CAPUT III.

Qualiter interimitur bonitas diffinitionis per superfluum in diffinitione positum.

Interimitur etiam bonitas diffinitionis, si amplius aliquid dixit in diffinitione quam necessarium sit : et hoc quidem appositum potest esse tribus modis, ita quod vel appositio fiat diversi ab omnibus diffinitionibus, vel fiat appositio ejusdem, vel fiat appositio partim ejusdem et partim diversi. Et si fit appositio diversi, hoc fieri potest tripliciter : vel quod appositum diversum sit in plus omnibus diffinitionibus vel diffinentibus, vel quod sit in minus, vel quod sit in aeque cum eis.

Primo igitur considerandum si aliquis apponens ad diffinitionem diversum amplius (sive quod est amplius) sive superfluum, cum isto sic addito dixit sive assignavit diffinitione : et tunc considerandum si in tali appositione quo (hoc est, aliquo) usus est, quod sui communitate omnibus insit, sicut ens et unum et hujusmodi, quod inest omnibus simpliciter existentibus. Considerandum etiam si aliquo tali in appositione usus est, quod non omnibus insit sub eodem genere positis quod est genus diffiniti : tale enim appositum necessarium est dici esse amplius sive superfluum . Cujus ratio est, quia nihil ponendum est in diffinitione quod ab aliis non separet : oportet enim diffinitum separare ab aliis generibus, et ab aliis quae sunt in eodem genere cum diffinito : quod autem positum est in diffinitione, si omnibus simpliciter inest, ut ens, hoc a nullo separat : eo quod omnibus convenit, et ita differentiam nullam ab aliquo facit, et sic additur inutiliter et superflue in diffinitione id quod omnibus inest quae sunt sub eodem genere : cum diffinitum non separet ab his quae sunt sub eodem genere cum diffinito, sed ponit convenientiam ad illa : ab aliis autem generibus separatur per genus positum : et sic superflue addunt quod convenit omnibus quae sunt sub eodem genere : propter quod vanum et inutile est hujus appositum.

Si autem aliquis objiciat,quod per ens appositum in diffinitione separatur diffinitum a non ente, et sic non superflue apponitur, Dicendum quod tales objectiones frivolae sunt : quia eadem separatio fit per quodlibet genus, sive generalissimum, sive subalternum in diffinitione positum, per quod diffinitum esse intelligitur.

Si vero quaeritur, quare ens genus esse non possit in diffinitione positum? Saepius in hac scientia a nobis assignata est ratio, et est, quod ens et esse accidit ei quod est, non quod accidens sit, sed per aliud convenit : cujus probatio est, quod cum praedicatur de aliquo, non praedicatur tanquam id quod sit de ratione subjecti, et sic non praedicatur per se, sed per aliud. Probatam est et in libro de Causis, quod omne quod est, secundum id quod est, nihil est in eo quod est : et quod est, convenit ei ex comparatione ad causam primam, et secundum id quod est : genus autem est praedicatum quod est de ratione subjecti, et quod inest ei secundum id quod est. Haec igitur est vera causa, quare ens non potest esse genus.

Aut si est quidem proprium quod ap-

positum in diffinitione, hoc est, convertibile sit, ita tamen quod ablato illo a diffinitione, residuum adhuc convertibile sit cum diffinito, ita quod adhuc est propria diffinitio, et dicat adhuc substantiam diffiniti , superflue est additum. Simpliciter autem et universaliter esse illud superfluum est dicendum, quo ablato a diffinitione, quod reliquum est residuum, sufficienter manifestum facit id quod diffinitum est . Talis autem (ut exemplum ponamus) est animae Platonis diffinitio, si anima secundum Platonem dicatur numerus seipsum movens : nam, sicut diffinit, seipsum movens est anima, et convertitur cum anima seipsum movens esse, et separat animam a natura quae non movet seipsam, et est principium motus et quietis in anima per se et non secundum accidens : et ideo superflue ponitur numerus.

