Vita Q. Septimii Florentis Tertulliani Carthaginiensis Presbyteri; Auctore Jacobo Pamelio, Quae Ejus Aetatis Viginti Quatuor Annorum Historiam Continet.

0041A § I. Exponitur praevia controversia duplex.—1. Tertulliani vitam Deo auspice descripturis, qui (quod memoratu dignum est) sub Afro Romano Pontifice S. Victore, Imperatore item Afro sibi cognomine Septimio Severo, Afer et ipse floruit; duae occurrunt controversiae, eaeque difficillimae. Prior, de Tertullo Consule, Tertulliano nostro, Tertyliano Jc. et S. Tertullino Martyre, e quibus quatuor hallucinatione quadam unum conficere quidam conati sunt. Altera, de tempore et aetate Auctoris, qua fidei Sacramentis novus Christi Tyro initiatus est.

0041B 2. Ac primo, de Tertullo consule, Tertuliano nostro, Tertyliano Jc. et S. Tertullino Martyre.—Ad priorem quod attinet, imprimis fefellit Rhenanum corrupta lectio apud Reginonem, quae castiganda etiam apud Hermannum Contractum in Chronicis, ut pro Tertullino Martyre, quem recensent Martyrologia ex Actis passionis S. Stephani Papae pridie Nonas Augusti, Tertullianum legerit. Deinde non minus hallucinati sunt hactenus, qui Tertullum Romanum Consulem cum Jureconsulto Tertyliano confundunt, occasione Senatusconsulti Tertulliani, ad quod complura 0041C Rescripta sunt edita, quae recitantur D. L. 38. T. 17. et Cod. L. 6. T. 55 . Neque enim reperiri poterit aliquis Consul Tertullianus, seu Tertylianus, sed Q. Flavius Tertellus cum Licinio Sacerdote anno U. C. Dccccx. ad cujus relationem jam antea, imperante Hadriano Augusto, dictum Senatusconsultum publicatum est. Utpote quum D. dicto Titulo lib. 21. D. Pius decreverit, in quadam facti specie cessare Senatusconsultum Tertullianum, quod proinde eo constat esse antiquius; Tertylianus vero Jc. sicuti mox latius, sub Alexandro Imperatore multis post 0041D annis claruit, cum aliis plerisque Papiniani discipulis, qui Juri dicundo operam dedere, cujus Constitutiones ex Libris Quaestionum et Libro singulari de Castrensi peculio, ne quid hic desit, post Vitam hanc Auctoris nostri subjecimus. Quae solae quum supersint; nec quisquam alius librorum aliorum ab hoc 0042A Tertyliano editorum meminerit, falsus videtur Conradus Gesnerus, dum illi praeterea adscribit legum Rescripta ex Libris, de Senatusconsultis, ac ad Sc. Libonianum et Orphitianum. Atque in his satis consentiunt Doctiores. Verum an idem sit ille Tertylianus cum nostro hoc Tertulliano, adhuc sub judice lis est, praesertim id asserentibus quibusdam magni nominis et eruditionis Jc. Nos certe, salvo saniori judicio, diversum censemus, tum quod ille juxta veriorem ex Pandectis Florentinis lectionem, teste Augustino Justiniano, ubique Tertylianus vocetur, 0042B noster vero Tertullianus, tum quod etiam Francisc. Balduinus datis ad me litteris stylum, et orationem