CAPUT XVII.

Quod substantia creata in tempore, aut semper est in tempore, aut non semper.

Post haec determinare oportet de ordine istarum substantiarum ad invicem : hoc autem fieri non potest, nisi sciamus substantias quae supra tempus sunt, et quae sub tempore sunt, et quae mediae.

Substantia ergo quae super tempus est, est quae secundum omnia sui supra tempus est, esse scilicet quod est, et virtutem, et operationem, et est illa quae nec secundum esse transmutabilis est, nec secundum virtutem umquam impedita est, nec aliquam recipit obumbrationem in scientia intellectus universaliter activi, cujus lumen virtus est suae operationis, nec in opere umquam recipit vicissitudinem per sui transitum de opere in opus : quin potius sciendo se ut principium omnium est, facit universa : et cum de scibili non transeat ad scibile, non vicissitudinatur in opere.

Cujus exemplum est in arte videre. Cum enim ars de scibili activo transeat in scibile, tunc vicissitudinatur in opere : et si vicissitudinatur in opere, necesse est quod de scibili transeat in scibile : et nisi de scibili transeat in scibile, non vicissitudinaretur in opere. Diversorum enim operum diversae sunt formae. Formae autem operum artis scibilia sunt sive scientiae. Et diversorum operum diversae sunt scientiae. Omno autem quod aliquo modo mutabile est, secundum quod mutabile est, temporale est. Hoc ergo quod immutabile est, . omnino supra tempus est, et ante tempus. Omnino autem temporale est, cujus virtus, esse, et operatio mutabilia sunt. Illa enim secundum esse, virtutem, et operationem tempori subjacent, sicut substantiae generabilium et corruptorum.

Inter has autem sunt substantiae mediae, ut diximus. Et quaedam quidem plus assimilantur substantiis, quae sunt supra tempus, sicut diximus de actione intelligentiae : virtus enim ejus secundum aliquid obumbrata est. In quantum enim secundum est et ex nihilo est, necesse est quod intelligendo secundum quod ex nihilo est, umbram patiatur. Et cum scire se sit virtus actionis ejus, accidit virtus ejus et obumbratur a lumine primi : propter quod necesse est quod umbram patiatur in opere. Est ergo cum aeternitate et non ante ipsam, sicut casus primi. Cum aeternitate autem dico non ea quae simpliciter aeternitas est, sed ea quae aeternitas est secundum participationem. Sicut enim necessitas secundo se habet ad necessitatem primi, ita aeternitas ad aeternitatem : hoc tamen secundum cum umbrositate causae et virtutis tantum deficiat a primo, magis sequitur primum et vicinius est ei secundum genera eorum quae sunt.

Est item medium secundum esse substantiae stans in uno simili, etiam in virtute, non transiens de virtute in virtutem, habens tamen virtutum diversitatem : habet enim virtutem movendi et virtutem regendi quod motum est : quae virtutes diversae sunt, ut dicit Aristoteles in Caelo et Mundo, in omnibus in quibus sunt : sunt enim virtutes dextri et

sinistri : stat tamen hoc in uniformitate motus et operis : quia motus est opus ejus. Opus enim motus circularis est opus uniforme, eodem modo mobile movente. Et priori modo intelligentia medium est. Secundo autem modo nobilis anima. Et primum supra aeternitatem est, et ante tempus. Secundum vero cum aeternitate et nusquam contingens tempus. Tertium vero post aeternitatem est, eo quod expansum est, quia motui secundum esse non subjacet : tempus tamen attingit per hoc quod est proximum et conjunctum motus principium, univoce tamen. Quartum autem neque ante tempus, neque sub tempore est secundum esse. Si enim secundum esse esset ante tempus, motus non esset de concomitantibus esse ipsius, et essentialis ipsi, sicut motus sursum est de concomitantibus esse ignis. In hujus autem scientiae libro probatum est, quod motus circularis aliquid est de esse caelorum. Si vero esset post tempus, oporteret quod secundum esse motui subjaceret et mutationi, et sic esset generabile et corruptibile, quod in principio octavi Physicorum multipliciter improbatum est. Est ergo cum tempore secundum durationem, licet secundum ordinem causae sit ante ipsum : quia ipsum per esse et motum ipsius causa est temporis. Et propter hoc Plato tempus gigni dixit cum caelo. Creata enim simul sunt secundum durationem caelum et terra. Ex quo sequitur, quod esse caeli non potest assignari principium et medium et finis in tempore. Illi enim substantiae principium assignatur in tempore, cui principium sui esse dat motus qui est in tempore : et illi assignatur medium, cui statum in perfectione dat motus qui est in tempore : et illi assignatur finis, cui corruptionem dat motus qui in tempore est : quorum nullum accidit caelo, nec secundum substantiam, nec secundum formam, nec secundum motum. Et ideo sic est in tempore, quod secundum nihil sui tempus umquam superfluit super ipsum. Quaecumque au- tem alia sub tempore sunt, sub ipso sunt secundum omnia quae in eis sunt, principium scilicet, medium et finem, tempus superfluit super ea. Sicut numerus quo numeramus, semper superfluit super numeratum : sic ei in tempore esse, ut dicit Aristoteles in VIII Physicorum, est quadam parte temporis mensurati : priori autem modo in tempore esse est esse in numero qui est tempus, et non in quadam parte ipsius.

Patet ergo, quod omnis substantia creata in tempore, aut est semper in tempore, ita quod tempus non superfluit ab ea, propter hoc quod creata est in quibusdam horis temporis. Hujus autem causa est, quia res superiores sempiternas proxime secundum ordinem causarum non sequuntur nisi substantiae quae sunt similes eis : et illae sunt res quae sunt ante tempus, a quibus tempus non superfluit : talibus enim substantiis non sunt similes. De extremo enim non venitur in extremum, nisi per medium, ut dicit Aristoteles in libro de Animalibus : oportet ergo medias esse, quarum quaedam plus conveniant cum superioribus : quaedam autem attingant inferiores. In durabilitate quidem esse et substantiae cum sempiternis conveniunt. In motu autem et temporalitate contingunt inferiores. Inferiores autem propter sui dissimilitudinem nullam habent conjunctionem ad superiores nisi per medium, sicut dictum est.