DIVISIO ET EXPOSITIO TEXTUS.

A.Reliquus est nobis in contemplationem ornatus, etc.

In hoc capitulo intendit determinare de ordinibus ultimae hierarchiae.

Et dividitur in partes duas. In prima determinat de infima hierarchia et ultima. In secunda movet quamdam quaetionem ex praedeterminatis,et solvit eam, ibi (sig. 4), Si autem quis dixerit quomodo, etc.

Prima dividitur in duas. In prima determinat de tribus ordinibus ultimae hierarchiae. In secunda comparat hierarchias eorum superioribus hierarchiis : et hoc est determinare eorum trierarcham, ibi (sig. 3), Ipsi enim Angeli sicut praediximus, etc.

Prima dividitur in duas. In prima continuat se ad praecedentia, dicens quid reliquum sit sibi determinandum post prae-

bus principatibus, archangelis et angelis adornata. Ac primum quidem pro virili necessario mihi explicandas censeo sacrorum eorum nominum significationes : nomen siquidem caelestium principatuum significat eorum, cum sacro quodam principalibusque virtu tibus convenientissimo ordine, deiformiter principandi atque gubernandi potestatem, nec non ad superprincipalem principatum totaliter se convertendi, et ad ipsum alios quoque principaliter ducendi, ipsiusque principificis formam principatus in semetipsis, quantum fas est, exprimendi,ejusdemque superessentialem ordinandi principatum, in principalium virtutum dispositione declarandi facultatem.

dicta. In secunda determinat de tribus ordinibus, ibi (sig. 1, B), Manifestat ei ipsa quidem, etc.

Circa primum duo facit. Primo enim dicit de quo agendum est. In secunda determinat modum agendi, ibi, Et primas quidem.Littera sic legatur : Determinavimus de prima et media hierarchia : sed nunc reliquus, id est, relictus est nobis in contemplationem, id est, ad contemplandum, ornatus, id est, dispositio vel gradus qui est ex diversis ordinibus, concludens, id est finiens tamquam ultimus angelicas hierarchias. Ornatus dico dispositus, id est, ordinate compositus, a principibus deiformibus id est, similem principatum Deo habentibus, et Archangelis et Angelis, id est, ex his tribus ordinibus constans. Et quidem, id est, certe ego aestimo necessarium esse me dicere nunc, secundum quod possibile est mihi, primas, id est,primo in hac determinatione, manifestationes sanctarum cognominatio num earum, scilicet essentiarum in his tribus ordinibus, id est, quid manifestent eorum nomina. Et dicuntur cognomina-

tiones prout imponuntur a donis supervenientibus naturae sanctae, propter sanctitatem donorum a quibus imponuntur.

B.Manifestat enim ipsa quidem caelestium principum illud deiformiter principale eductivum cum ordine sacro et principalibus decentissimis virtutibus, etc. Hic determinat de tribus praedictis ordinibus secundum praedeterminatum modum.

Et dividitur in duas. In prima determinat de Principibus, ponendo proprietates qu declarantur per nomen. In secunda de Archangelis et de Angelis simul, ibi (sig. 2, A), Ipsa autem sanctorum Archangelorum aequipotens quidem est caelestibus Principatibus,

DUBI A.

Circa primum sunt quinque dubia.

Primo, Utrum iste ordo Principatuum sit necessarius vel superfluus ?

Secundo, Quid sit proprius actus ejus ?

Tertio, Utrum sit unus vel plures ordines Principatuum ?

Quarto, Utrum iste ordo sit supra Potestates, vel infra ?

Quinto, de Proprietatibus eorum quas ponit in littera.

Circa primum sic proceditur,

1. Videtur enim, quod iste ordo superfluat : in operibus officiorum enim alicujus naturae debet esse prelatus aliquis ejusdem naturae, sicut in operibus apum praeficiuntur apes : ergo et officiis hominum non debent praeferri nisi homines : cum ergo iste ordo sit constituendus in praelatione humanorum officiorum, dicit enim Sanctus Bernardus in libro de Consideratione ''ad Eugenium Papam : "Pu-" tamus Principatus his quoque praelatos " esse, quorum moderamine et sapientia " omnis in terris principatus constuitui-" tur, regitur, limitatur, transfertur, mu-" tilatur, et mutatur : " videtur, quod ordo iste superfluat.