Aut forte contra id quod dictum est, ohjiciet aliquis, quod non superfluit id quod dicitur numerus : quia quamvis non separet ab aliis generibus, nec ab his quae sunt in eodem genere : tamen id quod dicitur movens seipsum, non indicat substantiam sive quid diffiniti, interempto sive ablato a diffinitione numero : numerus enim dicit quid animae, ut dicit Plato. Si enim sic dicat aliquis, dicimus ad hoc, quod quolibet modo se habeat numerus ad animam, sive ut genus et quid animae, sive non, difficile est explanare . et altioris est inquisitionis quam sit praesens negotium.

In omnibus ergo quae sic latent diffinitionibus opposita, utrum necessaria vel superflua sint, utendum ad expediens diffinitionem, sicut patere potest in phlegmatis diffinitione data de ipso secundum causam agentem, quod est humidum primum a cibo separatum indigestum : quod enim per superabundantiam dicitur, uni soli convenit : dicitur autem primum per superabundantiam : et sic unum solum phlegma primo a cibo separatum est convertibile cum phlegmate, praeter hoc quod dicatur addendo indige- stum : et sic superflue additur indigestum, eo quod hoc ablato, adhuc quod reliquum est , diffinitio est propria et convertibilis cum phlegmate : eo quod non contingit a cibo aliud quidem primum separari. Aut non dicit phlegma esse simpliciter primum cibum a cibi indigestione in hepate facta separatum, sed dixit primum indigestorum : quia quamvis cholera separetur, illa separatur in sede sanguinis residens, et ad cistim fellis mittitur: et quamvis melancholia separetur, illa separatur ut adustum et ad splen transmissum. Solum autem phlegma separatur ut primum indigestorum, et sic addendum est indigestum : et sic intelligendo non superfluit quod dicitur indigestum. Nam illo primo modo dicta et intellecta diffinitio phlegmatis non erit vera diffinitio secundum bene esse diffinitionis : propter hoc quod phlegma omnium separatorum a cibo primum non est: quia ante digestionem quae fit in hepate, facta est prima digestio in stomacho, per quam grossum a subtili per calorem digestivum separatur, et grossum per concavum ad inferiora ventris dimittitur : et tunc subtile per venas mesaraicas in hepate figitur : et ibi stans in digestione phlegma fit viscosum et indigestum primum ibidem indigestorum a cibo, qui AdminBookmark Graece vel massa tysanaria Latine vocatur, quae vere est cibus, et in cibum membrorum aptatur sub medio thalamo cordis , ut dicit Aristoteles, quamvis Galienus hoc non dicat : sed de hoc nulla vis est hic, quia exemplo non utitur Aristoteles, nisi ut significet et intelligat qui discit. Si ergo modis dictis superfluum quis apposuit in diffinitione, plus sumendo , peccavit, etiam superfluum ponens in minus. Diximus enim quod si aut in plus posuit superfluum, aut in minus diffinito, quod peccavit.

Aut si quis posuit aliquid de numero eorum quae non omnibus insunt quae sunt sub eadem specie quae diffinitur : tale enim minus commune facit, quod non convertitur diffinitio, ita quod om-

ni et soli insit : et ideo tale quid apponentes ad diffinitionem pejus diffiniunt, quam qui communius apponunt. Commune enim per appositionem et determinationem restrictum fit convertibile. Unde illo quidem modo quando apponitur communius quod omnibus inest, erit pro terminatione propria et convertibilis diffinitio : et tota simul accepta cum communioribusdeterminate accepta, erit propria et convertibilis. Si vero illo secundo modo aliquid eorum quae sunt in diffinitione, sic positum sit in minus, et non omnibus inest quae sunt sub specie diffinita, impossibile est totam diffinitionem propriam esse vel fieri: eo quod sic non conversim praedicatur de re diffinita. Cujus exemplum est, ut si diffinitioni hominis quae est animal gressibile bipes , additur tetracubitum , eo quod aliquis homo tetracubitus et non omnis : nam hujus diffinitio tali superfluo apposito non conversim praedicabitur de re diffinita, eo quod id quod appositum est, tetracubitum , non omnibus inest quae sunt sub specie diffinita quae est homo.

