CAPUT III.

Et est digressio declarans dubia quae consequuntur ex dictis de intellectu

possibili. Expedire autem nobis videtur dubia prius tangere, et postea videre solutiones Peripateticorum posteriorum in solutione eorum : quia tunc congruentius ostendetur quod nobis verum esse videtur. Dubia autem quae oriuntur ex dictis istis, insurgunt ex quatuor quae Aristote- les dicit de intellectus possibilis natura, ex quibus determinat talem, qualis dicta est fore naturam ejus. Et in his quatuor necesse est ut omnis homo consideret, qui non adversus veritatem vult protervire. Unum autem de quatuor est, quod intellectus possibilis immixtus est, hoc est, non mixtus corpori alicui. Secundum autem est, quod ipse est separatus. Tertium autem, quod est impassibilis, licet sit receptivus intelligibilium. Quartum autem, quod non est hoc aliquid, Quare autem sit immixtus, jam dictum est satis quantum spectat ad hanc intentionem, Separatus autem est ab intelligibilibus, et in seipso. Ab intelligibilibus quidem ut sit susceptivum omnium eorum : quod non esset si esset alicui eorum vel pluribus conjunctus, sicut patet ex dictis : et ideo ex his duobus concluditur, quod ipse est potentia omnia intelligibilia tanquam omnium susceptibilis. Quod autem susceptibile est omnium, nihil habens eorum hoc aliquid non est specificatum in natura in aliquod ens mundi, et sic ex his tribus sequitur quod non est hoc aliquid nec aliqua natura, nisi illa quae est similis materiae primae, quae vocatur potentia omnia quae sunt, et nihil eorum est actu antequam actualiter illud intelligat.

Accipiamus igitur dubia quae sequuntur ex primo . Si enim est immixtus et impassibilis et intransmutabilis, tunc videtur nunquam fieri eorum aliquid quae sunt secundum esse hoc modo aeternum quo intransmutabile est aeternum: ergo non fit aliquod intelligibile : et sic intellectus speculativus in eo non est factus. Amplius in quo omnino nihil fit, illud non est potentia quae praecedat actum : est autem talis omnino intransmutabilis intellectus possibilis : igitur omnino nihil fit nec est factum aliquid in ipso : et sic intellectus speculativus omnino non est factus. Adhuc autem agens intellectus

magis est intransmutabilis quam possibilis : et sic uterque intellectus, tam agens scilicet quam possibilis, sunt hoc modo aeterni, sicut sunt aeterna necessaria et intransmutabilia : quandocumque autem agens est necessarium et non factum agens, sed semper agens, et passivum est necessarium et intransmutabile, tunc etiam factum ab agente in eo quod patitur, est semper intransmutabile : ergo speculativus intellectus qui fit ab agente intellectu, in eo qui vocatur possibilis, semper est et nunquam factus: et videtur tali factione quae sit terminus ejus, quod est fieri, et quam praecedat potentia secundum generationem et tempus. Et has dubitationes de hoc verbo eliciunt Theophrastus et Themistius.

Separatus autem potentia ab omnibus Peripateticis intellectus possibilis, secundum quod separatum duo importat, quorum unum est, sicut separatum dicimus denudatum esse a specificantibus et individuantibus, sicut prima universalia dicimus fore separata. Secundum autem est, sicut dicimus separatum id quod est potentia aliquid antequam habeat illud. Plato autem tertium modum separati posuit, secundum quem separata dicimus quae sunt divisa subjecto et loco : et hoc modo intellectivam animam separabat a sensitiva et motiva secundum locum et vegetativa : sed hoc modo minus curarunt loqui de separato Peripatetici, quod certum fuit apud eos animam esse substantialiter unam et diversificatam in esse secundum vires. Ratio autem demonstrativa quae induxit Aristotelem intellectum possibilem posuit separatum primo modo separationis, fundatur super duo necessaria, quorum unum est, quod omnis cognitio animae secundum congruentiam aliquam existit ei : et ideo congruentiam harmonicam oportuit esse sensus ad sensibile, et imaginationis ad imaginabile : et sic ergo cognitio universalia erit se- eundum congruentiam aliquam animae : specificatum autem et individuatum non habet aliquam congruentiam ad universale, sed potius oppositionem in modo : cum ergo cognitio universalis sit secundum possibilem intellectum, oportet ipsum fore separatum hoc modo quo universale est separatum. Secunda autem propositio . est, quod certum est universale secundum quod universale est, non esse in re : quia quidquid est in re, secundum esse in ipsa est : et hoc est divisum et particulare, et non universale, nisi secundum potentiam : non ergo est universale nisi prout est in anima : per esse ergo quo est in anima, oportet ipsum esse universale : hoc autem esse habere non potest in conjuncto subjecto, sed separato tantum : ergo erit ejus subjectum separatum.

Huic autem adhuc duas adjungemus rationes : unam quidem Averrois, et alteram Avicennae. Averrois quidem est ista : quoniam si intellectus possibilis non esset separatus a materia et appendiciis materiae, tunc esset aut forma corporis, aut forma operans organico in corpore : et quocumque modo diceretur, sequitur quod id quod foret in ipso, individuaretur per ipsum, sicut quaelibet forma individuatur per suum subjectum individuum : et sic universale non esset in ipso, sed particulare : particulare autem non nisi secundum potentiam est intelligibile : sequeretur ergo quod actu intellectum ab ipso non esset, nisi secundum potentiam intellectum, quod est impossibile : ergo impossibile est intellectum possibilem non esse denudatum a materia et appendiciis materiae.

