64 COMMENTARIUM

« credere et dogmatizare, ac vitae finem ipsorum haeresiarcha- « rum publice vel occulte pertinaciter quomodolibet laudare, vel « approbare praesumpserint, eorumque receptatores, defensores, « et fautores quoslibet, etiam contemplatione praedictorum erro- « rum, nec non credentes et adhaerentes eisdem, tamquam hae- « reticos iudicetis, et velut haereticos saeculari Curiae relinqua- « tis ». Bullar. Rom. Tom. IV, pag. 666, Edit. Taurin. 1859.

18. Ars typographica inventa fuit prima medietate sae- culi XV a Ioanne de Guttemberg Urbis Moguntinae cive, quam- vis et aliis prima tribuatur inventio. (Cf. Cantu Storia Univer- sale VI, 451-452).

19. Alexander VI, die 1 Iunii 1501 plura et saluberrima statuit circa librorum impressionem in Constit, incipien. Inter multipliées. Inter alia sancivit : « Sicut ars impressoria librorum « utilissima habetur ad faciliorem multiplicationem librorum « probatorum et utilium, ita plurimum damnosum foret, si illius « artifices ea arte perverse uterentur, passim imprimendo quae « perniciosa sunt. Debent igitur impressores ipsi compesci op- « portunis remediis, ut ab eorum impressione desistant, quae « fidei catholicae contraria noscuntur, vel adversa, aut in men- « tibus fidelium possunt verisimiliter scandalum generare. Unde « nos qui illius locum tenemus in terris, qui ad illuminan- « dum hominum mentes et e r rorum tenebras exterminandum « descendit e coelis, cum fideli relatione intellexerimus, artificio « dictae artis plurimos libros atque tractatus in diversis mundi « partibus, praesertim Coloniensi, Moguntina, Trevirensi, Mag- « deburgensi provinciis fuisse impressos, in se varios errores « ac perniciosa dogmata etiam sacrae christianae religioni ini- « mica continentes, et in dies etiam passim imprimi, huiusmodi « detestanclae labi sine ulteriori dilatione occurrere cupientes, « ut ex commisso desuper officio tenemur, omnibus et singulis « dictae artis impressoribus et illorum obsequiis quomodolibet « insistentibus et se circa eorum imprimendi artem quoquo modo « exercentibus in provinciis praedictis degentibus, sub excom- « municationis latae sententiae poena, quam eo ipso, si contra « fecerint incurrisse noscantur, et poena pecuniaria per vene- « rabiles Fratres nostros Coloniensem, Mogutiensem, Treviren- « sem et Magdeburgensem Archiepiscopos, vel eorum Vicarios « in spiritualibus generales aut Officiales, quemlibet videlicet eo- « rum in provincia sua pro eorum arbitrio imponenda et exi-