(CAPITULUM III.)

De divino officio et ieiunio, et quomodo FRatbes debeant ire per mundum.

Clerici faciant divinum officium secundum ordinem sanctao Romanao Ecclosiao, excepto Psalterio, ex quo habere poterunt Broviaria. Laici vero dicant viginti quatuor Pater noster pro Matutino: pro Laude quinque ; pro Prima, Tertia, Sexta, Nona, pro qualibet istarum septem: pro Vesperis autem duodecim; pro Completorio septem et orent pro defunctis. Et ieiunent a festo Omnium Sanctorum usque ad Nativitatem Domini. Sanctam vero Quadragesimam, quae incipit ab Epiphania usque ad continuos quadraginta dies, quam Dominus suo sancto ieiunio consecravit, qui voluntarie eam ieiunant benedicti sint a Domino, et qui nolunt non sint adstricti ; sed aliam usque ad Resurrectionem Domini ieiunent. Aliis autem temporibus non teneantur nisi sexta feria ieiunare. Tempore vero manifestae necessitatis non teneantur Fratres ieiunio corporali. Consulo vero, moneo et exhortor Fratres meos in Domino Iesu Christo, ut, quando vadunt per mundum, non litigent neque contendant verbis nec alios iudicent ; sed sint mites, pacifici et modesti, mansueti et humiles, honeste loquentes omnibus, sicut decet. Et non debeant equitare, nisi manifesta necessitate, vel infirmitate cogantur. In quamcumque domnm intraverint, primum dicant: Pax huic domni. Et secundum sanctum Evangelium de omnibus cibis, qui apponuntur eis, liceat manducare.

EXPOSITIO.

1. Clerici faciant divinum officium etc. Haec tertia rubrica Fratres instruit disciplina . Et liaec pars habet tres, quia primo agit de disciplina ordinante ad Deum laudandum et honorandum. Secundo agit de disciplina ieiunii, quae ordinat hominem ad se ipsum, ibi: Et ieiunent. Tertio agit de ordinantibus ad aedificationem proximorum, et hoc quantum ad ambulantes per mundum, ibi: Consulo vero.

In prima ergo parte primo informat clericos, deinde laicos.

2. Dicit ergo: Clerici faciant divinum officium secundum ordinem sanctae Romanae Ecclesiae. Quod officium fuit in maiori parte a sancto Gregogorio et aliis Sanctis institutum. Excepto Psalterio, hoc dicitur, quia Ecclesia Romana utitur alia translatione psalterii, quam communiter habeatur, vel verius aliter emendata . Ex quo, scilicet officio, habere poterunt Breoiaria.

Sed quare sanctus Franciscus, ex quo volebat, Fratres suos in praedicatione et studio per consequens exerceri, tam oneroso tamque prolixo eos officio oneravit ?

Respondeo. Sanctus Franciscus optabat Romanae Ecclesiae vestigiis Religionem suam idcirco pro viribus copulare, quia sciebat, eam immediate subesse caelesti curiae et ab ipso fuisse Domino institutam et a sanctis Patribus gubernatam , qui, habentes sapientiam et iudicia mittere toti mundo, secundum illud tamen prolixum officium laudaverunt Altissimum, sicut et laudat usque hodie Romana Ecclesia, regimini nihilominus intenta Ecclesiae universalis. Quibus etsi fuerit maximae sollicitudinis inter homines necessitas, sciebant tamen, clarissimum esse laudum meritum divinarum, et per consequens brevitatem laudum brevitatem arguere meritorum. Cum ergo nulli incumbat tanta sollicitudo vacandi sapientiae pro regimine vel illustratione Ecclesiae universalis sicut Ecclesiae Romanae, nulli pro Ecclesiae ministerio aut studio congruit illud officium abbreviare. Suspecta est ergo cuiuslibet nutricis pietas, quae affectum se putat transcendere tantae matris.

Praeterea, multum ad illuminationem proficit piarum mentium laudum frequentatio divinarum: Psalmus : Sacrificium laudis honorificabit me, et illic iter, quo ostendam illi salutare Dei; Gregorius super Ezechielem: " Vox psalmodiae, cum per intentionem cordis agitur, per hanc omnipotenti Deo ad cor iter paratur, ut devotae menti vel prophetiae mysteria vel compunctionis gratia infundantur ".

