CAPUT VIII.

De determinatione proprii per considerationes sumptas ex comparatione proprii ad speciem sive ad subjectam.

Deinde considerando ad subjectum cujus proprium assignatur, considerare oportet si idem nomine et diffinitione ejusdem proprium posuit : tunc enim non erit proprium quod positum est esse proprium. Cujus ratio est, quia idem esse indicat : aut implicite, si idem nomine : aut explicite, si idem diffinitione : quod autem esse indicat, non proprium, sed diffinitio, ut diffinitio large sumatur pro omni eo quod implicite vel explicite indicat esse rei. Ut quoniam qui dixit honesti proprium esse decens vel pulchrum : decens enim in moribus vel pulchrum idem est honesto, ut dicit Tullius. Peccavit ergo sic assignans proprium : quia idem in moribus decens et pulchrum et honestum. Non ergo est proprium decens honesti.

Juxta autem eamdem considerationem per oppositum acceptam construentem inspicere oportet, si aliquis non idem ejusdem proprium assignavit, sed in entia diversum, conversim tamen de subjecto praedicatum : tunc enim erit proprium quod ab adversario positum est non esse proprium. Cujus exemplum est, ut qui ponit animalis proprium esse, quod sit substantia animata, non posuit idem ejusdem proprium : et assignavit pro proprio id quod conversim praedicatur : ergo est animalis proprium substantia ani- mata. Et intelligendum quod substantia animata dicitur dupliciter, ut composita ex anima et corpore, anima corpus continente : et sic non est proprium, sed esse indicans animati ut diffinitio. Dicitur etiam substantia animata, substantia habens animationem et habitum relatum ad actum : et sic animatum est consequens esse animalis : et sic est proprium conversim praedicatum : et sic planta non habet perfectam animam ex qua sit motus vitae manifestus : sed, sicut dicitur in libro de Plantis, habet partem partis animae secundum motum augmenti et alimenti et generationis.

Deinde quia in homogeniis eadem est ratio totius et partis, destruentem oportet considerare, quod in his quae similium partium sunt, si quod totius est proprium, non verum est de parte, ita quod vero de parte praedicetur : tunc enim non erit proprium quod positum est esse proprium. Similiter considerandum si in talibus proprium quod assignatur parti non praedicatur de toto : tunc enim iterum quia eadem est ratio et species quae est forma partis et totius, non erit proprium quod positum est esse proprium. Accidit enim in aliquibus homogeniis hoc fieri sive sic assignari proprium totius quod universo convenit et non parti, et aliquando quod parti convenit et non toti universo : assignabit enim aliquis taliter in his totis quae similium partium sunt proprium aliquoties quidem intuens sive inspiciens in universum totum et non in partem, aliquoties autem intuens sive inspiciens in id quod particulariter parti convenit et est particulare, et non inspiciens in totum : cum tamen totum universum et pars sint ejusdem rationis : et sic aliquis ipsum seipsum intelligens sive intellectum dirigens, aliquando inspicit ad totum non ad partem, aliquoties ad partem et non ad totum : erit enim tunc neutrum proprium ratione assignatum, et ideo non erit proprium. Cujus exemplum est, ut in universum intuens et non in partem quamlibet, ut qui dicit maris

proprium esse, quod sit aqua plurima salsa : hoc enim ejusdem totius quod similis partis est, posuit proprium : tale autem assignavit proprium quod non verum est de qualibet parte : quia non quaelibet pars est aqua plurima : non enim erit quaedam pars forte parva et pauca mare : quaelibet enim pars maris mare est, nox tamen aqua plurima salsa : non ergo urit maris proprium, quod sit aqua plurima salsa. In parte consideranti et non in toto exemplum est, ut qui posuit proprium aeris spirabile esse : hoc enim alicujus quod est similis partis, posuit proprium : tale autem posuit proprium quod est de aliqua aeris parte verum, et non de toto aere universo verum dicitur : non enim totus aer spirabitis est, sed tantum ille qui est refrigerans in pectore spirantis : non igitur erit aeris proprium spirabile.

Astruenti autem juxta eamdem consi- derationem considerandum est per oppositum si id quod positum est in talibus proprium, verum est praedicatum de unoquoque quod est pars talis totius, et non verum etiam per universum. Cujus exemplum est, ut quoniam verum est de omni sive universa terra simul deorsum ferri secundum naturam : est autem et hoc idem proprium, et alicujus quod est pars quaelibet terrae, secundum universum sive per naturam universi est pars ejusdem speciei : nam tunc secundum terram (hoc est, terrae naturam et speciem quae in parte salvatur) erit terrae proprium deorsum ferri secundum naturam. Attendendum autem, quod universum dicitur totum homogenium : eo quod una ratione quaelibet pars participat totum, ut particularia subjectiva participant speciem : alia autem tota non dicunt universum.