ARTICULUS I.

De comparatione generationis ad substantiam sive essentiam in ratione principii.

QUAESTIO I.

Utrum substantia sive essentia generet.

Circa primum, quod substantia non generet, ostenditur sic

1. Generare dicit relationem: ergo cui convenit generare, convenit et referri: sed essentiae non convenit referri: ergo nec generare.

2. Item, generare importat distinctionem: ergo cui convenit generare, per consequens et distingui; sed essentia cum sit una, non distinguitur: ergo etc. Aut si generat, plures sunt essentiae. Et ad haec duo inconvenientia ducit Magister.

3. Item, generare dicit actionem personalem: ergo de illo solo dicitur, quod significat personam vel supponit personam: sed essentia non significat personam, cum sit communis, nec personam supponit, cum sit omnino abstractum: ergo etc.

Item, generare est proprietas personae, communicabilitas est essentiae: ergo sicut se habet communicabilitas ad personam, ita proprietas personans ad essentiam: sed communicabilitas nunquam est personae, quia haec est falsa: Pater est communicabilis: ergo nec proprietas personans erit essentiae: ergo nec generare, cum sit personae.

Contra: 1. Quaecumque sic se habent, quod unum est idem alii, et non habent diversas proprietates, quidquid dicitur de uno, et de altero ; sed persona et essentia sunt huiusmodi, quia persona est essentia, nec habent diversas proprietates, quia proprietas in divinis est relatio distinguens: sed si essentia haberet aliquam proprietatem, tunc distingueretur et referretur: ergo etc Si dicas, quod quamvis persona et essentia non habeant diversas proprietates, tamen differunt per habere proprietatem et non habere ; contra: summa oppositio est contradictio ;sed talis diversitas est per contradictionem: ergo magis differunt essentia et persona quam persona et persona: sed persona non praedicatur de persona: ergo nec persona de essentia: hoc autem est falsum: ergo etc.

2. Item, quaecumque sic se habent, quod unum praedicatur de altero, unum supponit pro altero, quia subiectum vere subiicitur praedicato ; sed essentia vere praedicatur de Patre: unde haec est vera: Pater est essentia: ergo et supponit: ergo sicut Deus Pater generat, sic potest dici, essentia generat.

3. Item, de quocumque praedicatur subiectum, et propria passio ; sed generare est sicut propria passio Patris: sed haec est vera: divina essentia est Pater: ergo et haec similiter: divina essentia generat. 4. Item, de quocumque praedicatur definitum, et definitio ; sed definitio patris est filii pater. Cum igitur haec sit vera: divina essentia est Pater, et haec erit vera: divina essentia est Filii Pater: ergo a convertibili: Filius est Filius essentiae.

CONCLUSIO.

Haec locutio: divina essentia generat, est omnino impropria et neganda, vel saltem pie exponenda.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod fides vera dicit quasi fundamentum, Deum esse trinum et unum, et ita trinum, quod trinitas non confunditur, et ita unum, quod unitas non multiplicatur. Si ergo quod credimus oportuit significare, opportune inventa sunt nomina in divinis, immo a Deo nobis manifestata, quae significent trinitatem sub distinctione et unitatem sine omni multiplicatione. Sicut igitur nomina imposita personis omnino sunt incommunicabilia et quantum ad suppositum et quantum ad significatum; unde haec oratio est falsa: Pater est Filius, vel Pater est communicabilis: ita ex parte essentiae vel naturae oportuit nomina imponi, quae non distinguerentur nec quantam ad significatam nec quantum ad suppositam.

Notandum autem, quod triplex est genus nominum significantium essentiam. Quaedam enim significant in concretione, ut hoc nomen Deus: quaedam in omnimoda abstractione, ut hoc nomen essentia: quaedam medio modo, ut lumen, sapientia, voluntas et consimilia: et ista dicuntur medio modo significare, quia non concernunt suppositum per modum inhaerentiae, sed concernunt suppositum ratione eius, quod dicunt aliquam rationem actus vel originis, quae sunt ipsorum suppositorum. Cum igitur tres sint nominum differentiae, nomen concretum supponit pro persona proprie: nomen medium supponit partim proprie, partim improprie: nomen abstractum et absolutum non supponit nisi omnino improprie .