3. Pro informatione laicorum subdit: Laici vero dicant viginti quatuor Pater noster pro Matutino. Doceantur autem laici, quod haec tria vocabula Pater noster, qui es in caelis, pertinent ad animi praeparationem, quia, cum vult se nominari Deus patrem , dat fiduciam impetrationis, quia pater libenter filiis thesaurizat . Cum vero dicitur noster, docet dilatationem affectionis, ut nullus orationem suam ad se solum contrahat Cum dicitur: qui es in caelis, excitat puritatem intentionis, ut orans sola caelestia orando requirat. Cum autem subdit: Sanctificetur etc., oratio subiungitur, quae in septem petitionibus continetur, quarum tres primae pertinent directe ad Dei honorem, quatuor sequentes ad petentium utilitatem. Cum enim dicitur: Sanctificetur nomen tuum, petitur, ut fidei veritas sanctissima cognoscatur ab infidelibus . Cum autem dicitur: Adveniat regnum tuum, petitur, ut eius legibus obediatur a credentibus. Cum dicitur: Fiat

voluntas tua sicut in caelo et in terra, petitur, ut eius bonitas diligatur et propter se colatur ab infirmis, sicut colitur a fortibus.

In quatuor autem petitionibus sequentibus primo petitur collatio omnis boni corpori et animae necessarii, cum dicitur: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie: et petendo tantum pro hodie, excludit proterviam avaritiae, incertitudinem vitae insinuando. Secundo subditur petitio amolionis omnis mali, primo, quantum ad praeterita, cum dicit: Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus, ubi implicatur debitum innocentiae , ut sciat, se ad malum suum petere, qui in corde suo ad alterum retinet rancorem irae. Secundo, quantum ad futura, ut detur gratia omnia devitandi peccatorum vel tentationum pericula, cum dicitur: Et ne nos inducas in tentationem, id est, ne induci permittas. Tertio, quantum ad praesentia mala exsilii universa, ut, habentes vitam in patientia, mortem optemus vitam istam, cum Domino placuerit, terminantem, cum dicitur: Sed libera nos a malo . Et haec omnia confirmantur, cum dicit: Amen. Ubi notandum, quod haec oratio inter omnes est praecipue veneranda, cum ab ipso Domino nullo medio fuerit instituta.

4. Dicit autem beatus Franciscus signanter viginti quatuor Pater noster pro Matutino, quia officium nocturnale excubias repraesentat civium supernorum, et illo tempore est sacrificium laudis Deo et Angelis acceptissimum. Numerus autem vigesimus quartus est numerus Patrum utriusque testamenti. Duodecim enim fuerunt Patriarchae, per quos multiplicatus est populus credentium carnaliter ; duodecim etiam Apostoli., per quos in novo testamento multiplicatus est populus credentium spiritualiter . Petunt ergo Fratres, in mysterio huius numeri optantes in utriusque testamenti Patrum meritis exaudiri, quos non est dubium ad angelicum consortium pervenisse ; vel cum viginti quatuor sint horae naturalis diei, oratio istius numeri petit remedium temporis universi.

Item, matutinae laudes, quae a clericis decantantur, novenario psalmorum, lectionum ac cantuum distinguuntur, ut angelicos novem ordines repraesentent.

Numerus autem vigesimus quartus generatur ex ductu ternarii in octonarium. In ternario autem numerus credendorum, in octonario iustitia intelligitur agendorum: est enim secundum Augustinum numerus iustitiae unicuique sua tribuentis. Laici igitur, qui ad laudes angelicas vel intelligenda mysteria non assurgunt, simplicitatem suam in fide et iustitia in hoc numero profitentur, dum octonarius ad iustitiam, ternarius ad fidem pertinet Trinitatis.