dissimilem confessus sit, tum denique, quod tempora non satis conveniant. Si enim cum Bernardino Rutilio Tertylianum suos edidisse Libros dicamus sub Imperio Hadriani et Antonini, quum Hadrianus Imp. obierit an. U. C. Dccclxxxx. et Severus Imp. sub quo noster Tertullianus, primum coeperit imperare anno U. C. Dccccxlv. et sic intercesserint anni LV. oportebit hunc fuisse aetate quinquagenario majorem, quum ex Jc. Christianus factus est, maxime 0042C si responsa illa illi attribuamus, quae nonnisi in auctoritate magna constituti dare solent Jc. cujus tamen contrarium ex S. Hieronymo constat, qui media illum aetate, quum antea diu Presbyter fuisset, ad haeresim scribit defecisse. Sin vero, juxta alios (quorum supra secuti sumus sententiam) sub Alexandro Imp. cum caeteris Jc. quorum responsa in Pandectas relata sunt, jam luce clarius est, eumdem non esse. Nam noster Tertullianus ante Alexandrum annis plus minus XXX. Christi fidem amplexus, eo tempore si adhuc superstes fuerit, in haeresi volutabatur. 0042D Neque vero argumenta contra sentientium tanti sunt ponderis, ut in partes suas me potuerint pertrahere. Quod enim Ulpianus (qui locus fortassis occasionem huic dedit controversiae) D. L. 38. T. 17. ad Sc. Tertullianum lib. 1. Rescripti meminit Imperatoris et D. Patris (id est Antonini et Severi) ad Tertullianum quemdam; imprimis aut Junius, aut Ovinius juxta Ms. cod. Tertullianus ille praenominatur, quum noster Q. Septimius Tertullianus appelletur, deinde Pandectae Florentinae Tertullum legunt, fortassis eumdem, qui etiam dictus 0043A Q. Flavius Tertullus, cum T. Flavio Clemente Consulatum gessit anno Severi III. Altera vero ratio, qua potissimum nituntur illi, quod Juris verborum retinentissimus atque adeo Jc. Romanus fuerit, vel Eusebio teste, noster Tertullianus, non magis convincit, quam si dicamus, Caecilium Oratorem quem introducit secum colloquentem in suo Octavio Minutius Felix, eumdem esse cum Caecilio Cypriano nostro, quod uterque Oratoriam exercuerit. Aut (quod ad institutum facit magis) si Septimium Severum Imp. eumdem esse existimemus cum Septimio altero Severo, quod uterque Afer et Historicus fuerit, quorum ille suam, hic Alexandri Imp. vitam conscripsit. Aut denique, si Septimium illum cujus versus extant apud Crinitum in Jani laudes, aut 0043B Quintum Septimium Romanum, qui Dyctis Cretensis de bello Trojano Libros sex Latinos fecit confundamus cum nostro Septimio Tertulliano, quod ambo et Afri et Poetae fuerint. Ad quorum fortassis distinctionem, Auctor noster, Q. Septimii Florentis Tertulliani Carthaginiensis appellationes Libris praefixit suis , non contentus duabus illis Septimii Tertulliani, quemadmodum reliqui post eum scriptores Afri, Minutius Felix, Caecilius Cyprianus, Lactantius Firmianus, Marius Victorinus, et Aurelius Augustinus.

