CAPUT II.

Quot sunt propositiones praeternecessariae et ad quid sumendae et proponendae ad alterum.

De ordine igitur ad alterum et de interrogatione sive de modo interrogationis ad consensum respondentis ordinato deinceps dicendum est. Dividenti primo propositiones praeternecessarias quot sint et ad quid, quaecumque sunt sumendae sive proponendae ad alterum. Hic autem (quia sciri non possunt nisi per necessarias a quibus deficiunt) determinandum est primo, quod necessariae in constructione inferenda sunt illae per quas fit syllogismois, ita quod ingrediuntur substantiam ipsius et non nisi ex ipsis infertur conclusio. Et sunt tales necessariae per rationem necessitatis, qua id dicitur necessarium sine quo non potest fieri id quod intenditur, quae (ut dicit Boetius) est necessitas suppositionis.

Et quaecumque sunt aliae propositiones praeter has sine quibus potest fieri conclusio, sunt praeternecessariae : tales autem quae praeter has sumuntur ab opponente, sunt quatuor modis, et ad quatuor utilitates sumptae. Aut enim sumuntur inductionis gratia, ut ex illis detur sive concedatur probatum universale in majori vel minori propositione principaliter in syllogismo propositum. Aut sumptae sunt secundo in magnitudinem sive amplificationem sermonis vel orationis, sive quo respondens minus recipiat quid sequitur, et citius inclinetur ad construendum. Aut sumptae sunt et adductae tertio in celationem conclusionis intentae, quam celatam prospiciens ipse qui respondet, facilius assentiat. Aut assumuntur ut manifestior sit oratio, quia in manifestum citius consentit respondens : et istae sunt adductae in prosyllogismis, quia propositiones aut indigent probatione, et propter dubium non consentit respondens, et sic est prima : aut ideo non consentit, quia festine venitur ad conclusionem, et sic ampliativa sumitur siveprolongativa orationis : aut ideo non consentit, quia id quod proponitur est obscurum, et sic explanativa sumitur. Praeter has autem nulla assumenda praeternecessaria propositio, quia ad consensum respondentis inclinandum non valet:sed per has quatuor propositiones tentandum est augere rationem, et interrogare consensum respondentis.

Est tamen objectio de una praetcrnecessariarum propositionum, quod non dialectica, sed sophistica est : est enim certaminis gratia : et sic videtur esse ad finem gloriae, et non ad finem inventionis scientiae. Sed hujus solutio est, quia negotium dialecticum est alterum : eo quod innititur ei quod videtur alteri, et aliquando protervit iste nolens concedere vel suscipere ea quae utilia sunt negotio inventionis, quando videlicet id quod sequitur ex proposita interrogatione utile est : ideo oportet celare propositum donec suscipiat aliquam propositionem, per quam cogatur ad consensum : sic ergo et si sit certaminis gratia, est tamen justi certaminis gratia, et quod utile negotio dialectico, quiatraditmodum inquisitionis veritatis per inquisitionem : et ideo necesse est et optimum est dialectico etiam his propositionibus uti quae celativae dicuntur : dialectica enim in quantum est obviativa, plus respicit positionem problema : et non absolvitur ab hac, quoniam respicit fictionem, secundum quod Aristoteles dicit in tertio primae philosophiae, quod fictum est quod ad positionem est coactum : tunc ideo tale certamen est justum, et non est ad finem gloriae, sed ut facilius inveniatur veritas sine impedimento.

Harum propositionum talis debet esse usus, ita quod dicamus, quodnon est opponenti statim prae ordinandum et proponendum illas principales propositiones et necessarias ex quibus fit (sicut ex propositionibus) syl logismus principalis: quia ex illis videns respondens quid sequitur,non consentit, donec dicat id quod sibi videtur: sed

discedendum est opponenti ab illis propositionibus in suprema magis universalia, in quibus tamen ista quae intendit opponens,celata sint: quia ex illis probabuntur. Utsi propositum opponentis sit osten- dere, quod non sit contrariorum eadem disciplina, hoc non est statim proponendum,sed ex magis universali ut ex oppositis : syllogizabitur enim ex isto, quod etiam contrariorum sit eadem disciplina : eo quod contraria de numero oppositorum sunt.Iste ergo est usus celativae propositionis. Si vero non ponat sive concedat respondens universalem propositam, tunc per inductionem sumendum est hoc modo, quod sumenda sit ista, quod contrariorum est eadem disciplina : et si non concedat respondens, tunc opponenti intendendum est in particularibus contrariis inducendis. Quia necessarias ad syllogismum propositiones, aut est sumendum per inductionem, aut syllogismum: aut quasdam quidem per inductionem majorem vel etiam minorem : illas autem etiam majorem vel minorem per syllogismum. Et hic est usus inductivae propositionis.

