Lectio 4

Hieronymus. Quia supra Pharisaei in ostensione denarii fuerant confutati, et adversae partis viderant factionem subrutam, debuerant ex hoc moveri, ne ultra molirentur insidias; sed malevolentia et livor nutrit impudentiam; unde dicitur Pharisaei autem audientes quod silentium imposuisset sadducaeis, convenerunt in unum. Origenes in Matth..

Silentium autem sadducaeis imposuit iesus, volens ostendere quoniam mendacii vocem obmutescere facit claritas veritatis.

Sicut enim proprium est iusti tacere cum sit tempus tacendi, et loqui cum sit tempus loquendi, non tamen obmutescere, sic proprium est omnium qui mendacii sunt doctores, obmutescere quidem quantum ad rem, non autem tacere. Hieronymus.

Pharisaei ergo et sadducaei, qui inter se contrarii sunt, ad tentandum iesum pari mente consentiunt. Chrysostomus super Matth.. Vel convenerunt in unum Pharisaei, ut multitudine vincerent quem rationibus superare non poterant; a veritate nudos se professi sunt, qui multitudine se armaverunt. Dicebant enim apud se: unus loquatur pro omnibus, et omnes loquamur per unum; ut si quidem vicerit, omnes videamur vicisse, si autem convictus fuerit, vel solus videatur confusus; et ideo sequitur et interrogavit eum unus ex eis legis doctor, tentans eum. Origenes.

Omnes ergo qui non discendi, sed tentandi causa interrogant aliquem doctorum, aestimare debemus illius Pharisaei fratres, secundum illud: quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Augustinus de cons. Evang..

Non moveat autem quod matthaeus hic dicit tentantem fuisse a quo dominus interrogatus est; marcus autem hoc tacet, et in fine ita concludit, quod ei dominus iesus sapienter respondenti dixerit: non longe es a regno dei. Fieri enim potest ut quamvis tentans accesserit, domini tamen responsione correctus sit.

Aut certe ipsam tentationem, de qua loquitur Iacobus non accipiamus malam tamquam decipere volentis inimicum, sed cautam potius tamquam experiri amplius volentis ignotum: neque frustra scriptum est: qui facile credit, levis est corde. Quid autem interroget, subditur magister, quod est mandatum magnum in lege? Origenes. Tentans dicebat magister, quoniam non tamquam discipulus christi proferebat hanc vocem.

Si quis ergo non discit aliquid a verbo, nec tradit se ei ex toto animo suo; dicit autem ei magister, frater Pharisaei est christum tentantis. Cum ergo ante salvatoris adventum legeretur lex, forsitan quaerebatur quod est mandatum magnum in ea: neque enim interrogasset hoc Pharisaeus, nisi diu apud illos de hoc quaesitum fuisset et non inventum, donec veniens iesus hoc doceret. Chrysostomus super Matth.. De magno tamen mandato interrogat qui nec minimum observabat.

Ille debet interrogare de maiori iustitia qui iam minorem complevit. Hieronymus.

Vel non de mandatis interrogat, sed quod sit primum mandatum magnumque: ut cum omnia quae deus mandaverit, magna sint, quicquid ille respondeat, occasionem habeat calumniandi.

Chrysostomus super Matth..

Dominus autem sic ei respondit ut interrogationis eius fictam conscientiam statim primo responso percuteret: unde sequitur ait illi iesus: diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et in tota mente tua. Diliges, inquit; non: timebis, quia diligere magis est quam timere: timere enim servorum est, diligere filiorum; timor sub necessitate est, dilectio in libertate. Qui in timore servit deo, poenam quidem evadit, mercedem vero iustitiae non habet, quia invitus fecit bonum propter timorem. Non vult ergo deus ut timeatur serviliter ab hominibus quasi dominus; sed ut diligatur quasi pater, qui adoptionis spiritum donavit hominibus.

Diligere autem deum ex toto corde, est ut cor tuum non sit inclinatum ad alicuius rei dilectionem magis quam dei. Diligere autem deum in tota anima, est certissimum animum habere in veritate, et firmum esse in fide. Alius est enim amor cordis, et alius est amor animae. Amor cordis quodammodo carnalis est, ut etiam carnaliter diligamus deum; quod facere non possumus, nisi recedamus ab amore mundialium rerum. Cordis ergo amor sentitur in corde; amor vero animae non sentitur, sed intelligitur, quia in iudicio animae consistit. Qui enim credit apud deum esse omne bonum, et nihil boni esse extra ipsum, hic diligit deum in tota anima. Tota vero mente diligere deum est ut omnes sensus deo vacent: cuius enim intellectus deo ministrat, cuius sapientia circa deum est, cuius cogitatio ea quae dei sunt tractat, cuius memoria quae bona sunt recordatur, tota mente diligit deum. Augustinus de doctr. Christ.. Vel aliter.

Deum ex toto corde diligere praeciperis, ut omnes cogitationes tuas; ex tota anima, ut omnem vitam tuam; ex tota mente tua, ut omnem intellectum tuum in illum conferas, a quo habes ea quae confers.