Avicenna autem fortius id conatur probare dicens, quod id quod est universale, oportet quod sit alicujus et in aliquo. Dico autem alicujus, quoniam est illius de quo praedicatur : et est in aliquo, quoniam est in. intellectu. Aut igitur quod est universale habet ab ipsa re cujus est universale, aut habet ab eo in quo est. Si autem habet ab eo cujus est, hoc est, a

re : ergo universale prout est ab ipsa re sumptum, actu est universale: sed actu esse aliquid non indiget agente ut agat universale sibi prout est rei universale de qua praedicatur, per se ipsum potest agere et movere intellectum possibilem, et perficere ipsum : ergo ad hoc quod agat, non indiget intellectu agente, quod contra omnes Peripateticos est : quia omnes illi posuerunt intellectum agentem concorditer, licet eorum quidam negaverunt intellectum possibilem, sicut patebit in sequentibus : non ergo universale quod universale sit, ab ipsa re habet de qua praedicatur. Adhuc autem universale prout est in re, non est nisi potentia universale, si ergo a re ipsa habet quod esset actu universale, oportet quod idem per se esset in potentia et in actu : quod impossibile est, quoniam id quod est in potentia, non fit in actu nisi per id quod est in actu : relinquitur ergo quod habeat esse universale in actu per intellectum in quo est : et ideo oportet intellectum esse separatum et universalem, quia aliter individuaretur id quod est in ipso : separatum igitur dicitur, sicut diximus prius, sicut potentia ab actu quando nihil eorum est quae aptus est intelligere : et haec separatio similis est separationi qua dicimus fabellam rasam et bene planatam et praeparatam esse separatam ab his omnibus quae pingi in ipsa et scribi possunt, et ideo habilem ad omnis scripturae et picturae receptionem. Istos duos modos separationis omnes Peripatetici concorditer intellectui possibili et animae rationati attribuerunt. Stoicorum autem philosophia via hac non incessit: sed de hac minus curamus, quia non quaerimus hic dicere nisi tantum Peripateticorum opinionem : de aliis autem, Deo glori oso favente, in prima philosophia diceptabimus. Istis ergo rationibus et causis possibilis vocatus intellectus, impassibilis et Immixtus et separatus vocatas est.

Ex his autem sequitur quartum quod ei attribuitur, quod scilicet non sit hoc aliquid unum, sicut determinatum est, et

unum ens. in natura : quod enim est hoc aliquid,nullo modo potest esse separatum, cum ipsum in sua compositione jam habeat materiam per quam particularizatur et individuatur forma ejus, et habet formam et est hoc aliquid, et non potest esse ab illa forma separatum. Haec igitur quatuor sunt quae intellectui possibili attribuuntur.

Et videtur sequi exxisto, quod intellectus possibilis est unus numero in omnibus hominibus qui sunt, qui fuerunt, et erunt : separatum enim praedicto modo non habet aliquid in se, per quod efficiatur istius vel illius, cum separatum non individuatur : denudatur autem a materia et individuantibus sic separatum, et intellectus possibilis secundum id quod est, et sic ergo separatus : erit ergo unicus in omnibus quorum dicitur esse intellectus. Adhuc autem id quod in natura sua commune est, non efficitur proprium nisi per aliquid proprium sibi adjunctum: sed simpliciter separato nihil est adjunctum de propriis: ergo simpliciter denudatum nunquam efficitur proprium : est autem intellectus possibilis secundum id quod est simpliciter denudatum quid: nunquam igitur efficitur proprius : erit ergo unus communis omnibus, et nulli de se proprius. Hoc autem deliramento videtur esse simile : quoniam quod est unum in omnibus, unicam habet perfectionem : scientia autem perfectio est intellectus possibilis : in quocumque ergo accipiat scientiam in omibus habebit eam: et sic sequitur quod me acquirente scientiam aliquam, omnis homo habebit et acquiret eamdem : quod experimento falsum esse probatur, quod philosophia habita a multis non ob hoc alii sciverunt eamdem.

Est autem adhuc dubium in his dictis :. quia si separatus esse, dicatur intellectus possibilis sicut potentia ab actu sicut praeparata tabula a picturis : tunc non videtur habere relationem et proportionem ad intelligibilia nisi sicut materia ad formas : quorum autem una est ratio et proportio potentiae passivae et receptivae, ipsa sunt eadem : et sic igitur videtur non esse differentia aliqua inter primam materiam et intellectum possibilem : et haec est objectio Theophrasti contra Aristotelis positionem.

Redeunt igitur omnia ista dubia difficilia ad tria problemata, quorum primum est, qualiter hic simul verificetur de intellectu possibili, quod sit impassibilis et intransmutabilis, et tamen sit in potentia susceptiva perfectionis et suscipiat eam ab agente movente ipsum. Secundum autem est, qualiter haec stent simul, quod ipse sit ab omni individuitate omnino denudatus : et tamen unusquisque homo habeat suum intellectum proprium. Et tertium, qualiter haec simul verificentur, quod ipse sit id quod est, et sic vocatur possibilis ad omnia quae sunt, et tamen non sit materia prima. His autem dubiis primo vulumus aptare responsionem Philosophorum quorumdam, et postea adjungere quod nobis videtur dicendum de his. Conveniunt autem omnes Peripatetici in hoc quod Aristoteles verum dixit: quia dicunt quod natura hunc hominem posuit quasi regulam veritatis, in quo summan intellectus humani perfectionem demonstravit : sed exponunt eum diversimode prout congruit unicuique intentioni.