178 COMMENTARIUM

rantiarn quamdam, quam Ecclesia etiam in aliis gravioribus capitibus adhibet; idque patet ex quo legislator interea fideles moneat, ut considerent ne alio iure libri illi prohibeantur, atque timorem incutiat ne etiam speciali Ecclesiae decreto sint prohi- bendi.

Ex concessa itaque tolerantia fideles singuli libros illos le- gere poterunt ad futuram usque aut S. Congregationis Indicis, aut S. Officii sententiam; in posterum Ecclesiae praescripto fide- liter obedituri.

Id autem Ecclesiae aut Romano Pontifici crimini vertendum non est. Etenim cum libri ex professo de religione non tractent, atque errores obiter in illis et veluti incidenter positi reperian- tur, non ea sunt mala timenda, quae ex erroribus timenda sunt concepta animi malitia conscriptis; possunt etiam scripto- rum ignorantiae tribui; atque cum qualibet demonstratione de- stituantur, facillime contemnuntur , cum quod gratis asseritur, gratis negetur. Romanus Pontifex interea plurimorum conscien- tiae consulit, qui libros illos sine opportuna facultate lecturi fuissent; ulterius ferendam sententiam maturo iudicio decernit, et considerat: an ex prohibitione bona, vel maiora mala se- quantur , et an possibile sit, ob ingruentes temporum circum- stantias, libros illos e fidelium manibus eripere; melius enim esse Ecclesia iudicat malum aliquod tolerare, quam aut ad certam perniciem, per inconsultam sententiam, fidelium animas adducere, aut illas plurimo privare bono. Idcirco eam videmus scriptorum antiquorum lectionem tolérasse et adhuc tolerare, quamvis errores fidei repugnantes contineant, ea etiam de causa quia ex eorum lectione fideles plurima quoque bona consequuntur. Legislator demum diserte in prologo affirmat, se velle plurimorum conscientiae mederi, novasque regulas ita temperare, ut nemini grave a rduumque esse possit illas obser- vare ; atque in eiusmodi agendi ratione se imitatum fuisse ma- ternum Ecclesiae studium et decessorum exempla. Constat autem in ipsa Ecclesia plurima tolerari et toleranda necessario esse ad graviora' mala vitanda, quae naturali et divino iuri adversantur; atque exemplo sint tolerantia religiosa, libertas typographica, etc. Ita ut eiusmodi difficultas ad alia plurima extendi deberet.

43. Per textus originales nemo intelligat scriptorum auto- grapho, sed linguam illam, qua libri sacri pr imum ab agio-