Quaecumque autem necessariarum propositionum sunt valde manifestae, et apparet statim quid concludi possit contra respondentem, illas oportet protendere (hoc est, a proposito elongare) per alias ad alia media, per quae tamen ista concludi possunt : quia ad probabilia multa media inveniuntur : quia id quod est accidere per conclusionis consequentiam, et quod principaliter intenditur, obscurius fit ad intelligendum respondenti semper in discessione a proposito et inductione illorum quae a proposito elongantur : et simul quae ad intentionem principalium inductae sunt, oportet ulterius protendere in alia media, et sic parare et separare eas protendendo ei respondenti, qui nullo modo potest eas sumere nisi protensas in multa media. Illae vero (quae praeter has quae necessariae sunt, ad syllogismum sumptae sunt) propter illas quae necessariae sunt, accipiendum, ex quibus alio modo explanantur istae vel prohibendo, vel celativae,vel ad ulteriora media deducuntur : unaquaque enim talium propositionum utendum propter id quod inducitur : et hoc modo inducendi quidem utendum est a singularibus in universali, et a notis in ignotiora : quia ignotum probatur per notum. Nota communiter sunt magis quae secundum sensum nota sunt, vel simpliciter omnibus, vel ad minus pluribus, quia plures secundum sensum judicant. Ex his autem quae universaliter videntur omnibus vel pluribus, procedit dialecticus. Iste ergo in communi est usus praeternecessariarum propositionum. In speciali autem inductive jam dictum est.

Celanti vero intendendum ut praesyllogizet ea ex quibus debet fieri syllogismus ille qui ex principio intenditur a proposito in altiora discedendo, et haec praesyllogizat ut plurima sive multos altiores syllogismos faciat : hoc autem erit si quis non solum necessarias in suis universalioribus praesyllogizet, sed etiam si earum quae ad haec utiles et praeternecessariae et ad celandum inductae, aliquam adhuc ex illa superiori praesyllogizet, ita quod ad prosyllogismum adhuc ulterius ascendendo prosyllogismum faciat.

Amplius taliter celans, statim non debet dicere conclusiones intentas, sed postea postquam discesserit in altiora in quibus celata et clausa sunt principaliter intenta : tunc enim quasi ex longinquo medio debet inferre conclusionem : sic enim longissime discedit a proposita propositione principali, quae ex principio intenditur : et tamen consequitur propositum deducendo longissime per omnia media usque ad proxima. Et universaliter dicendum in propositionibus celativis, quod sic oportet interrogare eum qui celaverit et celativis propositionibus uti voluerit, ut interrogata omni sive tota oratione proposita et jam dicta conclusione intenta, requiratur ipse respondens propter quid (sive ex quo medio) hoc conclusum sequitur : hoc autem fit quando ex valde lon-

gius distanti medio absque deductione ad proximum concluditur propositio. Hoc igitur maxime et frequentissime erit per modum antedictum. Nam quia ultima conclusione dicta sola (sine principiis proximis ex quibus sequitur) dubium est respondenti quomodo sive ex quo medio accidit sive sequitur conclusio : eo quod ipse respondens non praeviderit ex quibus principalis accidit sive sequitur conclusio, non enodatis per deductionem ad proxima prioribus Syllogismis, qui per longinqua media sunt conclusi. Minime autem sive nullo modo enodabitur superior syllogismus conclusioneproprieposita, si pro conclusionis, quam ex longinquo inferimus, medio non ponimus propositiones proprias et proximas, sed illas longinquas ex quibus fit altior et superior syllogismus. Et ista duo documenta valde sunt observanda : quia primum est sumptum ex parte principiorum proponendorum, et secundum ex parte constructionis inferendae.

Tertium autem documentum (quod utile est valde ex quo plures proponit syllogismos et propositiones plurium syllogismorum) est quod non proponat eas continuas secundum situm quem habere debent in syllogismo proprio, sed permutatim majorem unius syllogismi cum majori alterius syllogismi permutatim sic proponendo ad aliam et aliam conclusionem. Si enim propositiones invicem in situ in syllogismo ponantur juxta se debito ordine, tunc id quod accidit per consequentiam syllogisticam (hoc est, conclusio) magis erit manifestum : et hoc videns respondens, magis adversatur et dissentit.

