CAPUT I.

De documentis ad exercitationem pertinentibus, et formalibus, et rationalibus.

Jam autem tradita est dialectica secundum quod est ad inquisitionem et ad secundum philosophiam disciplinas, et tradita etiam jam est dialectica secundum quod est ad obviationem tam ex parte opponentis, quam ex parte respondentis. Nunc igitur ultimo traditur secundum quod est aliquid ad exercitationem et meditationem quae est actus memoriae: et frequenter sunt idem ad exercitationem et ad meditationem talium orationum quae valent ad exercitium. Primum quidem et formaliter exercitativum conferens ad documentum est, quod oportet assuescere, ut sciat uti conversivo syllogismo, ut etiam sciat converti tales orationes disputatas : sciendo enim uti syllogismis conversivis, etiam ad hoc quod dicitur, magis habebimus nos idoneos, et exibebimus nos magis paratos, et in paucis sumptis orationibus plures habebimus orationes ad propositum facientes. Ratio autem hujus est, quia converti vel syllogismo conversivo uti, est aliquem transumentem conclusionem primi syllogismi jam syllogizati in alterum syllogismum et in oppositum conclusioni, et id oppositum ponere cum reliquo, vel altera praemissarum interimere unum eorum praemissorum quae data sunt in priori syllogismo : quia si conclusio non est vera, et oppositum conclusionis cum altera prae- missarum syllogizatur, oppositum alterius primi syllogismi necessario sequetur : et hoc quidem est necessarium, si hoc concedatur, quod omnibus praemissis cum prima conclusione positis et concessis necesse fuit conclusionem esse vel sequi ex praemissis: tunc enim oppositum sequitur opposito conclusionis posito cum altera praemissarum.

Dando autem documenta secundum quod exercitativum est ad positionem determinandam, dicimus quod ad omnem positionem respondentis considerandum est argumentum terminans eam ad affirmationem : quoniam sic est ut ponitur, et arguens ad negativam, quoniam non sic est ut punitur. Postquam autem ad utramque partem disputatum est, tunc quaerendum est invenire solutionem : sic enim frequenter faciendo simul accidit ad interrogandum sive opponendum et respondendum exerceri : et si ad syllogismum disputandum ad nullum alium habemus, ad nos ipsos tamen sic exercitare nos habebimus.

Aliud autem documentum est, quod argumentis sic ad utramque partem inductis, alternatim ponderatis, eligendum est quae sunt ad eamdem opinionem argumenta magis valentia, sive ista sint ad affirmativam opinionis, sive ad negativam : hoc enim ad cognoscendum de quolibet multum confert idoneitatem, ad arguendum ad quodlibet propositum magnum habet per exercitium adjutorium : quoniam idoneus est aliquis per exercitium ad arguendum, et quoniam sic est affirmative, et quoniam non sic est nega

tive. Nam ex talibus documentis accidit observationem, et facultatem ex observatis accidit fieri : et etiam habet adjutorium ad cognoscendum de quolibet secundum pbilosopbiam speculative prudentiam, hoc est, providentiam, ut in quolibet provideatur quid verum et quid falsum sit: et posse inspicere in singulis quae utrinque (hoc est, ad utramque partem contradictionis) de unoquoque accidit dicere ex hypothesi (hoc est, suppositione) hoc est, ex talibus propositionibus quae supponuntur ut eis utamur tanquam principiis : hoc enim ad haec quae dicta sunt, non parvum est instrumentum : ex isto enim reliquum est et relictum et causatum, nos ratione eligere alterum contradictorum, quodcumque est id quod est verum. Oportet autem ad hujus electionem aliquem esse boni ingenii secundum virtutem naturae rationalis : esse autem boni ingenii est posse ex ingenio eligere verum in quolibet, et fugere falsum : quia qui nati sunt bene, hoc est, quibus bene innatum est, hoc possunt bene facere : quia ingenium dicitur intus genitus, et hic est qui subtiles habet spiritus et expeditas animales operationes, et bonam rationem collativam : nam qui amant verum tanquam naturae suae applicabile,et qui odio habent falsum quod profertur tanquam naturae suae inimicum, facile discernunt per artem juvantem naturam optimum in omnibus.

Aliud autem documentum, quod eum qui exercitatus esse voluerit, oportet scire orationes disputativas valentes ad ea problemata quae saepe incurrunt : haec enim communia sunt et ad multa valentia, et maxime de propriis propositionibus quibus utimur ad illa alia tanquam principiis : quia istae sunt constructiones et valent ad multa : in his propositionibus saepe contendunt ipsi respondentes cum opponentibus, quia in multis valent problematibus.

Amplius autem documentum aliud est, quod oportet terminorum (hoc est,diffinitionum et principiorum) idoneos esse, ita quod multas diffinitiones multorum, et multa principia memoriter retineat, et in probabilioribus et in primis sive prioribus oportet esse promptum : haec enim, ut dicit Aristoteles, minima sunt quantitate, et maxima potestate, et per talia fiunt multi syllogismi . Tentandum autem maxime est praecipue memoriter retinere, in quae sicut in principia saepe incidunt in multis problematibus sermones, hoc est, argumentationes disputantium, quemadmodum in geometria ante opus theorematum circa elementa (hoc est, principia) oportet geometram exercitatum esse : eo quod in illa sicut in principia incidit theorematum demonstratio ; et quemadmodum in numeris ante generationem proportionabilium numerorum oportet aliquem promptum se habere circa capitales numeros ex quibus oriuntur,sicut patet in principio arithmeticae : hoc enim multum confert ad id quod est alium numerum ex capitali numero multiplicatum et generatum cognoscere. Similiter autem in orationibus rhetoricis propositiones utiles et allegationes scire oportet et principia velut in memoriali thesauro reponere, et statim ut reminiscentia redit ad ipsa, faciunt eadem memorari, et magis inter alias faciunt propositiones syllogisticae (hoc est, universales et communes) per quas est decursus syllogisticus : eo quod illas determinatas secundum numerum inspiciunt exercitantes : non syllogisticae autem singulares sunt, quae non sunt determinatae secundum numerum, et ideo memorari non possunt. In talibus autem memorabilibus magis in memoria reponendum universalem, quam orationem, hoc est, totam argumentationem : nam esse mediocriter idoneum principii et hypothesis (hoc est, positionis) est difficile, hoc est, difficile est esse aliquem idoneum etiam mediocriter circa propria principia cujuslibet et proprias

propositiones : ei ideo communes memoriter sunt retinendae.