Unde haec est propria: Deus generat, et in usum adducenda: haec autem: sapientia generat de sapientia, partim propria, partim impropria: ideo est. sustinenda, sed non extendenda: haec autem: essentia generat, omnino impropria, et ideo neganda est, et si legatur alicubi, est exponenda. Sancti enim quandoque ad confundendas haereses expressius loquuntur , quam proprietas sermonis sustineat.

1. Ad illud ergo quod primo obiicitur, quod essentia et persona non habent diversas proprietates: dicendum, quod diversitas rationis dupliciter est in divinis. Uno modo per habere diversas proprietates; et illud inducit distinctionem, et sic differunt ratione nec predicantur de eodem, ut Pater et Filius: alio modo est per habere proprietatem et non habere; et illud non inducit distinctionem nec facit, quod unum non praedicetur de altero; facit tamen, quod aliquid dicitur de uno, quod non dicitur de altero, ut patet in Petro et homine: Petrus est individuum, homo non: et tamen homo vere praedicatur de Petro.

Ad illud, quod summa oppositio est affirmationis et negationis: dicendum, quod verum est, ubi negatio nihil ponit, sicut inter aliquid et nihil: sed ubi ponit extrema, minima potest esse et surgit ex quantulacumque parva differentia sive rei sive rationis: unde non sufficit ad distinguendum.

2. Ad illud quod secundo obiicitur, quod praedicatum supponit pro subiecto: dici potest uno modo, quod

sicut in inferioribus est praedicatio secundum substantiam, ut homo est animal, et est praedicatio secundum rationem, ut animal est genus: et praedicatum supponit pro eo de quo praedicatur secundum substantiam, sed mutata praedicatione secundum substantiam in praedicationem, quae est secundum rationem, est ibi accidens; unde non sequitur: animal est genus, homo est animal, ergo homo est genus

similiter dicunt in divinis, quod cum sint ibi res et ratio, est ibi praedicatio secundum substantiam: et illa salvata, quidquid dicitur de praedicato, et de subiecto: sed mutata praedicatione secundum substantiam in predicationem secundum rationem, est ibi accidens: et talis est hic : Pater generat: sed divina essentia est Pater: ergo divina essentia generat.

Sed ista similitudo non videtur conveniens, quia in divinis ratio praedicatur de essentia, unde haec est vera: essentia est paternitas et generatio: quod quidem in inferioribus non reperitur. Et propterea aliter dicendum, quod in divinis est duplex modus praedicandi: per identitatem et per inhaerentiam. Per identitatem, ut cum dicitur: essentia est Pater: per inhaerentiam sive denominationem, sicut faciunt adiectiva et verba . Praedicatio per identitatem est in divinis ratione summae simplicitatis, quae non patitur personam minus esse simplicem quam essentiam; quae quia non est in creaturis, ideo in eis non reperitur praedicatio per identitatem omnimodam, nisi idem enuntietur de se, ut cum dicitur: humanitas est humanitas: sed omnis propria praedicatio est per inhaerentiam, quia nihil est omnino simplex: unde haec est falsa: humanitas est animalitas. In praedicatione vero per inhaerentiam terminus aliud significat et aliud supponit, quia significat formam communem et supponit pro inferiori, et in tali verum est, quod illud quod praedicatur de altero, supponit pro illo. Sed in praedicatione per identitatem idem significat et supponit Unde tunc est sensus, quod significatum per hunc terminum Pater est idem, quod significatum per hunc terminum essentia, et ideo paternitas est essentia: et quia hoc nomen essentia non significat personam, ideo pro ipsa non supponit, cum nullo modo de ipsa praedicetur nisi praedicatione per identitatem.

