CAPUT I.

De necessitate quae coegit Peripateticos ponere intelligentias.

De intelligentiis dicturi primum oportet scire, quod non dicemus de intelligentiis de novo aliquid imponentes, sed tantummodo ponentes rationes Peripateticorum. Sunt enim circa hanc materiam tres viae, quarum quaelibet habet auctoritatis antiquitatem.

Isidorus enim et Socrates et Plato deos esse ponebant, in calodaemones et cacodaemones omnes intellectuales substantias post primam causam dividentes : de quorum opinione nos nihil ad praesens dicimus, licet magnam suae positionis habeant rationem, ita quod etiam Aristoteles in libro de Natura deorum in multis videatur cum eis consentire, sicut narrat Tullius in libro de Natura deorum.

Alia via est theologizantium antiquorum, qui Angelos et daemones ponebant esse : hujusmodi substantias dividentes in bonos et malos, sicut et Stoici, et in calodaemones et cacodaemones diviserunt. i AdminBookmark enim in Graeco idem est quod in-tellectus. Angelus autem substantia dicitur esse intellectualis. Angelos enim de caelo mitti ad terram, et de loco transire ad locum, species corporum vel corpora assumere, illuminationibus distingui theologi dicunt : quorum positio licet multum consona sit rationi, tamen in hoc opere non est a nobis suscepta ad explanandum.

Peripateticorum enim hic rationem defendimus, qui negant intelligentiam loco

diffiniri: dicentes omnem intelligentiam esse ubique et semper, et per hoc quod nec differentiam loci nec temporis concernit in ratione sua. Et id quod est intelligentia, universale dicunt esse, quod ubique et semper est abstractum ab omni loci et temporis differentia. Aliter enim ea quae sunt intelligentia univoca, non essent in omni loci et temporis differentia : et sequeretur quod homo praeteritus non esset univocus ad futurum, et homo Graecus univocus non esset ad Romanum. Intellectus enim ratio rei est, et differentia intellectus facit differentiam rationis. Propter quod dicit Aristoteles, quod " universale est dum intelligitur, singulare vero dum sentitur. "

Peripateticos ergo sequentes dicimus, quod duae sunt potissimae rationes quae cogunt ad intelligentiarum positionem. Quarum una est ex motu caelestium. Cum enim caelestia a se moveantur et non a generante, sequitur necessario quod natura non sit motor eorum.

Adhuc autem cum omne quod movetur, motorem habeat conjunctum sibi, ut probatum est in septimo Physicorum, et videamus quod corpora caelestia moventur, oportet quod motore sibi conjuncto moveantur, qui sit actus, hoc est, perfectio mobilis per se et non secundum accidens : intelligentia autem de ratione sui nullius corporis est actus : corpus ergo caeleste intelligentiam non habet motorem qui sit motor conjunctus corpori. Relinquitur ergo, quod motorem habeat animam : anima enim, sicut in ante habitis dictum est, est principium vitae et motus localis.

Sed adhuc anima in quantum anima, uniformis et simplicis et regularis et infi- niti per tempus motus principium esse non potest : ejus enim quod uniforme et regulare est, uniforme et regulare convenit esse principium : uniforme autem et regulare principium non est nisi intelligentia uniformiter et regulariter se habens in omni tempore : anima enim in quantum est anima, non uniformiter se habet nisi ab uniformi formetur et contineatur : propter quod dicit Aristoteles in tertio de Anima, quod " intellectus semper est rectus, phantasia autem recta, et non recta : " oportet ergo primum motorem in quolibet mobili quod movetur uniformiter et regulariter, et uniformem esse et regularem. Oportet ergo cuilibet motui caelestium motorem attribuere primum uniformem et regularem, qui non potest esse nisi intelligentia quae animae influat motum uniformem, et regularem, et continuum, et infinitum, qui est motor primus et motor immobilis.

Alia autem ratio est, quod videbant generationem esse inquietam et infinitam : generationem autem habere causam in caelesti circulo. Caelestis autem circulos cum sit multiformis, generationis infinitae causa non erit, nisi per aliquid quod continuum est et uniforme : hoc autem nec natura est, nec anima : relinquitur igitur quod sit intelligentia, quae uno modo se habet continue. Oportet ergo quod principium primi motus sit intelligentia uno modo se habens et continue.

His duabus rationibus potissime intelligebant Peripatetici per ea quae in minori mundo fiunt, hoc est, in homine, ea quae fiunt in majori mundo 1. In homine autem videmus quod motores par-

ticulares diversi sunt, non uno ordino moventes : qui si ad unum ordinem motus reduci debeant, oportet quod referantur ad intellectum : et tunc ad unam formam movebunt et sensus et phantasia et existimatio et omnia, scilicet ad formam artis, vel virtutis : tunc enim ad idem movebit et auris et oculus et phantasia et appetitus et quaecunque alia sunt in homine moventia. Similiter ergo si superiora uniformiter moventur, oportet quod ad uniformem motorem referantur, qui procul dubio secundum rationem motoris non potest esse nisi intellectus. Intellectus ergo oportet esse qui sint motores primi.