2. Ad idem, Sanctus Gregorius, in homilia de Centum Ovibus, dicit : " Prin " cipatus vocantur, qui ipsis quoque bo-" nis spiritibus praesunt,qui subjectis aliis " ad quaeque agenda disponunt, eisque " ad explenda divina ministeria princi-" pantur : " praeesse autem est ordinis Dominationum, sicut per eumdem supra patuit : ergo cum duo ordines non debeant esse circa idem, videtur quod iste ordo superfluat.

3. Praeterea, In Ecclesiastica hierarchia quae tota exemplatur a caelesti, idem sunt domini et principes : ergo videtur, quod nec in caelesti debeat esse separatus ordo Principum a Dominationibus.

4. Praeterea, Sicut patebit in Littera, " Proprium est hujus ordinis esse ducti-" vum multitudinis ad actum juris con- " servandi : " ducere autem ad actum non potest nisi aut secundum praeesse, quod pertinet ad Dominationes, aut secundum agere, et hoc vel secundum ea quae subjiciuntur potentiae ejus, quod est Virtutum : aut compescendo adversarios, quod est Potestatum. Cum igitur haec sufficienter compleantur per alios ordines, videtur quod iste ordo superfluat : et sic sequitur, quod non sit aliquis ordo

Principatuum, cum in caelesti hierarchia non sit aliquid superfluum.

Solutio. Dicimus, quod cum humana hierarchia reducatur ad caelestem tamquam ad moventem, sicut habitum est in quarto capitulo, in Ecclesiastica autem hierarchia est potissimum ordinatio quorumdam in regimine aliorum, secundum quamcumque dignitatem, et transmutatio eorum de gente in gentem, et de persona in personam, necessarium est in caelesti hierarchia esse aliquem ad quem pertinet horum dispositio : et hic est ordo Principatuum.

Ad primum ergo dicendum, quod sicut in naturalibus non statur in agente univoco, sed fit ulterius reductio usque in primum motorem : ita etiam in praelatione Principatuum,sunt principes in humanis officiis homines, nihilominus tamen reducentur ad primum principem, qui est Deus, qui principatum suum circa infima communicat mediis secundum immutabilem legem suam.

Ad secundum ergo dicendum, quod aliter convenit praeesse Dominationibus et Principatibus : domini enim praesunt ut non immiscentes se in operationibus circa subditos, sed dantes formam agendi aliis : principes vero praesunt ut egredientes cum multitudine primam partem capientes in aliqua multitudine, facti exemplar operandi aliis, dum ipso primo operantur.

Ad tertium dicendum,quod in Ecclesiastica hierarchia non est perfectum dominium : propter enim defectum in ipsa incidentem oportet dominos non omnino absolutos esse in opere, ne alii tepescant in operando : sed oportet cum eis egredi, et sic eosdem esse dominos et principes, licet non eadem ratione : in caelesti autem hierarchia non est talis defectus : et ibi cum sit perfecte dominium, non sunt separata dominium et principatus solum secundum rationes, sed etiam secundum personas.

Ad quartum dicendum, quod iste ordo differt ab illis tribus ordinibus : neque enim tantum praesunt non immiscentes se multitudini non operando, sicut Dominationes, neque agunt indifferenter explentes omnem voluntatem divinam non prohibentibus etiam legibus naturae, sicut Virtutes, vel secundum jurisdictionem continendi quoscumque subditos in tranquilitate, non limitatam,sicut Potestates : sed eorum potestas limitatur circa unum regnum vel gentem.

Circa secundum sic proceditur.

1. Videtur enim, quod praeesse aliis ad explenda divina ministeria sit actus eorum, per auctoritatem Gregorii primo inductam.

Sed contra : Diversorum ordinum et maxime in diversa hierarchia collocatorum diversi sunt actus secundum speciem: praeesse autem ad hoc quod dictum est, est actus Dominationum, qui sunt in alia hierarchia a Principatibus,ut ex praehabitis patet : ergo non est actus Principatuum.