§ II. De tempore quo ad fidem conversus est Tertullianus noster.—3. Porrò (quod ad alteram pertinet controversiam) de tempore quo ad fidem conversus est Tertullianus noster, major multo se difficultas 0043C offert. Quosdam qui claruisse putant circa annum Christi nati CLX. fefellit illud Auctoris Lib. de Monogamia, annis circiter CLX. exinde productis (de Monog. III.); verum illi quomodo computandi sint a passo Christo, an potius ab aetate qua Apostolus Paulus Epistolam scripsit ad Corinthios primam, infra latius ad annum Domini Ccxiiii. Multo itaque rectius Eusebius, Ven. Beda, Freculphus Lexoviensis, Martinus Polonus, Conradus a Lichtenaw Abb. Urspergensis, Vincentius Bellovacensis, Hermanus Contractus, et Trithemius, circa annum plus minus Christi nati CC. Tertullianum claruisse scribunt. Atqui de anno, quo Christo nomen dederit, silent omnes praeter ipsum Tertullianum, sed verbis longe obscurissimis. Illud quidem perspicuum est, 0043D statim a baptismo conscriptum ab eo Librum de Pallio, ea nempe occasione, quod, quum pro more Christiano Toga dimissa Pallium indutus esset, amicus 0044A quispiam objecit: Ita a Toga ad Pallium? Cui inter caetera respondet: At ego jam illi etiam divinae sectae ac disciplinae commercium confero. Gaude Pallium et exulta, melior jam te Philosophia dignata est, ex quo Christianum vestire coepisti (Lib. de Pall. c. 5. Ibid. c. 6. Ibid. c. 3.) . Verum non perinde intelligi potest, quid sibi velint ejusdem Libri verba: Sed vanum jam antiquitas, quando curricula nostra coram. Quantum reformavit orbis saeculum istud! Quantum urbium aut produxit aut auxit aut reddidit praesentis Imperii triplex virtus, Deo tot Augustis in unum favente! Quot census transcripti! Quot populi repugnati! Quot ordines illustrati! Quot barbari exclusi! Revera orbis cultissimum hujus Imperii rus est, eradicato omni aconito hostilitatis et cacto et rubo subdolae familiaritatis, 0044B consitum et amoenum super Alcinoi pometum et Midae rosetum. Id quidem Rhenanus, Magdeburgenses, aliique eum secuti ita interpretantur; ut per Triplicem Imperii virtutem, intelligant Severum Augustum, et Pescennium Nigrum, ac Claudium Albinum Caesares, quorum illi ab exercitibus in Pannoniis et Oriente, hic in Gallia Caesar dictus est. Sed ipse sibi contradicit Rhenanus, quum fatetur invito Severo id factum de Pescennio, et utrumque ab illo hostem judicatum, et e vivis sublatum postea. Non poterit igitur in tanta trium Caesarum simultate accommodari illud: Deo tot Augustis in unum favente, multo vero minus illud: eradicato omni aconito hostilitatis. Imo quum illa trium Caesarum variis in Provinciis delectio contigerit statim initio Imperii Severi, minime convenire 0044C potest cum verbis sequentibus: Quot census transcripti! etc. quot barbari exclusi! Quorum postremum majorem scrupulum injicit, quod inde constat, non nisi post exclusos barbaros hunc librum conscriptum, id est, post devictos Arabas, Parthos et Adiabenos. Quod itaque, in Argumento et Annotationibus nostris, ad annum fere quintum retulimus Imperii Severi, ad annum tertium potius applicari oportere postea deprehendimus, quum anno quarto a Severo deficere Albinus coeperit, et anno quinto interfectus sit. Itaque Imperantibus tunc una Severo Augusto, Antonino ejus filio, et dicto Albino, pacato jam Imperio, utpote devictis jam ac occisis, et Juliano, qui occiso Pertinace illud invaserat, et Pescennio Nigro.

4. Et vero de Albino Imperii consorte consentiunt 0044D omnes. Nam juxta Fastos Consulares, statim post acceptos omnes Imperii titulos, D. Claudius Albinus Ab Imp. Caes. L. Septimio Severo Aug. Caesar Appellatus Est: et anno sequenti Consulatum iniit Severus cum Albino, qui jam inde etiam Septimius dictus est, quantum apparet, in Severi gratiam. Qui eo etiam honore illum prosecutus est ut nummos ejus imagine (teste Spartiano) insigniri jusserit, qui etiamnum extant cum inscriptionibus tam Graecis quam Latinis apud Generosos Dominos Marcum et Guidonem Laurinos Watrefleti Toparchas, cum aliis compluribus, quorum infra fiet mentio. E quibus pro 0045A nostra sententia faciunt, jam post occisum Nigrum publicati isti: Imp. Caes. D. Claudio Sept. Alb. Cos. II. Moneta Aug. Cs. Vict. Aug. aut Minervae Paciferae Saeculo Foecundo; aut denique: Felicitas; quae omnia pertinere videntur ad illud, eradicato omni aconito hostilitatis.