3. Ad illud quod obiicitur tertio de passione et subiecto et consimilibus, dicendum, quod quaedam sunt vocabula in divinis substantialia, quae claudunt intra se rem, circa quam ponunt formam importatam per ipsa, ut hoc nomen Pater; et talia possunt praedicari per identitatem, ut cum dicitur: essentia est Pater, id est, ille qui est Pater. Quaedam sunt, quae sunt omnino in adiacentia, sicut verba et nomina adiective retenta , ut generat et genitus et natus; et talia ponunt rem suam circa ea, de quibus predicantur, ideo tantum per inhaerentiam predicantur. Et ideo generare ponit distinctionem, quam importat, circa essentiam, cum de ea dicitur: et ideo haec est falsa: essentia generat: haec tamen vera: essentia est generatio. Et quando a praedicatione per identitatem itur ad praedicationem per inhaerentiam, potest esse ibi accidens. Quod ergo dicitur: de quocumque praedicatur subiectum, et propria passio , istud habet instantiam, ubi proprietas est extranea ei, de quo praedicatur subiectum, ut haec intentio species, quamvis sit proprietas hominis, et homo dicatur de Petro, non tamen dicitur de eo hoc quod est species.

Et si obiicias, quod in divinis non cadit ratio extranei, quia non cadit ibi accidens: dicendum, quod etsi non sit extraneitas nec diversitas quantum ad rem, est tamen quoad rationem sive quoad modum praedicandi, qui triplex est in divinis, sicut infra patebit . Unde sicut hic est accidens: essentia est persona; sed persona distinguitur: ergo et essentia: ita et in proposito.

4. Ad illud quod ultimo obiicitur de hac: essentia est Pater Filii; distinguitur a Praepositivo, quod Pater potest ponere suam rem sive respectum per ipsum importatum circa ipsum subiectum, quod est essentia; et tunc est locutio falsa; est enim sensus, quod essentia refertur ad Filium. Vel potest claudere intra se rem sui substantivi, ut sit sensus: essentia est Pater Filii, id est, essentia est ille qui refertur ad Filium: et hoc modo vera est locutio, et non valet argumentum: ergo Filius est Filius essentiae, immo est ibi accidens. Sicut enim non sequitur: Filius refertur ad illum qui est Pater, et ille est essentia: ergo refertur vel distinguitur ab essentia: sic et in proposito.

QUAESTIO II.

Utrum concedenda sit locutio, quod Filius generetur de substantia Patris.

Secundo quaeritur, utrum sit concedendum, quod aliquis generetur de substantia Patris, ut Filius. Et quod sic, videtur:

I. Per multas auctoritates in littera et maxime per illam: Dicitur quoque et frequenter in Scriptura legitur: Pater de sua substantia genuisse Filium:

sed Scriptura non dicit nisi verum nec frequentat nisi proprium: ergo praedictus sermo est verus et proprius.

2. Item, ratione ostenditur sic: quicumque est ab aliquo et est ei consubstantialis, est de eius substantia: sed Filius est a Patre et est ei consubstantialis: ergo est de eius substantia.

3. Item, Pater generat Filium: aut ergo de aliquo, aut de nihilo; non de nihilo, quia tunc esset creatura: ergo de aliquo ; non de aliquo alio a se: ergo de sui substantia.

4. Item, in inferioribus filius, qui habet partem substantiae a patre, dicitur esse de substantia patris: ergo multo fortius, qui habet totam substantiam, dicitur esse de substantia generantis: ergo haec est vera: Filius est de substantia Patris.

Contra: 1. Propositiones sunt transitivae , et ubi transitio, ibi est distinctio et diversitas: ergo cum dicitur: Filius de substantia Patris, haec praepositio de notat distinctionem inter substantiam Patris et Filium; ergo cum nulla sit distinctio, quia Filius est substantia Patris, propositio praedicta est falsa. Si dicas, quod haec praepositio de cadit a generali significato praepositionum, retinens speciale: ergo est ibi soloecismus, sicut si dicatur sublime volat pro sublimiter, quod stultum est dicere.