Rursum si respiciens in aeque commune idem frequenter dixit in eadem diffinitione, et ex eadem parte sive frequen ter dixit illud actu, sive intellectu dicitur in illo eo quod actu sit in illo. Cujus exemplum est, si concupiscentiam quis diffiniens dicit concupiscentiam appetitum esse delectationis : omnis enim concupiscentia delectationis et delectatio est: intelligitur enim concupiscentia pastura in fruitione delectabilis, et talis pastura et fruitio est delectatio ipsa sensibilis. Et est exemplum secundum Platonem positum, qui dixit quod omnis delectatio motus passivus est in sensibilem animam : et propter id secundum Platonem est et concupiscentia delectatio : et in delectatione tali secundum Platonem iterum dicitur concupiscentia: et tunc sensus est, concupiscentia est appetitus concupiscentiae pascentis se et fruentis delectabili quo fruitur : propter quod idem erit delectatio ipsi concupiscentiae : et sic idem frequenter dicitur. Sic ergo per superfluum diffinitio concupiscentiae datur, quando dicitur quod concupiscentia est appetitus delectationis : propter hoc quod utrumque horum delectatio est, et sic idem frequenter ponitur. Sic ergo dicetur quod talis diffinitio secundum bonitatem per appositionem ejusdem interimitur.

Aut oportet dicere quod aliquando idem frequenter dicere nihil est inconveniens, quando et in propositione non ex eadem parte subjecti vel ex eadem parte praedicati fiet, sed si solum in subjecto vel praedicato fiat : quoniam diffinitio vel subjicitur tota, et aliud positum in ea praedicatur : vel praedicatur, et aliud positum in ea subjicietur, de quo tota diffinitio praedicatur : quod patet, quia homo est bipes, et idem est bipes homini: et sic idem erit bipes homini quando praedicatur de eo. Similiter est idem homo animal gressibile bipes : et talis bipes est gressibile bipes : et de hoc toto sicut de homine praedicatur bipes, et e converso illi toti subjicitur quod est, animal gressibile bipes est bipes : et bipes est animal gressibile bipes : sed non propter hujus frequenter idem dicere inconveniens aliquod accidit : quia unum dicitur ex parte subjecti, et repetitur ex parte praedicati, et e converso : et sicut quando idem de se praedicatur, et arguitur sic : homo est bipes : animal gressibile bipes est homo : ergo animal gressibile bipes est bipes.

Nec est inconveniens quod diffinitio hominis datur, quod homo est animal bipes, non praedicatur bipes de animali gressibili per modum propositionis, ut sit sensus, animal gressibile est bipes : sed si nunc adderetur iterum bipes, ut sic diceretur, animal gressibile est bipes bipes, esset inconveniens propter nugationem ejusdem ex eadem parte praedicati frequenter positi : sed si tota diffinitio prius simul subjicitur, et postea bipes (ut idem) de diffinitione praedicatur, sicut animal gressibile bipes est bipes,

