : quia tunc subtrahatur a sole, ita quod tunc movere non poterat terram : de nocte autem frigore noctis inspissabatur, ita quod tunc movere valuit : et ideo praecipue mediis noctibus veniebat, et duravit sic fere per dies quadraginta. Tempore etiam diurno fit magis in mane et in meridie quam in alio tempore diei, et magis in nocte quam in die : nisi aliter eveniat per accidens. Quando enim est vapor calidus, sicut frequenter est, tunc nimis subtiliatur in die, et inspissatus movet terram in nocte. Si autem est frigidus et pauens, tunc stat de nocte : et quia paucus est, in primo respectu solis in mane subtiliatur, et movet terram. Si vero est frigidus et multus et spissus, tunc non subtiliatur ad movendum, nisi sole confortato super ipsum in meridie.

Egressus autem ejus quando est paucus subtilis, et terrae pori laxi, est sine sono, et non inducit nisi parvum terrae tremorem. Si autem est subtilis et parvus, et terrae pori constricti, tunc inducit cum parvo tremore sibilum quemdam. Si vero est multus spissus, et terrae pori stricti, tunc aut est frigidus non adurens, aut calidus adurens. Item aut est vapor unius venti principalis, aut duorum oppositorum, Aquilonis et Austri, sive Subsolani et Favonii. Item aut in loco ubi sunt aquae, aut ubi non sunt aquae.

Si. est unus frigidus in loco non aquoso et multus, et pori terrae oppilati, elevabit terram, ita quod videtur moveri mons vel collis : et si non projicitur ad alium locum ex impetu, tunc iterum residet, egresso vapore vel in toto, vel in parte. Si autem est frigidus multus in loco oppilato ubi sunt aquae : tunc si aquae sunt in superficie elevationis, absorbebit eas per tempus donec resideat quod elevatum est. Et ex hac causa accidit hoc quod pro miraculo habitum est in partibus nostris in Necaro, in loco qui dicitur Lauffen : ibi enim absorptus fuit Necarus fluvius fere per leucam per unum diem : et non sentiebatur manatio aquae supra et infra illam leucam, eo quod in loco terraemotus absorbebatur, et egrediebatur post, et iterum residente fundo manavit ut prius. In eodem tempore eo superveniens, inveni illud esse factum ex terraemotu. Si autem fuerit aqua in profundo, tunc quandoque projicit eam terra, et facit eam apparere. Si autem est vapor siccus ustivus, et in loco oppilato non aquoso, tunc egrediens exsufflat multum cineris combustae terrae, ita quod quandoque etiam operit civitates vicinas, et destruit eas. Quandoque etiam tam iste quam praecedens projiciunt terram vel cinerem in fluvium et operiunt, ita quod impediendo videntur absorbere eum : et quandoque etiam obstruendo fluvios in una parte, cogunt apparere vel aperire in alia. Si autem est vapor oppositus alii, hoc est valde nocivum : quia tunc facit profundas voragines, et quandoque unus movet aquam venientem a parte una, et alius venientem a parte alia : et inducunt in concursu diluvium particulare, et praecipue quando obstruunt ostia fluviorum ad fluxum consuetum.

Exemplum autem de terraemotu ponitur in. castanea et ovo, quae si ponantur in igne non fractis corticibus, vapor qui est interius exsiccatus a calore exteriori, incipit subtiliari : et volens exire, cum inveniat resistentiam, impetu mag- no frangit testam, ita quod frequenter projicit ovum vel castaneam de igne.

Signa autem praecedentia terraemotus sunt frigus ex vapore frigido, et sonus ex motu subterraneo. Sequentia autem sunt caligo et tenebrae circa solem vel stellas, propter oppositionem nubium. Cujus obscuritatis causa est vapor qui fecit terraemotum, qui jam exivit, et inde se expandit inter nos et solem : et non obviat adhuc alicui frigori facienti constare in figura nubium. Et haec de terraemotu dicta sufficiant.