Est autem adhuc taliter celantibus considerandum, quod enthymematice arguendo oportet diffinitionem propositi sumere : quia locus a diffinitione magis est efficax ad concludendum : et talem oportet sumereinenthymematepropositionem: in quibus enthymematibus universalis propositio est posita : nec etiam in ipsis rebus abstractis accipienda est universalis diffinitio, sed potius in sumptis et conjugatis illis et concretis : quia ipsos respondentes facilius paralogizant non videntes instantiam : eo quod in conjugato sive concreto proponitur diffinitio, et concedunt putantes non universaliter concedere, sicut putarent quando in principali diffinitio universaliter sumeretur. Potest enim credi quod ratione subjecti in quo est, ita diffiniatur : et sic concedunt facilius propositam diffinitionem. Hujus autem exemplum est, ut si oporteat sumere et concedere propositum ab opponente, quoniam qui irascitur, appetit inferre paenam et repellere injuriam propter apparentem exanimationem illatam. Sumitur autem ratio in discedendo ad altius, quoniam ira est appetitus paenae propter apparentem examinationem universaliter : quod ad propositum non fuisset acceptum. Manifestum enim, quoniam hoc sumpto in principali habemus aut in conjugato universaliter quodpraeelegimus a principio : quia ex his universaliter sequitur, quod iratus appetit paenam propter apparentem exanimationem sive exacerbationem : hoc enim sequitur. Igitur sic observandum est ex parte sermonis principale vel sumptum sive concretum significantis : quia per oppositum eis opponent qui praetendunt (hoc est, primo proponunt) diffinitionis in ipsis concretis instantiam magis quam in abstractis, sicut patet : quia si universalis ista proponatur, quod omnis iratus appetit paenam facile est accipere instantiam, nam probatur statim quoniam non omnis qui irascitur, appetit paenam : parentibus irascimur quidem, non appetimus autem paenam. Unde oportet primo proponere in sumpto non universaliter, et postea discedendo ad altius abstractum, diffinitionem universalem accipere, et per illam universaliter concludere quod particulariter vel infinite propositum fuerat.

Fortasse autem alicui videtur non esse instantia quae inducta est, eo quod ali-

quibus videtur quod etiam parentibus iratus appetit paenam : quia aliquibus videtur, quod sufficiens paena est contristari parentes, et facere eos paenitere. Sed hoc quamvis forte sit verum, tamen instantia non habet aliquid verisimile: quia paenam ex parentibus non appetit iratus : et ideo etiam documentum verisimile est, quod primo proponat particulariter in concreto, et postea per diffinitionem abstracti concludat universaliter per locum a conjugatis, ut ipse respondens videatur non irrationabiliter negare propositum, sive universaliter proponatur, cum paratam habeat instantiam saltem apparentem. In irae autem abstractae diffinitione generaliter proposita non similiter sive non aequaliter est facile invenire instantiam : et ideo illam universaliter concedet.

Amplius adhuc documentum aliud opponentis est, ut ea quae proposuit, videantur non propter ipsum principale intentum proposita esse, sed alterius disparata proposito, vel etiam oppositi gratia proposita : eo quod ipsi respondentes magis verentur ea quae sunt utilia ad principalem positionem, et negant ea. Simplici ter autem et universaliter dicendum, sed illud documentum opponenti utile, quam maxime potest facere dubium ad quid inducantur proposita, utrum ad hoc proponuntur quod propositum est, an ad oppositum ejusdem vel disparatum velit sumere opponens. Dubio enim existente ad quid inducantur,magis concedet respondens id quod est utile ad propositionem concludendam : hoc autem fieri non potest nisi unico modo, quod etiam discedat opponens in id quod est consequens et propositum et suum oppositum, et in consequens et propositum et propositi disparatum. Ex isto vero incipiens arguere dubium est, utrum tendat ad propositum vel ad oppositum concludendum. Est autem istud documentum sumptum ex parte eorum in quae discedit is qui utitur celativis propositionibus.

Amplius autem ejusdem aliud docu- mentum est (sumptum ex parte modi proponendi id quod proponit principaliter concludere) similitudinem inquirere, ut ex ipso inducto simili verisimile habeat et facilius concedatur. Fit enim verisimile ex simili, et latet in ipso simili magis universale quam si per se in ipso proponeretur. Verbi gratia, si velimus concludere quod contrariorum est eadem disciplina, non per se, sed proponemus in similibus involutum, ut putasne contrariorum est eadem disciplina et ignorantia eadem ? quoniam simile est in sensu, quod contrariorum est idem sensus : vel e converso proponatur, contrariorum est idem sensus, quia similiter contrariorum est eadem disciplina. Hoc autem (probare per simile) est simile inductioni : sed tamen non reducitur ad propositiones necessarias, sed ad celativas : quare non est idem inductioni, quamvis in aliquo sit simile. Nam in inductione a singularibus inductis universale sumitur et construitur : et sic a partibus proceditur ad totum. In similibus autem inductis non proceditur ad totum universale : nec quod ex similibus sumitur, est universale sub quo sicut sub universali toto omnia similia sint inducta.