5. De Antonino autem Severi filio, quod etiam jam inde Caesaris titulo insignitus fuerit, duo sunt quae conjecturam confirmant nostram, tum lex 1. de inofficioso Testamento Cod. l. 3. quam rescripserunt Severus et Antoninus Kal. Juliis Falcone et Claro Coss. quorum Consulatus incidit in 1. annum Severi; tum haec numismatis inscriptio: Impp. Invicti Pii Augg. (cum Severi effigie et Antonini adhuc pueri imberbis) Victoria Parthica Maxima. 0045B Quae adeo referri potest ad illud: quot barbari exclusi! sicut et ista: L. Sept. Sev. Pert. Aug. Imp. II. Arab. Par. Adiab. Cos. II. Pp. Sc. Maxime consentiente Spartiano in haec verba post Nigri caedem: Deinde circa Arabiam plura gessit, Parthis etiam in deditionem redactis, necnon et Adiabenis, qui omnes cum Pescennio senserant. Atque ob hoc reversus, Arabicus, Parthicus, Adiabenicus, appellatus est, sed triumphum respuit, ne videretur de civili triumphare victoria. Insuper et Eusebio (seu potius B. Hieronymo, qui multa ad Latinos pertinentia Chronicis ipsius interseruit) qui bellum Judaicum, Samariticumque ac Parthicum caedi Albini praeponit; quemadmodum etiam Orosius, Joannes Zonaras, et Hugo Floriacensis. Nec obstat, quod Herodianus 0045C dilatum adhuc scribat bellum Parthicum, tum quod fides major haberi debeat Latino quam Graeco scriptori, qui nullum historiae ordinem observavit, tum quod Spartianus postmodum iterum profectum scribat in Arabas, Parthos, et Adiabenos, et bello contra eos confecto triumphum egisse, eumdem nempe de quo infra anno Severi X. Praesertim, quum extent et Marmorum et Nummorum inscriptiones, in quibus bis Parthicus nuncupatur. Altera anni XI. ejusdem in Arcu Septimii Romae: Imp. Caes. L. Sept. M. F. Severo. Pio. Pert. Aug. P. P. Part. Arab. Part. Adiab. Pont. Maxi. Trib. Potes. XI. Cos. III. Procos. Et Imp. Caes. M. Aurel. L. F. Antonino Aug. Pio Felici. Trib. Pot. VI. Cos. Procos. P. P. Optimis Fortissimisq. 0045D Principibus. Insignibus Eorum Virtutibus Domi Forisq. S. P. Q. R. Anni XV. altera: L. Sep. Sev. Aug. Imp. XII. Part. Arab. Part. Adiab. Aa. X. Profectio. Aug. quantum apparet, in Britanniam. Quarum priori partim etiam explicatur illud: quot populi repugnati! Quemadmodum et illud: quot ordines illustrati! de Ordinibus nempe seu Legionibus Militaribus, per inscriptiones annorum Seve. II. III. ac IV. istas: Imp. Caes. L. Sev. etc. Trib. Pot. II. Imp. IV. Cos. II. Procos. P. P. Ordo Clus. et: Virg. Dian. Sacr. Pro Salute Imp. L. Sept. Sev. etc. Trib. Pot. III. Imp. V. Ordo Clus. ac: Imp. Caes. etc. Imp. VIII. Trib. Pot. IV. Leg. VII. Clus. Historiam nihilominus 0046A nostram auspicabimur a primo Severi anno, et Tertulliani jam Christiani ab anno illius tertio, dummodo quaedam praemiserimus de ejus appellationibus Q. Septimii Florentis Tertulliani Carthaginiensis, et proinde de ipsius gente, familia, stirpe, parentibus, patria, institutione, studiis et scriptis adolescentiae, vitae statu, et aetate, quum Severus Imperium iniit.