sicut animal gressibile bipes est animal, non est nugatio, qui repetitio non fit ex eadem parte : sed unum subjicitur, alterum praedicatur, ita quod de animali gressibili bipede bipes praedicatur : quod nihil est inconveniens, quia tunc semel tantum bipes praedicatur. Et similiter in priori exemplo de concupiscentia, cum dicitur, concupiscentia est delectationis appetitus, ut sit sensus, appetitus est delectatio, sed potius de tota diffinitione in subjecto posita et pro subjecto delectatio praedicatur : et sic non est in eadem parte concupiscentia et delectatio in praedicato : et hoc nihil inconveniens est: unde bis dicere idem nomen, non est semper de numero inconvenientium : sed de numero inconvenientium est dicere frequenter idem de eodem, et ex eadem parte praedicari. Exemplum autem hujus, sicut Xenocrates prudentiam diffinire volens dixit, quod prudentia est determinativa et contemplativa eorum quae sunt, dixit utrumque esse determinativum et contemplativum in praedicato ponens et praedicans de prudentia : nam determinativa contemplativa quaedam est, et non convertitur : quia contemplando quid faciendum sit, determinat quid sit agendum ex contemplatione : propter quod bis idem et de eodem dicit sive praedicat, quando post determinativa rursus praedicando addit dicens et contemplativa. Rursus autem idem ex eadem parte multoties dicit quicumque dicit, quod infrigidatio est privatio caloris qui secundum naturam : nam omnis privatio caloris vel refrigidatio dicitur apud medicos, non alterius, sed caloris ejus qui secundum naturam est: et qui ab exteriore calore refrigeratur, non infrigidatus, sed frigestus dicitur : et ideo addendo, qui secundum naturam, idem additur quod per intellectum erat in illo : et sic intelligitur exemplum hic inductum. Et non est curandum de dictis eorum qui student verificare qualiter omnis privatio sit privatio naturalis habitus, quia falsum est: sed verum est, quod haec privatio (quae in medicina refrigidatio vocatur) privatio est caloris qui est secundum naturam, nec privatur in eo calor nisi naturalis. Et propter hoc superfluum est addere, quod refrigidatio privatio caloris est qui est secundum naturam.

Rursum frequenter idem dicitur si universali ex eadem parte non per appositionem et determinationem addit particulare quod actu et intellectu se habet sub universali, ut si dicatur, homo est animal rationale gressibile, et sic recipit id quod quodammodo est idem et quodammodo est diversum, frequenter ex eadem parte positum . ita quod inter universale et partem ejus (quod particulare est, eo quod pars est et vocatur) interponat copulativam ad notandum diversitatem. Cujus exemplum est, ut si aliquis diffiniens clementiam dicat, clementia est diminutio vel remissio in paenis exigendis expedientium et justorum : talis enim remissio in principe clementia vocatur : nam in tali diffinitione justum est expediens quoddam, hoc est, particulare est expedientis. Quia vero justum cujus clementia remissio est ubi expediens ad rempublicam observandam : quia maxime sic exigentia paenarum propter justum continetur in expediente Abundans ergo quoddam et superfluum est talis diffinitio : nam qui dixit universale, addidit et particulare per copulam tanquam diversum sit ab ipso, cum in particulari iterum dicatur universale. Idem autem et ejusdem est, qui dixit medicinam esse de numero sanativorum animali et homini. Et intelligatur non de scientia medicinae, sed de medicina purgante vel sanitatem conservante animali et homini. Quia dicens animali non oportuit addere homini : quia animal repetitur in homine. Et simile exemplum est, qui legem diffiniens dicit legem imaginem eorum quae naturaliter sunt bona et justa : eo quod lex posita est ad imaginem naturalis rectitudinis accipi : nam justum est quoddam bonum et particulare ipsius in quo repetitur bonum :

et ideo sic diffiniens frequenter idem dixit, et sic contra diffinitionis bonitatem peccavit.

Attendendum autem est hic , quod omnia quae in diffinitione sequuntur genus particularia, quodammodo insunt generi, et non fit nugatio : quia non inutiliter sed ad generis determinationem ponuntur, sicut formativa generis ad speciem sunt. Adhuc autem potest addi per appositionem particulare suo universali sine copula ad determinandum universitatem

ejus, et non fit nugatio, nec fit inutilis repetitio. Sed si eidem particulari per posterius addatur (ut homo animal) inutiliter additur, cum universale in particulari dicatur. Idem enim est ac si dicatur, homo animal, animal : oportet enim, quod nugatio si esse debeat, quod idem saepius in eadem parte orationis inutiliter dicatur. Utrium igitur bene vel non bene aliqui diffiniunt, per haec quidem et hujusmodi perspiciendum est.