b. Sequitur: Pro Laudibus quinque. Sicut matutinum officium laudes significat civium supernorum, sic officium Laudum cultum significat Ecclesiae a mane Ecclesiae primitivae usque ad lucem claram, quam in fine saeculi exspectamus. Incipiunt enim a regno Christi decorem induti in populo Iudaeorum, per iubilum omnis terrae transeuntes, in populo gentium lucem pacis datam fatentur Ecclesiae, et duos Psalmos tertio copulando, dnplicis populi concordiam repraesentant. Transeuntes autem per canticum trium puerorum in camino , laudes repraesentant Ecclesiae sub antichristo ; et cum in tribus psalmis laudes iungunt ultimo, tempus post antichristum significant, quando cum Christianis qui usque tunc fuerunt Iudaei et pagani in una fide sociati Dominum collaudabunt. Propter has quinque petitiones laudum ecclesiasticarum puto sanctum Franciscum hunc quinarium laicis assignasse, nisi in hoc forte numero differentia assignetur laudum caelestium et terrestrium: iuxta quod in hoc differunt hierarchiae, quia caelestis laudat Deum intellectualiter, subcaelestis autem per sensibilia symbola , quae quidem omnia per quinque sensus cognoscuntur, dum auditus laudat in canticis, visus in ornamentis, tactus in obsequiis, gustus in sacrificio altaris, olfactus in fragrantia thuris, et si qua similia ad fragrantiam adhibentur.

6. Sequitur: pro Prima, in qua Dominus ad pontifices et tyrannos ductus est: Tertia, in qua accusatus et iudicatus est, in qua et descendit Spiritus sanctus ; Sexta, in qua crucifixus est: Nona, in qua mortuus est; pro qualibet istarum horarum septem, ut septiformis gratia impetretur vel secundum septem dona Spiritus sancti, vel secundum septem Ecclesiae Sacramenta, quibus Deus suae indidit efficaciam passionis.

Pro Vesperis autem duodecim: hoc ideo forte, quia Vesperae pro hora habent duodecima celebrari , ut pro omnium horarum diei praeteritae offensis oratione duodenaria Christi misericordia imploretur; vel ideo, quia per laudes vespertinas repraesentatur mundi vespera, in qua ipse Dominus incarnatus dies factus est et sibi duodecim horas in duodecim Apostolis copulavit. Unde legitur Ioannis undecimo : Nonne duodecim horae sunt diei ?

Sequitur: Pro Completorio septem, in quo omnium consummatio insinuatur, ut sicut Spiritus septiformis incipit et dirigit, ita per ipsum etiam diei meritum consummetur. Haec autem in universo sunt septuaginta sex Pater noster, quibus si oratio pro defunctis adiiciatur, numerus producitur septuagesimus septimus, ut omnium peccatorum remissio impetretur, quae hoc numero significatur per ductum septenarii in undecimum, ex quibus duobus praedictus numerus generatur, sicut patet ex Glossa in Matthaei decimum octavum super illud: Septuagies septies .

7. Et ieiunent. Hic agitur de ordinantibus hominem ad se ipsum, scilicet de ieiunio. Et loquitur de triplici Quadragesima, duas praeceptorie imponens, tertiam ad devotionis excitationem suadens. Tres siquidem leguntur quadraginta diebus continue ieiunasse: Moyses, ut patet Exodi trigesimo quarto , et Elias, tertio Regum decimo nono, et ipse Dominus , Matthaei quarto. Duplex autem est ieiunium, scilicet moeroris et gaudii. Ieiunium moeroris est, quo carni placentia cibaria studio paenitentiae abscinduntur. Ieiunium vero gaudii est, cum ipsum cor tantis est inunctum spiritualibus deliciis, ut poena sit ei vacare mensis; et est per consequens delectabile ieiunare, cum ieiunatur, non ut corpus affligatur, sed ne devotio interrumpatur, qua spiritus recreatur . Ieiunium Moysi significat moerorem pro deletione culpae, ieiunium autem Eliae significat moerorem pro amotione omnis miseriae . Primum significat Quadragesima hiemis, secundum significat Quadragesima veris: vel melius prima Quadragesima refertur ad peccata praeterita expianda, secunda ad futura imminentia praecavenda.

Ieiunium autem Christi significat ieiunium gaudii, quo non tantum a cibis, sed ab omnibus terrenis delectationibus abstinetur. Idcirco sanctus Franciscus duas Quadragesimas praecipiendo imposuit, tertiam vero cum benedictione Dei suasit, sciens, eam devotione sola et non coactione aliqua adimpleri.

