CAPUT XXXVIII.

Quod anima est plima causa dimensionis corporeae.

Secundum ea quae dicta sunt, anima primum est quod extensione suae virtutis expanditur in corpus ex parte inferiori. Omne autem expansum partem habet extra partem : et si quidem est integrum et quantitativum, habet partem extra partem secundum quantitatem et quantitatis dimensionem : si vero est expansum et non continuum, habebit partem extra partem secundum potestatis extensionem. Et primum quidem est totius integri compositi vel complexionati vel continui. Secundum autem est totius potestativi simplicis et non commixti nec continui, sicut regimen totum est in civibus, et sicut anima tota est in potentiis, ut dicit Boetius in libro Divisionum. Et haec ad invicem ordinantur : cum enim continuum totum materiale sit, et non nisi in materia corporea acceptum : potestativum autem formale sit, ad potestatem formae determinatum : omnis autem diversitas quae est in materia et partibus ejus, sit ex diversitate potestatum formae : oportet quod dimensio corporalis, quae partem habet extra partem, secundum rationem continui, sit causata ex diversitate potestatum totius potestativi, quod est formale et in forma radicatum. Igitur expansio divisionis continui, causatur ab expansione animae nobilis. Et expansio animae secundum potestates, prima et proxima causa est expansionis dimensivae. Ipsa enim natura animae in quantum anima, est principium et causa vitae et motus et praeparationis vitae et motus localis : propter aliam enim et aliam potestatem animae, aliam oportet esse et aliam potestatem et partem dimensionis corporeae, eo quod diversum ut diversum, ad unum et idem non habet analogiam.

Et hoc est quod dicit Averroes super secundum de Anima, quod omnis diversitas quae est in corpore in organis, est a diversitate potestatum quae sunt in anima : ut sicut diversa sunt membra in corpore, ad unum tamen reducta, quod est cor, ita diversae potestates sunt in anima, ad unum reducta, quod est substantia animae. Sic enim diversitas organorum est in corpore ex diversitate potestatum in anima : et cum eodem modo est in anima nobili prima, ex hoc est quod caelum habet partem extra partem propter diversitatem animae nobilis. Et ideo Pythagorici caelo assignaverunt ante et retro secundum motum alterationis, et dextrum et sinistrum secundum motum localem, sursum et deorsum secundum motum incrementi et generationis et alimenti. Et quia motus caeli est causa omnium motuum, haec in inferioribus, dicebant fieri per motum caeli et per vim animae caelestis. Motum enim circuii perficiunt a dextro in sinistrum, et per sinistrum ad dextrum. Motum autem latitudinis perficiunt ab ante et retro. Motum vero longitudinis perficiunt motu luminis a sursum in deorsum : eo quod sursum caeli perpendiculariter immittit virtutem, quae comprehendens id quod generatur, et formans et continens per alimentum et incrementum, reducit in sursum : unumquodque enim movetur ad principium sui esse. Mo-

tu autem qui est ab ante et retro spissitudinem rei perficit : hoc enim motu descendit virtus motoris ab unius poli vicinitate ad vicinitatem alterius : quod est omnis rei spissitudo, intra quam tota rei quantitas continetur secundum diametrum spissitudinis. Hunc autem motum alterationis motum vocabant: quia alterius maxime est secundum passionem et passibilem qualitatem, quae se in sensibus inferentes et illatae passiones dicuntur.

Sensuum autem secundum actum mutatio est secundum vigiliam et somnum. Vigilia, autem expansio est caloris et sensus ad exteriora. Somni autem est caloris et sensus retractio ad interiora. In motu autem latitudinis planetarum et stellarum mutatio fit diameter incidentis super Zenith capitis. Quando enim moventur ad ante, hoc est, ad Aquilonem habitabilis nostrae, directe vel magis directe respiciunt ad Zenith capitum nostrorum, et ideo movent ad vigiliam. Quando autem moventur ad retro, hoc est, ad. Austrum nostrae habitabilis, oblique respiciunt secundum angulum obtusum vel contingentiae : et ideo sub repente frigiditate calor et sensus restringuntur ad. interiora : et ideo quaedam animalium dormiunt in hyeme, nonnulla autem in aestate, et omnia animalia plus dormiunt in hyeme quam in aestate.

Cujus motus si causa quaeratur, non potest assignari, nisi diversitas motus in caelo. Et si illius ulterius quaeratur causa, ratio inveniri non potest, nisi diversitas expansionis animae caelestis secundum suas potestates ante et retro. Principium autem motus circularis in eo quod est circularis, posuerunt a dextro in sinistrum. Processivus enim motus in omnibus animalibus est a dextro in sinistrum, nisi occasionatum sit animal per infirmitatem, vel forte imperfectum sit animal. Omne enim animal perfectum in processu praeponit pedem dextrum, et tenendo se super dextrum, retrahit sinistrum. Et si sinistrum praeponere debeat vel ante dextrum extendere, laborat. Et hic idem motus causari non potest nisi a motu caeli : cujus causa si quaeratur, oportet quod reducatur in diversam potestatem animae caeli. Primum autem expansum inter omnia intelligibilia et sensibilia anima nobilis est : et causa est omnis motus ejus quod sic expansum est, quod partem habet extra partem. Expansa enim est anima illa inter res intelligibiles quae non moventur et per motum distenduntur, ut partem habeant extra partem. Omne enim quod movetur, ad formam movetur sui. motoris. Et diversitas motuum est propter diversitatem potestatis motoris. Et ex hac habitudine factum est, quod anima nobilis ut causa imprimit in corpora, formas dans corpori, et sit causa corporum sive formarum corporalium. Cum tamen causata et formata sit ab intelligentia in hoc quod causa est, licet sit in substantia a causa prima.