§ III. De ejus praenomine, nomine, cognomine et agnomine. —6. Porro Q. (quod auctori nostro tribuerunt jam olim Vincentius Bellovacensis, Trithemius, Politianus, et Ms. cod.) Praenomen esse, norunt Antiquarii omnes, fortassis quod quinto loco natus esset, utpote quum Praenomina aut ab eventu, aut ab avis, proavis, seu atavis fere usurpari a Romanis soleant 0046B (in quorum locum hodie successerunt propria cujusque nomina) quale est et illud: Quinta Septimia, quod inter praenomina feminarum ab Onuphrio recensetur. Septimii, gentis est appellatio, quae apud Romanos primum Regia, deinde plebeia, postremo Consularis fuit et Patritia. Imprimis enim invenitur: Septimius Mesius Aequicolarum Rex, inde in variis Marmorum inscriptionibus, partim inter Epigrammata antiquae Urbis, partim in Orthographia Aldi Manutii, feminarum appellationes: Septimia Annia, Fl. Horatia Septimia Octa Villa, Sept. Felicissima Euresia, Sept. Secunda, Sept. Exorta, et Ordinis Militaris virorum (quae ad institutum magis faciunt) T. Septimius Felicissimus Cohortis II. et L. Flavius L. F. Septimius 0046C Afer Octa Vianus C. V. Turm. II. Equit. Rom. X. Vir St. Litibus Judicandis; et L. Septimius Antigonus Mil. Coh. VI. Pr. et T. Septimius C. F. Ser. Tivia Tr. Mil. denique L. Septimius Severianus, et Sept. Carito V. P. Consularium denique virorum sub Julio Caesare Augusto P. Septimius, Trajano Caesare Septimius Agnidinus V. C., Agens Per Hispanias V. C. P. T. Vicesacra Cognoscens, sub Marco Imp. Septimius Severus, sub Imper. Vero L. Septimius Severus, M. Septimii Getae F. postmodum Imperator, sub ipso illo Severo D. Claudius Septimius Albinus, cum illo, uti supradiximus, Caes. appellatus, P. Septimius M. F. Geta illius frater, Q. Septimius Plautianus Antonini filii ipsius 0046D socer, et (mirum de Antonino ejus filio majore natu, quod Septimii appellationem praetermiserit.) P. Septimius Severi Aug. F. Geta Imp. Caes. Aug. De quorum gente an fuerit, etiam ipse Afer Auctor noster non ita constat, ipse interim sibi ipse, lib. de vel. Virg., cap. ult., num. 140, his verbis id nominis tribuit: Pax et gratia a Domino nostro Jesu redundet, cum Septimio Tertulliano, cujus hoc opusculum est; hinc, et a Lactantio Instit. divin. l. 5. c. 1. et a B. Hieron. 188. Epist. ad Fabiolam, Septimius Tertullianus appellatur; quibus etiam consentiunt Trithemius, Politianus, et Ms. excusique hactenus codices omnes. Florentis cognomen, familiam quidem certam 0047A gentis Septimiae significat, sed quae apud Romanos fuit incognita; attribuitur tamen auctori non modo in excusis, sed et Ms. cod. ac jam olim a Trithemio et Politiano. Tertulliani nomine praeter alios qui illius mentionem faciunt scriptores omnes, non modo verbis jam citatis, sed etiam hisce seipsum appellat, Tantum oro ut, quum petitis, etiam Tertulliani peccatoris memineritis, et, Memento in orationibus tuis Tertulliani ad haec exhortantis. Quod videtur derivatitium a Tertullo, sicuti Octaviani ab Octavio, et Septimii a Septimio, et stirpem significare familiae Florentum. De qua fortassis est quae extat Montuni ad S. Mauritium, ac Mediolani ad S. Victorem porta Vercellensi haec inscriptio: C. Sartorius L. F. Ovf. Tertullianus Veteranus Leg. XI. 0047B Curator Civium Romanorum Moguntiaci, seu Mungotiarii. Hoc saltem constat ex Eusebii Chronico et B. Hieron. Cat. Scriptorum Eccles. Tertullianum nostrum Afrum fuisse centurionis Proconsularis filium; quod etiam affirmant B. Isidorus, Ven. Beda, Nicephorus, Freculphus Lexoviensis, Marianus Scotus, Ado, et Vincentius Bellovacensis.