8. Dicit ergo: Et ieiunent a festo Omnium Sanctorum usque ad Nativitatem Domini. Sanctam vero Quadragesimam, quae incipit ab Epiphania usque ad continuos quadraginta dies, quam Dominus suo sancto ieiunio consecravit, qui voluntarie eam ieiunant benedicti sint a Domino, et qui nolunt non sint adstricti: sed aliam usque ad Resurrectionem Domini ieiunent. Nota, quod hic secundo fit mentio de benedictione, hic in victu et superius in vestitu. Aliis autem temporibus non teneantur nisi sexta feria ieiunare, quia illa die voluit Dominus crucifigi. Tempore vero manifestae necessitatis, scilicet vel propter infirmitatem gravem, vel propter virtutem in labore inevitabili adeo deficientem, quod labor incumbens de necessitate aliter perfici non potest, non teneantur Fratres ieiunio corporali. Nota, quod dicit: non teneantur alio tempore, ex hoc ad dicti temporis eos monstrans ieiunium obligari: tentio enim obligationem importat, ut patet in ordine proximi ad proximum; cum enim dicitur: iste tenetnr illi in centum, sensus est, quia obligatur ad solvendum ei centum : ergo eadem ratione tentio obligationem sonat in divinis .

9. Quodsi quaeras, quare tam parum ieiunii imposuit Fratribus observandum? respondeo, quod non est parum, quia indispensabiliter interius et exterius ieiunatur, cum aliter in aliis quibusdam sit, qui, magnum sibi dimidii anni imponentes circulum ieiunii, multum de vacuo interponunt, sed in abditae, ne sciatur, semper tamen conventu synecdocbice ieiunante. - Praeterea, de ieiunio disciplinae parum reperit sanctus Franciscus in Evangelio expressum, quin potius ieiunantibus discipulis Ioannis ipse Dominus suos discipulos non ieiunantes de hoc legitur excusasse, quia parum solius gulae acceptat Dominus refrenationem, nisi ab omni abstineatur iuxta status exigentiam sensibili voluptate.

Ad gaudii igitur ieiunium volens Fratres omni tempore suspirare, iuxta evangelicam regulam minus de ieiunio moeroris imponens, ad gaudii ieiunia informat in sequentibus, ut patebit.

10. Consulo vero. Hic agit de ordinantibus ad aedificationem aliorum , per mundum, scilicet a foris, tam ambulando quam in alienis domibus quiescendo.

Circa primum primo informat itinerationem ; secundo excludit equilationem, ibi: Et non debeant. In prima parte informat itineralionem ad vitandum malum, secundo ad tenendum bonum, ibi: Sed sint mites.

11. Pro primo dicit: Consulo vero, ad instruetionem rationalis; moneo, ad allectionem concupiscibilis, Proverbiorum duodecimo : Qui suavis est vivit in moderationibus, in suis monitionibus relinquit contumeliam: et exhortor Fratres meos in Domino Jesu Christo, ad excitationem irascibilis. secundi Macbabaeorum decimo quinto : Singulos illorum armavit non clypei et hastae munitione, seu sermonibus optimis et hortamentis ;ut quando vadunt per mundum, exemplo Christi et discipulorum suorum, non litigent, alicui inferendo contumeliam: neque contendant verbis, pertinaciter affirmando sententiam suam, vel iudicialiter litigando : nec alios iudicent, dubia in peiorem partem interpretando, ut sic servetur innocentia exterior et interior.

12. Sed pro 6ono tenendo subdit: Sed sint miles, cedendo improbitatibus: pacifici, minoritate suae servando ordinem: et modesti, per disciplinam sensuum, operum et verborum: mansueti, moribus non impetuosi: et humiles, nullum honorem appetendo et omnem gloriam fugiendo. Nec hoc sufficere eis debet, nisi definitionem humilitatis in se studeant adimplere, quae talis est : Humilitas est virtus, qua homo, vera cognitione sui sibi vilescens, appetit tractari vilius et non sublimius gubernari. Et pro speciali disciplina verborum addit: Honeste loquentes omnibus, sicut decet, omnem scilicet hominem pro sui status gradu reverendo. Haec est informatio ilinerationis.

13. Sed quaeritur, an Fratres semper debeant improbitatibus cedere, praecipue cum in quibusdam locis vel civitatibus habitare minime permittuntur: et videtur, quod sic, quia dicitur Matlhaei decimo : Cum persequentur vos in una civitate, fugite in aliam.