2. Item, obiicitur de significato speciali. Haec praepositio de, prout accipitur specialiter, aliquando tenetur materialiter, ut cultellus de ferro ; aliquando ordinanter, ut de mane fit meridies, id est post mane: aliquando originaliter, ut si dicatur, radius de sole vel splendor de igne. Sed quocumque istorum modorum accipiatur, falsa est locutio: si materialiter, est falsa, quia Filius caret materia: si ordinanter, falsa, quia sensus est, quod Filius sit post Patrem sive post substantiam Patris; si originaliter, similiter falsa quia tunc est sensus, quod Filius habeat ortum a substantia Patris: sed ista non admittitur: substantia Patris generat Filium: ergo est omni modo falsa. Si dicas, quod nullo istorum modorum, sed tenetur quarto modo substantialiter: quaeritur, unde ortum habeat haec significatio et ubi consimiliter accipiatur ; et videtur quod hoc nihil sit, quia tunc haec esset vera: Pater est de substantia Filii, quam nemo concedit.

3. Item, hoc idem ostenditur sic: differt haec praepositio de et a: quia a proprie dicit habitudinem principii activi, sed haec praepositio de dicit habitudinem principii passivi: sed Deo et eius substantiae magis convenit ratio principii activi quam passivi: ergo haec est magis vera: Filius est a substantia Patris, quam de; sed haec non recipitur: ergo nec alia debet recipi

4. Item, de aut dicit identitatem aut diversitatem: si identitatem: ergo cum summa identitas sit in essentia vel substantia, haec erit vera: substantia de substantia, quam negat Magister: si diversitatem; sed non distinguitur substantia Patris a Filio, quia Filius est ipsa substantia Patris: ergo omnino est falsa.

CONCLUSIO.

Concedendum est, Filium generari de substantia Patris.

Respondeo: Dicendum, quod praedicta locutio est concedenda.

Et ad intelligentiam praedictorum notandum, quod praeter praedictos tres modos, quibus haec praepositio de accipitur, quarto modo etiam potest accipi, scilicet substantialiter, ut dicat substantialem convenientiam inter extrema: sed hanc nunquam pure dicit, cum sit praepositio et importet aliquam habitudinem et respectum ad extrema. Si enim tantum substantialiter teneretur ; sicut dicitur: filius de substantia patris, ita diceretur: pater de substantia filii: quod absonum est.

Propterea notandum, quod substantialiter accipi consuevit tripliciter. Aliquando accipitur substantialiter et partialiter, ut cum dicitur, quod partes sunt de toto sive de substantia totius, ut urceus vini de dolio. Aliquando accipitur substantialiter et ordinaliter, ut cum dicitur: de pane fit corpus Christi: ibi enim est ordo, quia substantia panis non manet in corpore Christi, sicut nec mane in meridie; sed ulterius substantialiter, quia substantia panis transit in substantiam corporis Christi. Aliquando accipitur substantialiter et originaliter, ut cum dicitur: Filius de substantia Patris: ratione ablativi tenetur substantialiter, ratione genitivi originaliter; et ideo importat aliquam distinctionem Filii ad Patrem, non ad eius substantiam, et ita praepositio tenet ibi generale significatum et speciale.

1. 2. Et sic patet responsio ad primum argumentum et secundum. Tamen quod dicitur, quod praepositiones sunt transitivae, non intelligitur, quod notent ex hoc diversitatem necessario : sed sicut dicitur, quod obliqui sunt transitivi quantum ad modum; quia transitive construuntur cum verbis, ut, video me: similiter hoc de praepositionibus dicitur, quae cum obliquis construuntur.

. 3. Patet etiam tertium, quod de non tantum dicit habitudinem principii passivi nec tantum habitudinem principii activi, sed habitudinem consubstantialem cum habitudine originis: quod non facit haec praepositio a: et ideo non est simile.

4. Ad illud quod ultimo obiicitur, patet responsio, quia de non dicit ibi penitus identitatem nec diversitatem, sed consubstantialitatem cum habitudine originis.