Adhuc autem aliud documentum est ejus qui utitur celativis propositionibus, sumptum ex parte ipsius opponentis in comparatione ad respondentem, quod si proponat universaliter aliud quod habeat instantiam apertam, et quae facile videatur : tunc etiam oportet ipsum opponentem sibimetipsi instantiam inferre : tunc enim ipsi respondentes non habent suspectum opponentem: eo quod insuspecte agit cum eis : quia videtur juste sine insidiis argumentari, et contra respondentem nihil agere, sed pro ipso.

Adhuc autem alio documento sumpto ex parte ejus quod proponitur, utile est opponenti dicere, quod proponit id quod consuetum est dici, et quod dicitur communiter hujusmodi: quia ipsi respondentes pigrescunt ex verecundia movere (hoc est, negare et removere) quod soli-

tum est dici, instantiam non habentes contra illud, et praecipue quia ipsi respondentes utuntur talibus solitis et consuetis dici, et non caveant movere sive removere ea.

Amplius adhuc celantis documentum est ex parte ipsius opponentis in actu opponentis sumptum, non properare ad conclusionem opponendo. Et hujus causa est, quia contra properantes magis obsistunt respondentes : et ideo quamvis omnino sit utile ad propositum quod proponit, non tamen debet properare ad illud, sed cum mora interpositis aliis ad propositum paulatim accedere.

Et adhuc est aliud documentum ex parte modi proponendi sumptum, quod id quod intendit, non proponat in seipso, sed in parabola quadam, secundum quod parabola dicitur esse rerum diversarum sub aliquo proportionaliter simili facta collatio, in qua pluribus conferuntur quae ad invicem habent proportionis aliquam similitudinem : sicut si dicant, sicut se habet ad statuam vel idolum aes et figura, sic ad speciem genus et differentia. Hoc autem ideo faciendum, quia propter quod aliud aliquid proponitur vel proponi videtur, magis ponent sive concedent ipsi respondentes.

Amplius autem documentum celare volentis est, quod si vult aliud proponere, non ponat illud in se, sed in suo accidente, ad quod propositum de necessitate est consequens : quia ipsi respondentes magis concedunt antecedens in accidente propositum quam in seipso : ideo quod non similiter (hoc est, aequaliter) manifestum sit ex antecedentibus quid accidere sit per consequentiam conclusionis, sicut si per seipsum proponeretur : et sumpto concesso hoc quod est antecedens, sumptum concessum erit et illud : quia posito antecedente ponitur et consequens.

Et debet opponens ultimo multis praemissis interrogare id quod principaliter vult sumere : et ideo fieri debet, quia respondentes prima interrogata maxime renuunt : eo quod plures de numero in- terrogantium sive proponentium primo interrogant ea circa quae principaliter et maxime interrogantes proponunt, et maxime properant ad ista. Ad quosdam autem sicut ad graves et pigros melancholicos hoc documento per contrarium modum est utendum : ad illos enim qui dicto modo graves sunt, oportet primo quae talia sunt et principaliter proposita, praetendere : graves enim prima proposita maxime admittunt concedentes ea, nisi omnino et universaliter manifestum sit cuilibet quid secundum consequentiam syllogisticam ex illis accidere possit : in fine enim excitati adversantur plus et plus.

Similiter autem ad eos faciendum est respondentes, quicumque se arbitrantur acres esse in respondendo : tales enim facile ponentes sive concedentes prima primo proposita, in fine franguntur, et discrepare et contradicere incipiunt : et tunc in contradicendo perseverant, et dicunt quod conclusio non accidit sive sequitur ex his quae sunt posita : ponunt enim tales credentes habitui (hoc est, ex suo melancholico habitu credulitatem accipientes) qui tardus est : et sunt suspicantes, quod ex primo propositis nihil sint passuri.

Amplius adhuc aliud documentum est celantis quoddam, per plura proposita prolongari proposita oportet et intermittere, vel intermiscere oportet ea etiam quae non sunt vel esse videntur ad propositum utilia ad orationem intentam : quemadmodum sicut in falsigraphis faciunt fere figuras distribuentes : et hoc faciendum est ideo, quia cum sint plura interrogata (ipsa pluritate confundente respondentem) dubium erit in quo interrogato falsum sit sicut in medio et in causa : propter quod etiam latent aliquando interrogantes sive opponentes, quando hoc fit in absconso, sicut dictum est : et conceduntur a respondentibus, quae si per se et aperte posita proponerentur, non concederentur. Epilogaliter ergo dicimus, quod eo (quod dictum est in documentis

et cautelis istis ad celandum in celativis propositionibus istis) est utendum.