Respondeo: Cum Fratres ex Regula non quaerant nisi salutem animarum in civitatibus, non debent cedere pro quolibet resistente, quia nihil pretiosius salute animarum Christi sanguine redemptarum. Aut igitur opponit se Fratribus episcopus, aut persona inferior, vel collegium aut saecularium aut claustralium personarum. Si episcopus opponat se, credo, quod cedendum est ad tempus, donec morte vel gratia Fratribus consentiat admittendis, nisi Papa aliud duxerit ordinandum; et hoc patet ex nono capitulo huius Regulae infra. Si vero alii inferiores, vel collegia se opponant Fratribus, non credo, quod semper talium improbitatibus sit cedendum, nisi forte ad tempus, si scandalum immineat populo generale; unde Glossa dicit super dicto verbo Matthaei decimo : " Non debetis resistere, sed ad tempus declinare, ut aliis possitis prodesse ".

14. Sed pro seelusione equitalionis subdit: Et non debeant equitare, et per consequens nec bigare aut quadrigare, quae maioris sunt sumtus ; nisi manifesta necessitate, prolixi vel impediti itineris, vel negotii urgentis, vel infirmitate cogantur. Dicit autem non debeant equitare, pro eo quod est debeant non equitare.

Sed illud videtur perfectioni contrarium , quoniam multum itinerans necesse habet cibis et potibus secundum laboris exigentiam plus quam equitans recreari, et per consequens plus dormire: hoc autem impedit exercitium spirituale, quia prolixae vigiliae summe sunt necessariae sanctitati: melius ergo esset equitare.

Respondeo. Exemplum Christi itinerantis et discipulorum suorum omnium est alteri praeferendum ; et quamvis itineralio aliquem habeat defectum, longe tamen minorem quam equitatio, dum labor itineris vehementer corpus affligit et lasciviam excludit, ad quam equitatio plurimum disponit, non solum a corpore excludendo angustiam, quod non angustiatum mox in turpitudinem tendit, verum etiam calorem membrorum genitalium pluries inflammando. Unde equitantem fateor aliquando plus vigilare extensive, ilinepntem autem amplius intensive. In itinerantium autem solatium Dominus ipse voluit usque ad sextam horam ambulans fatigare, ut legitur Ioannis quarto . Praeterea itinerantes possunt longe melius somnolentiam vincere quam equitantes, et si sobrii sint, sufficientissime vigilare similiter et orare: unde Ecclesiastae decimo : Vidi servos in equis et principes quasi servos ambulantes super terram.

15. Et in quamcumque domum intraverint, ad procurandum animarum scilicet salutem, Matthaei sexto : Primum quaerite regnum Dei etc: primum dicant: Pax huic domui, secundum doctrinam Christi, Matthaei decimo. Optando autem pacem optamus omnem liberationem a malo et promotionem in bono. Est enim " pax tranquillitas ordinis ".

Et secundum sanctum Evangelium de omnibus cibis, qui apponuntur eis, liceat manducare. Signanter dicit liceat, non necessitatem imponendo, sed secundum indulgentiam permittendo, ut sciat, se contra Regulam non facere, si quis voluerit sublimius ambulare.

Adhuc notandum , quod dicit: liceat de omnibus manducare, non simpliciter, sed secundum sanctum Evangelium. Istud autem non conceditur nisi in prsaedicationis euntibus ministerio. Qui ergo pro animarum salute non circumeunt, in hac licentia ius non habent.

Item, dicendo secundum sanctum Evangelium, licentiam temperat, ut scilicet fiat secundum regulam evangelicae honestatis. Unde cum verbum praedictum trahatur de Lucae decimo capitulo , ubi dicitur: Manducate quae apponuntur vobis: notandum, quod ibi immediate subiungitur : et curate infirmos, qui in illa sunt. Certum est, illud intelligi spiritualiter secundum principalem intellectum vocabuli. Non est autem modus curandi animas delicatioribus uti cibariis, quam illi utantur, in quorum mensis Fratres vescuntur. Hoc enim non est curare infirmos, sed a fortitudine ad infirmitatem revocare.

Quando ergo principales personae domus et familiae abstinent a carnibus, non est secundum sanctum Evangelium, Fratres in esu carnium laxius ambulare. Item, ubi est ferculorum superfluitas, non est evangelicae sanctitatis superfluitatem usu suo, vel verius abusu approbare ; sed magis, necessitate accepta, dissimulare prudenter quod nequit tunc sine scandalo reprehendi. Item, si aliqui Religiosi, receptores Fratrum, contra Regulam suam carnes comederent, non esset evangelicae sanctitatis participare cum praevaricatore in crimine, vel carnalitatem irregularem suo consortio confirmare .