Adhuc si ea quae moventur in homine, ad invicem secundum ordinem referantur, appetitus non movet nisi facto sibi nuntio. id ergo quod sibi nuntium facit, est movens prius illo. Hoc autem etiam in rationali anima est. Voluntas enim non movet, nisi sibi nuntio facto. Primum ergo movens in quolibet corum quae a se moventur, est id quod movet per scientiam suam, ut dicit Averroes. Scientia autem per sensus non est in superioribus, neque per aliquam accepta partem. Relinquitur ergo, quod sit per influentiam. Primum ergo movens unum et continuum motum et in (initum, relinquitur quod sit per scientiam movens : quem motum influit animae quae est conjunctus motor mobili : hoc autem non potest esse nisi intelligentia : oportet ergo intelligentiam esse primum movens per scientiam suam.

Adhuc in arte sic est, quod cum multa moveantur et manus et securis et spiritus et voluntas artificis, horum omnium primus motor est forma artis, quae est formalis intellectus artificis. Cum ergo omnia causata ab intellectu agente causentur, sicut saepius habitum est, relinquitur quod primum movens in eis sit forma intelligentiae agentis, quae de se agens est. Hujusmodi est ergo causa, quod intelligentias posuerunt, qui sint primi motores immobiles : et animas motores conjunctos qui motu moveant : et corpora caelestia per motum suum dixerunt esse moventia In hoc quod causant omnem motum : et cum corpora caelestia multa sint, nec eodem modo se possint habere inferius et superius, adhuc dixerunt quod non unus et idem motor est omnium mobilium, sed unicuique mobili dederunt motorem proportionatum sibi in forma moventis primi in illo ordine, quam scilicet motor motus qui est anima, quae est motor conjunctus mobili, influere potest suo mobili, et exsequi et in effectum ponere per motum suum : et ideo secundum ordinem motuum caelestium multiplicaverunt et ordinaverunt numerum et ordinem intelligentiarum, dicentes quod motor lunae exsequi et in effectum ponere non. posset formam qua motor solis movet motorem solis coniunctum soli, et quam exsequitur motor soli conjunctus per motum suum : et eodem modo dixerunt in aliis : et ideo numerum et ordinem motorum multiplicaverunt et ordinaverunt ad numerum mobilium et motuum.

Sunt autem qui dicant et ab antiquo dixerunt omnia superiora ab uno et eodem motore moveri. Quibus consentire videtur Alpetragius in Astrologia sua, et multi sunt qui consenserunt ei, dicentes virtutem primi motoris non esse ejusdem potentiae in mobili immediato, et in mobili mediato : et ideo inferiora mobilia post primum differenter se habere in motus velocitate et tarditate et multiformitate ad mobile primum, quod unius est et uniformis et simplicis motus : quod etiam dicunt moveri super polos mundi et super circulos et super parallelos circulo aequinoctiali. Alia autem distantia mobilia moveri dicunt super alios polos, circuli scilicet signorum : et unicuique mobilium proprios assignant polos et proprios circulos obliquos super quos moveatur. Et dicti sui hanc inducunt rationem, quod corpus ejusdem naturae non possit habere motum differen-

tem secundum naturam. Totum autem caelum in omnibus sphaeris dicunt esse ejusdem naturae : et ideo non posse moveri nisi ab uno motore ejusdem naturae et speciei : et uno motu ab Oriente in Occidentem.

Contra quos licet non sit nostra intentio disputare, tamen hoc dicimus, quod valde irrationabile est quod unum mobile ejusdem naturae per diversos polos moveatur. Adhuc autem impossibile est diversos motus in polis et circulis esse ab uno et eodem motore.

Adhuc cum nullum superiorum moveatur a generante, impossibile est ejusdem naturae mobilia et ad idem mota, hoc est, ab Oriente in Occidentem diversae esse tarditatis et velocitatis. Post hoc Antiquis non concordat. Omnes enim Antiqui dixerunt motum caelestem dividi in motum planes et aplanes.

Et ideo de dicto istorum ultra hoc quod induximus, non curamus secundum Peripateticos supponentes numerum et ordinem intelligenti .arum activarum esse secundum numerum sphaerarum motarum uniformi et continuo et infinito motu, cujus motus principium non potest esse nisi intelligentia : propter quod Aristoteles dicit de intellectu agente loquens, quod est sicut sol et ut ars ad materiam : sol enim uniforme lumen habet, quod tamen in potentiis stellarum fixarum et planetarum et perspicui et corporis terminati ad diversum distinguitur et determinatur : et similiter ars unum lumen intellectuale est, quod in potentiis spiritus deferentis et manus et dolabri et lapidum et lignorum determinatur secundum esse diversum : et in essentia una quae forma artis est : et sic lumen agentis intellectus cujuslibet in essentia unum, distinguitur et determinatur secundum esse diversum in potentiis motoris moti qui est anima, et caeli quod movetur ab ipso, et activis et passivis potentiis quae subjiciuntur ei : lumen enim causae primae tantae simplicitatis est, quod in illa simplicitate nulli

est proportionale. Influxum autem intelligentiae primae proportionant esse primae animae, et per animam caelo primo, et motui caeli primi : et per eamdem rationem oportet quod secundi ordinis intelligentia proportionetur animae secundae sphaerae et motui ejusdem, et sic deinceps usque ad intelligentiam decimi ordinis, sicut diximus in ante habitis. Forma enim intelligentiae primae non statum proportionata est materiae primae nisi per media multa, sicut jam diximus in tractatu praecedenti. Non enim est devenire de primo ad ultimum nisi per media multa.

Hoc ergo modo supponentes esse intelligentias et ordines earum secundum Peripateticos loquimur de intelligentiis.