CAPUT IV.

De differentiis intellectus practici et speculativi.

Intellectus qui semper ratiocinatur propter aliquid quod est extra ipsum, et vocatur practicus, quod idem sonat quod operativus. Operativum autem communiter voco sive sit operabile quod vocatur actuale, sive factibile : actuale autem in Ethicis vocatur, quod pertinet ad opera quae sunt circa passiones delectabiles et instabiles, et circa opera communicationis justitiae : et haec sunt opera moris : et hujus intellectus ad illa perfectio est prudentia : factibile autem vocatur, quod in mechanica opera fit manuali, et intellectus ad ipsum perfectio est ars mechanica, sicut in Ethicis habet determinari. Hic autem communiter vocamus practicum intellectum, qui est temperativus in his et in aliis : et hujus ad intellectum speculativum propter doctrinae bonitatem volumus invenire differentias quatuor : quarum prima est, quod fine differunt, eo quod finis omnis intellectus practici extra ipsum, sive sit opus, sive operatum : opus quidem in artibus est finis, sicut in musicis, in quibus cantus et melos ultimus finis est, qui exercetur in arte : agere in aliis ulterius terminis non est opus, sed operatum : faber enim non intendit fabricare propter fabricare, sed

propter gladium vel aliud vas, quod suum proprium operatum est finis suae artis. In actualibus autem finis est operatio quae est felicitas civilis, eo quod haec est divinissima, et optima est inter operationes virtutum. Quilibet autem istorum finium est extra operantem, et ideo motu acquiritur : intellectiva autem speculativa finem suum semper inter semetipsam habet : habet enim verum speculatum in theorematibus quod finis ejus est : hoc enim eliam est finis sui. instrumenti, quod demonstratio est et vocatur, nec extra illud aliquid acquirit : quia verum est de his quae propter se volumus in speculativis, quae essentialiter sunt de philosophia : haec enim non sunt dialectica, quia non sunt de mera philosophia : nec sunt ethica, quia verum talium quaerimus propter opus, sed sunt naturalia, mathematica, vel divina : propter quod contemplativus intellectus habens in se finem, perfectior et nobilior est practico : et ideo penes ipsum consistit felicitas et beatitudo speculativa, praecipue quando fuerit adeptus agentem formam, prout diximus in tractatu praehabito libri istius.

Secunda autem differentia est in forma quam apprehendunt tam speculativus quam intellectus practicus : practicus enim accipit formam prout est principium operis, cui necessario propter haec tria accidunt, quorum unum est quod ipse decurrit ab universali ad particulare : eo quod omnis nostra operatio circa particulare est. Secunda autem est, quia ipsam formam componit, eo quod omnis practicus formam intendit componere cum opere vel cum operato, ut patet per inductionem tam in moribus quam in artibus : forma enim domus existens in mente artificis perfecta, componitur cum lapidibus et lignis : forma autem contemplationis ex rebus extra separatis per continuam abstractionem majorem et rninorem, componitur cum anima : et ideo vocatur forma abstractionis sive separationis. Et ex hoc accidit tertium, quod forma practici intellectus est forma ad rem extra animam proveniens : forma vero contemplationis vocatur a re, et non ad rem, quae provenit a rebus extra ad intellectum.

Tertia differentia est in hoc quod in omnibus habentibus animam in terrenis, intellectus practicus in acquirendo formam non utitur corpore, sed potius habet eam apud seipsam, sed utitur corporeo instrumento quando educit eam formam in materiam extra se existentem. Sed in intellectu contemplativo est e converso, quia ipse utitur viribus et instrumentis corporalibus in acquirendo formam : quia mediantibus viribus et organis corporalibus perficitur abstractio, et in usu considerationis non utitur corpore aliquo. Et ex hoc est quod dicitur intellectus practicus se extendens extra se ad particularia et ad instrumenta corporum. Sed intellectus contemplativus dicitur se colligens inter seipsum. Et relictis corporeis viribus et instrumentis colliget se ad universale quod est inter seipsum, et magis est intellectus animae contemplativus quam practicus, et nobilius animae bonum est contemplatio quam actio, ut in X Ethicorum probatur.

Quarta vero et ultima differentia est, quod intellectus practicus est causa rei quae sibi subjicitur, sicut patet tam in actualibus quam in factualibus. Intellectus autem contemplativus causatur a re quae subjicitur eidem, eo quod accipit formam contemplationis a re subjecta, et considerat eam secundum quod est natura rei : et ideo quia intellectus primae causae et intelligentiarum separatarum sunt causa rei, et nunquam causatur a re, potius assimilatur intellectus eorum practico intellectui quam speculativo. De his autem in prima philosophia perquirendum erit. Sufficit autem nobis ad. praesentem speculationem, quod sciamus quod intellectus practicus semper est propter aliquid esse : et ideo non quidem subjecto differt a speculativo, sed. differt secundum esse et finem. Esse autem

quod habet ex forma quod est habitus practicus, de quibus est in Ethicis, practici nomen accipit,