CAPUT IV.

Qualiter inductione sive inductivis utendum est.

Inductivis autem qualiter utendum sit, post haec dicemus. Sed praenotandum est, quod in disputando magis utendum syllogismo, quam inductione ad dialecticos secundum quod dialecticos exercitatos in rationibus vocamus : magis enim ad illos utimur syllogismo dialectico quam inductione, et magis ad illos syllogismo quam ad plures. Inductione vero c contrario utimur magis ad plures quam ad dialecticos, et quam syllogismo : hoc autem et prius dictum est : plures sequuntur judicium sensus, dialectici autem magis rationibus intendunt.

Inductivis autem propositionibus possibile est uti, et inductivas propositiones interrogare in quibus est universale univocum., quod una similitudine et ratione respiciunt omnia singularia. In aliquibus autem scilicet communibus non est facile inducere, eo quod in similibus non omnibus vel singularibus est positum unum nomem univocum, ad quod una similitudine omnia singularia respiciunt secundum inductionem. Sed quoniam oportet universale per inductionem particularium sumere et concedere : tunc inductis quibusdam dicunt, sic in omnibus talibus, et sic de singulis, signantes quod omnia similiter respiciant ad universale. Hoc autem dividere et distinguere difficillimum est in his quae non univoce commune nomen participant : difficile enim est distinguere qualia sunt (hoc est, quali modo commune respiciunt) quae sunt de numero eorum quae proferuntur inducendo, et qualia sunt hujus, et qualia similiter communis praedicationem suscipiunt, et qualia non. Et hoc ideo est quia tale aut aequivoce dicitur de inductis, aut secundum analogiam. Si primum, tunc inducta non respiciunt ipsum in similitudine unius rationis. Si autem dicitur quod secundum analogiam, tunc ipsum similiter non est nisi in uno deductarum, et de aliis non dicitur, nisi quia sunt modi quidam illius : et propter hoc etiam plerumque opponens et respondens se refundunt contendendo ad invicem in disputationibus, et alii dicunt opponentes respondentibus, quod similia sunt quae non sunt similia : alii vero respondentes dubitantes ex ambiguitate communis, quae sunt similia, dicunt non esse similia.

Remedium autem ad hoc est, quod tentandum est in omnibus talibus per distinctionem nominis tale distinctum ad unam significationem nomen ponere, quod sit adeo apertum, ut neque respondenti liceat dubitare, et dicere, quoniam non similiter de singularibus dicitur universale quod infertur : neque liceat calumniari interroganti velut non similiter dicto : eo quod plura eorum singularium (quae non similiter dicuntur) similiter dici videntur ab opponente.

Quando autem opponente inducente in pluribus similibus, respondens non dederit universale concludi ex illis : tunc justum est opponenti exigere instantiam a respondente, propter quam negat inferri universale. Cum autem non dicat per inductionem, quod in aliquibus pluribus est sic : tunc non est justum dicere, quod in talibus est instantia : quia tunc non daretur instantia contra inductionem, quam non facit opponens : quia non dixit in pluribus esse sic : oportet enim eum qui prius inducit et inductionem facit, sicut prius inductionem facit, ita exigere instantiam: et oportet respondentem non ferre instantiam in eo quod proponitur et quod propositum est, sed in alio, aut dicere, quoniam hoc solum est tale ubi ipsum propositum sit unum, hoc est, sit univocum, in quo sit instantia, et in alio instantia non inveniatur, ut patet in hoc exemplo, cum dicitur quod dualitas solus primus est parium

numerorum : oportet ergo eum qui instat in altero quam in proposito, instantiam inferre, aut dicere quoniam solum propositum tale est in quo sit instantia.

Alius enim impediendi modus contra inductionem est ad eos qui instant contra universale sive universali, sed non in eo ipso instantiam ferunt quod intenditur, sed in aequivoco propter similitudinem nominis vel convenientiam cum universali. Cujus exemplum est, ut cum dicitur quoniam aliquis non habebit sui colorem vel sui pedem vel manum : et dicente aliquo quod haec falsa universaliter, instet aliquis et dicat quoniam pictor non habet suum colorem, et coquus non habet suum pedem, sed forte alterius est. Remedium in talibus est, quod opponentem opportet in talibus interrogare, et apponere dividentem et distinguentem talia, quod aliter est aliquid alicujus ut subjecti, et aliter ut pars totius integri, et aliter ut passio, non latente aequivocatione bene videntur respondentes instare contra propositum. Si autem respondens non instat in aequivoco, sed in eodem (hoc est, in universali proposito) instet, et sic per instantiam prohibeat sive impediat inductionem in omnibus : tunc opponentem oportet esse auferentem illud per exceptionem in quo est instantia et reliqua inducere ad universalem, et tantum oportet cum excipere donec per inductionem aliorum sumat quod est etiam utile ad propositum concludendum. Sicut exemplo patere potest in oblivione et oblitum esse : non enim concedunt quod omnis qui disciplinam amisit, habet oblitum esse, ferentes instantiam, eo quod re de qua disciplina erit, cadente ab esse, sic amisit quidem disciplinam aliquis, tamen non est oblitus : et hoc fuit dictum Heraclitorum : et tunc opponenti auferendum est per exceptionem id in quo est instantia, et reliquum est universaliter ex inductione sumendum, ut sic dicat, quod re permanente in eodem statu amisit disciplinam, quoniam est oblitus.

Similiter autem exceptione utendum est contra instantes ad hanc universalem, quoniam bono majori malum majus opponitur : proferunt enim instantiam, et dicunt, quoniam sanitati (cum sit minus bonum quam euechia) opponitur majus malum infirmitas etiam quam eucchiae, cui opponitur cachechia, quod est minus malum quam infirmitas : nam infirmitatem majus esse malum cachechia auferendum per exceptionem : et in hoc in quo est instantia, et reliquum universaliter est proponendum. Nam ablato eo in quo est instantia, magis ponet sive concedet respondens reliquum quod universaliter sit verum : ut si dicatur, quoniam omni majori bono majus malum opponitur, nisi conferat minus bonum ad alterum sicut pars ad totum, velut euechia se habet ad sanitatem.

Non solum hoc faciendum est respondente instantiam ferente, sed faciendum est etiamsi non ferat instantiam, et tamen neget : eo quod praevideat aliquid talium in quo instantia universaliter ferant : ablato enim eo in quo est instantia, cogitur ponere sive concedere respondens : eo quod in reliquis nihil talium esse praevideat, in cujus instantia sic non sit sicut proponitur. Si autem non ponat adhuc, sed neget et expetatur instantia ab eo : non habebit reddere instantiam : et tunc sustinebit increpationes. Exhinc autem tracta est quae dicit, quod propositio in toto falsa verificanda est per exceptionem partis pro qua falsa est. Sunt autem omnes hujusmodi propositiones, in quibus inductivis propositionibus uti difficile est quae in alio quidem sunt falsae, et in alio sunt verae : in talibus contingit aliquem auferentem id in quo falsae sunt per exceptionem, reliquum universaliter verum relinquere. Si autem in multis inductis sint positae, proponente universaliter, respondens autem non ferat instantiam, dignum est ut ponat (hoc est, concedat) eam : et hoc per diffinitionem propositionis dialecticae probabitur. Nam dialectica propositio universaliter est, contra quam in multis sic (hoc est, similiter) se habentem non est vel non apparet instantia, etc.