§ IV. Cujus fuerit, qualisve ejus institutio, litterarum peritia ac scientiarum?—7. Patriam Carthaginem indicat agnomen Carthaginiensis: in quo etiam illi consentiunt, quum dicunt Provinciae Africae, Civitatis Carthaginiensis, sicuti et B. Optatus Milevitanus lib. I. adv. Parmenianum, et nominatim Nicephorus, quum Carthagine in Africa ortum scribit. Quid? 0047C quod ipse Auctor id satis superque indicet initio Libri de Pallio: Principes (inquit) semper Africae, viri Carthaginienses vetustate nobiles, novitate felices . . . Tamen et vobis habitus aliter olim . . . . Vobis vero post injuriae beneficium . . . , post Gracchi obscoena omina . . . , post trinas Pompeii aras, et longas Caesaris moras: ubi moenia Statilius Taurus imposuit, solemnia Sentius Saturninus enarravit, quum concordia juvat, Toga oblata est . . . Pallium tamen generaliter vestram, immemores etiam, denotatis. Equidem haud miror prae documento superiore. Nam et Arietem illa dicitur Carthago, studiis asperrima belli, prima omnium armasse. Quum tamen ultimarent tempora patriae (en patriam Carthaginem vocat) et Aries jam Romanus in muros quondam suos auderet, stupuere illico Carthaginienses 0047D ut novum extraneum ingenium. Tantum aevi longinqua valet mutare vetustas. Sic denique nec Pallium agnoscitur. Haec paulo prolixius, ob opinionem 0048A Vadiani, qui in Charta Palestinae patriam illi assignat Municipium quoddam juxta Aras Philenorum fratrum.

8. Atqui Tertulliani qualis felix fuerit institutio, Libri ejus adversus Gentes testantur, qui (B. Hieron. teste Epist. ad Magnum) cunctam seculi continent disciplinam, e quibus vel solis constat omnes illum Auctores evolvisse, Historicos, Poetas, Grammaticos; de Jureconsultis vero res notior est quam ut probatione sit opus, de Medicis et Philosophis idipsum ex libro de Anima colligere est. Quorum omnium Catalogum in suas classes distributum reperiet Lector inter Indices nostros, tam Graecorum quam Latinorum. Hinc a Lactantio dicitur in omni genere litterarum peritus, ab Eusebio legum et rerum Romanarum 0048B peritia clarus, a B. Hier. acris et vehementis ingenii vir quo nihil eruditius, nihil acutius, a B. Augustino disertissimus, qui buccis sonantibus orationem inflaverit, a Nicephoro eloquentia admodum pollens, acris et ingeniosus admodum. Quae omnia latius multo prosequitur Vincentius Lirinensis: «Hic (inquit) apud Latinos nostrorum omnium facile princeps judicandus. Quid enim hoc viro doctius? quid in divinis atque humanis rebus exercitatius? Nempe omnem Philosophiam, et cunctas philosophorum sectas, auctores assertoresque sectarum, omnesque eorum disciplinas, omnem historiarum et studiorum varietatem mira quadam mentis capacitate complexus est. Ingenio vero nonne tam gravi et vehementi excelluit, uti nihil sibi pene ad expugnandum proposuerit, quod non aut acumine 0048C irruperit, aut pondere illiserit? Jam porro orationis suae laudes quis exequi valeat? Quae tanta nescio qua rationum densitate conserta est, ut ad consensum sui, quos suadere non potuerit, impellat, cujus quot pene verba, tot sententiae sunt, quot sensus, tot victoriae.» Quanquam interim experientia ipsa convicti fateamur