CAPUT III.

Qualiter interimatur diffinitio ex comparatione diffiniti secundum quod est ad aliquid.

Amplius quia jam ostensum est quali- ter interimitur diffinitio per defectum differentiae ad materiam contractae, ostendamus qualiter interimitur per defectum generis et simpliciter, et hoc sine circumstantiis. Dicamus ergo prius generali documento, quod in generibus et differentiis et aliis omnibus quae sunt et debent esse in diffinitione assignatis, eos qui interimere volunt diffinitionem, et pro nominibus generum vel differentiarum utuntur diffinitionibus nominum, ut melius videatur quod consonat et dissonat diffinito, oportet considerare si quid dissonat.

In speciali ergo considerandum si id quod diffinitur, est ad aliquid, aut per seipsum, aut secundum genus, ut grammaticam quae secundum genus est ad aliquid : tunc considerandum est si in diffinitione ejus quod est ad aliquid, non est dictum per differentiam et signatum quod est ad aliquid: et tunc interimitur diffinitio per defectum generis et differentiae quae debent esse in diffinitione. Cujus exemplum est, ut si quis scientiam (quae secundum dici est ad aliquid) diffiniens dicat, quod scientia est opinio rata : aut voluptatem diffiniens dicat, quod voluptas est appetitus sine tristitia. Nam ejus quod est ad aliquid substantia quae est esse ipsius, est quod ad alterum est : eo quod idem fuit unicuique eorum quae sunt ad aliquid esse et ad aliquid quodammodo se babere, ut in Praedicamentis dictum est : et ideo in diffinitione ponendum id ad quod est diffinitum : oportebat ergo diffiniendo scientiam dicere, quod scientia est opinio scibilis sive ejus quod est scibile : et oportebat diffiniendo voluptatem dicere, quod voluptas est appetitus boni vel boni delectabilis : quia ad baec sunt scientia et voluptas. Similiter et si grammmaticam diffiniens aliquis dixit gramaticam esse scientiam litterarum, peccavit : eo quod oportebat in diffinitione relativi dicere et ipsum ad quod per se dicitur, aut ad quod dicitur secundum suum genus : baec enim oportet in diffinitione relativorum assignari.

Adhuc autem peccavit, qui alicujus ad aliquid dicti secundum speciem (quae est finis ejus) non ad finem illum per diffinitionem assignavit: finis enim in unoquoque est id quod optimum est, et per optimum est danda diffinitio : aut etiam finis est cujus gratia omnia fiunt : et propter hoc in diffinitione dicendum est id quod est optimum et utilissimum. Ut si diffiniatur concupiscentia, et non diffiniatur esse appetitus delectabilis, sed diffiniatur esse delectationis : quia non est delectabile nisi propter delectationem, cum propter delectationem etiam ipsum delectabile eligimus.

Considerandum etiam in his quae ad finem diffiniuntur, si finis ad quem assignatur diffinitio, est generatio quae fit in fine, vel sit iste finis actus, hoc est, actum esse vel factum : haec enim sunt diversi fines, ut dicit Aristoteles primo Ethicorum : unde in quibusdam est finis actio, in quibusdam autem actum : in arte activa actionem volunt, in aedificativa autem aedificatum, quod Graece AdminBookmark vocatur : et in talibus vel talium quae sunt generatio et actio, est magis finis in talibus egisse et generasse et quod consummatum est quam agere et generare. Aut forte in quibusdam, sicut dictum est, non est ita : non enim in omnibus est verum, quod ita sit : pene enim omnes plus volunt delectari in fieri delectationem, quam quievisse et perfecisse delectari secundum perfectum esse : propter quod in talibus agere et facere magis finem faciunt et ponunt quam egisse. Est autem hic attendendum, quod sunt quaedam simpliciter imposita a formis secundum suum esse ad aliquid dependentibus, ut pater et filius, dominus et servus, et hujusmodi : et haec ad alios fines non sunt nisi ad ea ad quae dicuntur. Et sunt quaedam a formis quidem absolutis imposita, habendo tamen respectum ad alia, ut scientia, concupiscentia, et hujusmodi : et illa sunt etiam ad actus comparata praeter id ad quod dicuntur, praecipue quando nominant dispositiones vel habitus po-

tentiarum activarum vel passivarum : et de his et hoc utilius dictum est.