Nullam ergo vitae nostrae partem reliquit quae vacare debeat, et quasi locum dare ut alia re velit frui. Sed quicquid aliud diligendum venerit in animum, illuc rapiatur quo totus dilectionis impetus currit: tunc enim est optimus homo cum tota vita sua pergit in incommutabile bonum.

Glossa. Vel ex toto corde, idest intellectu, anima, idest voluntate, mente, idest memoria, ut nihil ei contrarium velis, sentias, aut recorderis. Origenes in Matth..

Vel aliter. Ex toto corde, id est secundum totam recordationem et operationem et cogitationem; ex tota anima, idest ut parati sint eam ponere pro pietate dei; in tota mente, nihil aliud scilicet proferentes nisi quae dei sunt. Et vide si potes cor quidem accipere pro intellectu, quo intelligibilia speculamur, mentem autem ad proferendas res: mente enim proferimus singulas res, et per unumquodque quod significatur quasi mente nostra inambulamus atque proferimus. Si autem tentanti Pharisaeo dominus non respondisset, aestimare possemus non esse unum mandatum maius altero. Sed dominus respondens subdit hoc est maximum et primum mandatum: ubi discimus sententiam de mandatis, quod est magnum, et sunt inferiora usque ad minima. Respondet autem dominus non solum, quod est magnum mandatum; sed etiam primum, non pro ordine Scripturae, sed pro dignitate virtutis. Hi autem soli huius mandati in se suscipiunt magnitudinem et primatum qui non solum diligunt dominum deum suum, sed etiam illa tria susceperint, scilicet ex toto corde etc.. Docuit autem, quod non solum est magnum et primum, sed etiam quod esset secundum simile priori: unde sequitur secundum autem simile est huic: diliges proximum tuum sicut teipsum.

Si autem qui diligit iniquitatem, odit animam suam, manifestum est quod non diligit proximum sicut seipsum, cum nec seipsum diligat. Augustinus de doctr.

Christ.. Manifestum est autem omnem hominem proximum esse putandum, quia erga neminem operandum est malum.

Iam vero si vel cui praebendum, vel a quo praebendum est nobis officium misericordiae, recte proximus dicitur, manifestum est hoc praecepto, quo tenemur diligere proximum, etiam sanctos Angelos contineri, a quibus nobis tanta misericordiae impenduntur officia, quanta nobis in Scripturis animadvertere facile est. Ex quo et ipse dominus noster proximum se nobis dici voluit, quoniam seipsum dominus iesus significat opitulatum esse semivivo iacenti in via. Augustinus de Trin..

Qui autem amat homines, aut quia iusti sunt, aut ut iusti sint, amare debet; sic enim et seipsum amare debet, aut quia iustus est, aut ut iustus sit: sic enim diligit proximum sicut seipsum sine ullo periculo.

Augustinus de doctr. Christ..

Si autem teipsum non propter te debes diligere, sed propter illum ubi dilectionis tuae rectissimus finis est, non succenseat aliquis homo, si et ipsum propter deum diligis. Quisquis ergo recte proximum diligit, hoc cum eo debet agere ut etiam ipse toto corde diligat deum. Chrysostomus super Matth.. Qui autem hominem amat, simile est sicut qui deum amat: quia imago dei est homo, in quo deus diligitur, sicut rex in sua imagine honoratur. Et propter hoc dicitur hoc mandatum simile esse primo. Origenes.

Vel aliter. Quod mandatum sequens primo est simile, significat idem esse officii et meriti in utroque: neque enim aut dei sine christo, aut christi sine deo potest utilis esse dilectio ad salutem.

Sequitur in his duobus mandatis tota lex pendet et prophetae. Augustinus de quaest. Evang.. Pendet, dixit, idest illuc refertur ubi habet finem. Rabanus.

Ad duo enim haec praecepta pertinet totus Decalogus: praecepta quidem primae tabulae ad dilectionem dei, praecepta secundae ad dilectionem proximi.

Origenes in Matth.. Vel quia qui omnia implevit quae scripta sunt de dei dilectione et proximi, dignus est magnas gratias a deo percipere, ut intelligat omnem legem et prophetas. Augustinus de Trin.. Cum autem sint duo praecepta, in quibus pendet lex et prophetae, dilectio dei et proximi, non immerito Scriptura plerumque pro utroque unum ponit: sive dilectionem dei, sicut est illud: scimus enim quoniam diligentibus deum omnia cooperantur in bonum; sive dilectionem proximi, sicut est istud: omnis lex in uno sermone impletur: diliges proximum tuum sicut teipsum. Sed hoc ideo quia qui proximum diligit, consequens est etiam ut deum diligat: ex una enim eademque caritate deum proximumque diligimus; sed deum propter deum; nos autem et proximum propter deum. Augustinus de doctr. Christ.. Sed tamen quoniam excellentior et supra nostram naturam est divina substantia, praeceptum quo diligimus deum a proximi dilectione distinctum est; quod si te totum intelligas, idest animam et corpus, et proximum tuum, idest animam et corpus, nullum diligendarum rerum genus in his duobus praeceptis praetermissum est. Cum enim praecurrat dilectio dei, sequatur dilectio proximi, eiusque dilectionis modus praescriptus sit, ut eum sicut te ipsum diligas; simul et tui abs te dilectio praetermissa non est.