necesse sit, quod de eo scribit Lactantius, parum esse facilem, minus comptum, et multum obscurum, et juxta B. Hieronymum, crebrum quidem in sententiis, sed difficilem in eloquendo, ut non mirum sit, stylum ejus et aliorum etiam Afrorum facile potuisse discerni a Nepotiano (uti in Vita ejus testatur idem B. Hieronymus), Minutii Felicis dico, B. Cypriani, Arnobii, Lactantii, Victorini. Obscuritatis vero styli praecipuam causam annotavit alicubi Rhenanus, 0048D quod ex Graecorum Auctorum assidua lectione adeo Graecas loquendi formulas imbiberit, ut etiam Latine scribens, illarum oblivisci nequiret. Et vero scripsisse eum quaedam in adolescentia, atque adeo ante fidem Christi susceptam, idem B. Hieronymus locuples testis est. Nam «est (inquit lib. 1. adv. Jovin.) hujus loci nuptiarum angustias describere, et quasi in communibus locis Rhetorico exultare sermone. Certe et Tertullianus, quum adhuc esset adolescens, lusit in hac materia.» Cujus libri argumentum et titulum idem Epist. 22. ad Eustoch. recenset: «Si tibi placet (inquit) scire, quot molestiis virgo libera, quot uxor astricta sit, legas Tertullianum Ad Amicum Philosophum.» Quo fit ut castitatem, quam toto vitae tempore 0049A usque adeo commendatam habuit, etiam jam inde ab illo observatam censeamus. Atque adeo non tam suo quam aliorum nomine, exempli gratia, dictum intelligimus illius Auctoris: « Ego me scio neque alia carne adulteria commisisse, neque nunc alia carne ad continentiam eniti. Lib. de Resur. car. cap. 59.»

§ V. De ejus conversatione in gentilismo, de conjugio. 9. Conjugium tamen iniisse Tertullianum ex Libris duobus ad Uxorem perspicuum est: fortassis quod nondum sublatae essent Papia, Poppaea et Julia leges, quae liberos suscipi cogebant (uti ipse fatetur) et caelibes et orbos vetabant ex testamento solidum capere; de quibus per Severum Imp. sublatis infra latius. Quarum legum constitutio praescribens matrimonii certam aetatem, utpote juxta Platonem anni 0049B XXXV, nostram confirmat conjecturam, quod ante fidem matrimonium contraxerit, quanquam tamen liberorum ejus nulla uspiam mentio. Scribitur autem a Trithemio apud Carthaginem aliquot annis Rhetoricam gloriose docuisse; postea et Oratorem fuisse seu causarum Advocatum mox comprobabimus. Jureconsultum etiam fuisse constat ex variis quibus utitur phrasibus et Jc. vocibus. Fortassis Romae praeceptore usus est Serbidio Scaevola, et studiorum collega Severo Imp. et Aemilio Papiniano: aetate tamen minor Severo, qui natus fuit anno Domini CXLVI, ut quadragenarius fuerit initio Imperii illius. Inde enim ad finem usque Imperii ipsius et filii ejus Antonini Caracallae, sub quibus Auctor floruit, anni efficiuntur XXIV. aut circiter; et sic simul constituuntur 0049C LXIII. aetatis Tertulliani, a quo anno (quem climactericum vocant Medici) decrepita aetas, ad quam usque vixit, exordiri solet. Pro quo facit quod B. Hieron. et Nicephorus post mediam aetatem in haeresim Montani lapsum scribunt, nempe nostra quidem sententia circa annum aetatis ejus quinquagesimum tertium, anno Severi XV. toto ante obitum decennio. Verum de his plus satis. Jam ad Historiam pergamus annorum illorum XXIV.