CAPUT V.

De improbatione erroris Antiquorum qui dixerunt quod intelligere et sentire sunt idem.

Quoniam autem, sicut diximus superius, duabus differentiis quibus animatum differt ab inanimato Antiqui praecipue diffiniunt animam, motivo secundum locum scilicet, et in eo quod ipsa discernit et intelligit et sentit, videtur eis quod intelligere et sapere, quod tamen simplicissimum intelligere est, sit corporalibus instrumentis perfectum, sicut quoddam sentire. Dicebant enim quod intelligere est secundum phantasiam re non praesente operari : et syliogizabant hoc ex duabus affirmativis in secunda figura, dicentes quod sensui interiori convenit judicare et discernere aliquid entium cujus forma est apud ipsum : et intellectui convenit idem : ergo intelligere est quoddam sentire. Et in hoc errore fuit Empedocles, qui dixit voluntatem et appetitum augeri vel minui ad praesens delectabile, tam in hominibus quam in animalibus aliis : voluntas autem et appetitus non sunt nisi de aliquo apprehenso, cujus habetur jam notitia. Id ergo quod auget praesentialiter voluntatem et mutat eam, est id quod semper sapere altera et altera praestat : praesens ergo praestat sapere et intelligere : praesentia autem est secundum formam corporalem, sicut jam ante ostendimus : ergo intelligere et sapere est secundum praesentiam corporalem, sicut et sensus. Idem autem vult et illud dictum quod Homerus dixit, qui dixit quod talis est intellectus in terrenis hominibus, qualem in die ducit sive conducit pater deorum et virorum : pater enim deorum caelestium, id est, planetarum est sol, eo quod attribuit eis lumen et motum, sicut in libro de Coelo et Mundo ''ostendimus. Et idem est pater virorum, quia homo generat hominem ex materia et sole. In die autem per lucem conducit sol calorem ab interioribus ad organa sensuum exteriora, et perficit operationes sensibiles : et si talis est intellectus, tunc intellectus est virtus corporea, sicut et sensus.

Unde omnes hi opinantur quod intelligere sit perfectivum organo corporeo sicut et sentire : et isti sunt qui dicunt quod non contingit sentire nec intelligere, nisi simile simili, sicut declaravimus in primo libro ubi posuimus principia rationum disputationis istius de animae natura. Et hoc mirum fuit de Antiquis : quia licet dicerent causam quare res sentitur et scitur, non dixerunt deceptionis causam et ignorantiae, et hoc non fecerunt, cum tamen error et ignorantia magis sit propria animalibus, cum pluribus animalibus conveniat quam scientia. Et anima plus temporis perficit in errore quam in scientia : quia infantia et pueritia et senium in errore perficiuntur, et a paucis quaedam pars vitae parva adhibetur scientiae. Quidam autem videntes non causari scire nisi per hoc quod dixerunt simile simili sentiri et intelligi, et concedentes animam esse compositam ex omnibus quae sunt, dixerunt errorem et ignorantiam omnino nihil esse, sed omnia quae videntur alicui, esse. vera. In qua opinione fuerunt plurimi Philosophorum, in tantum quod dixerunt contraria et contradictoria simul esse vera, quando uniuntur diversis : et hoc oportuit eos dicere aut concedere, quod deceptio et

ignorantia causabantur ex tactu corporali dissimilis alicujus ad animam : et tunc sequebatur animam non ex omnibus componi, sed ex quibusdam : et quando illa ex quorum similibus erat composita, tangebant eam, tunc habuit discretionem sensus et intellectus de rebus illis, et quando tetigit eam aliquid cujus non erat similitudo apud eam, tunc generabatur deceptio et ignorantia : quia hoc contrarium est illi dicto eorum, quo dicunt quod simile simili cognoscitur : contraria autem causantur a contrariis secundum istos : et ideo similitudo tangentis ad tactum causat scientiam, et dissimilitudo ejusdem tactus causavit ignorantiam et deceptionem. Error autem dicti istius inde deprehenditur : quia expressum in omnibus videtur, quod tam scientia quam deceptio sunt contrariorum eadem : et sic falsum dicunt, quod similis sit scientia, et dissimilis ignorantia et deceptio.

Quod autem falsum dicatur etiam in hoc quod idem dicunt sentire et sapere, manifestum est ex his quae nunc inducemus : sentire enim est in omnibus aliquo modo animalibus, intelligere autem in paucis de numero animalium. Sed nec etiam intelligere communiter acceptum quod est quicumque actus rationis in quo est intelligere recte et non recte : recte enim intelligere est secundum virtutes intellectuales, quae sunt sapientia, et prudentia, et scientia, et opinio vera : non recte autem intelligere sive non vere intelligere, est secundum habitus contrarios istis habitibus : et hoc intelligere communiter dictum non est idem cum sentire : sensus enim propriorum sensatorum semper est verus et inest omnibus animalibus, intelligi autem, sicut jam diximus, convenit et falso, et nulli inest animali nisi cui inest ratio.