2. Praeterea, Gregorius in eadem homilia , assignans qualiter actus hujus ordinis sit in hominibus, sic dicit : " Sunt nonnulli qui acceptis virtutibus etiam " electorum hominum merita transcen-" dunt : cumque bonis meliores sunt, " electis quoque fratribus principantur. " Quo ergo isti sortem suam nisi inter Principatuum numeros accipiunt? sed hoc idem etiam assignavit in hominibus esse actum Dominationum, ut patet ex auctoritatibus ejus prius positis : ergo videtur, quod hic ordo non habeat separatum actum a Dominationibus.

3. Praeterea, Bernardus super Cantica , ponens actum Principatuum, sic dicit : " Sunt Principatus, qui Deum altius

" speculantes, et liquido praevidentes uni" versitatis principium esse, et primoge-" nitum omnis creaturae, et tanta provi-" dentia, quanta principatus dignitate do-" nantur. " Et infra : " A Principatibus " Deus diligitur ob aeternam illam et eiice ginalem virtutem, quae dat esse et es-" sendi principium omni creaturae. " Sed videtur hoc non esse actus eorum : superiores enim ordines occultiora de Deo cognoscunt et limpidius vident : ergo non convenit eis altius speculari et liquidius praevidere. i. Praeterea,Speculari Deum secundum diversas conditiones ipsius attribuitur diversis ordinibus secundum quod per hoc sortiuntur in contemplatione Dei donum quo collocantur in tali ordine : sed esse et essendi principium est commune omni creaturae, et non dicit aliquid officii divini : ergo videtur, quod penes hanc speculationem non sumatur actus proprius alicujus ordinis.

Solutio. Dicimus, quod proprius actus hujus ordinis est qui ponitur in Littera pro secunda proprietate,scilicet esse " ductivum cum cc ordine sacro: " est enim ejus educere multitudinem terrestrem militantem, exiens in capite multitudinis ad actum quo conservantur in jure divino et. libertate propria, et propulsantur infringere libertatem volentes, et statuuntur quicumque in dignitate praelationis super gentem aliquam, et permutantur dignitates juxta Dei ordinationem, secundum quod hoc quodam certamine perficitur. Unde dicit Bernardus super Cantica : ''" Tanta siquidem Principatus dignitate " donantur, ut ubique terrarum habeant " potestatem, quasi de summo quodam " rerum cardine regna et principatus " quoslibet pro arbitrio mutare et ordi-" nare dignitates, pro quorumque meritis " facere primos novissimos, et novissimos

" primos : deponere potentes de sede, et " exaltare humiles. "

Ad primum ergo dicendum, quod per hoc quod subdit, Principatum distinguit per praeesse principum a praeeminentia dominorum, qui non principantur, id est, non primam partem capiunt in multitudine educentes eam ad actum. Et similiter dicendum ad secundum argumentum.

Ad tertium et quartum dicendum, quod Deus est principium essendi ut dans esse,et ut continens in esse et in dignitate et libertate debita, quantum ad humana officia : isti autem Angeli ex hoc quod contemplantur ipsum ut principium, non consequuntur similitudinem,ut dent esse, sed secundum quod est principium, id est, primo capiunt in dispensando humanas dignitates : et secundum hoc sumitur contemplatio principii.

Circa tertium sic proceditur.

i. Videtur enim, quod non sit unus ordo Principatuum : in Ecclesiastica enim hierarchia sunt diversi principatus non reducibiles in unam personam, scilicet ecclesiasticus et saecularis : unde dictum est ad David per Prophetam Nathan in 1 Paralipomenon ,in multis locis,quod non aedificaret domum Domini : quia sanguinem multum.fudit, exercendo saecularem principatum . Cum igitur Principes caelestes praeficiantur terrenis principibus, videtur quod principes non possint reduci in unum ordinem in caelestibus.

2. Praeterea, Omnes qui sunt in uno, ad unum reducuntur primum in illo ordine quo diriguntur in illuminationibus hierarchicis, cum non sint duo aequales in illo ordine : sed inter ea quae reducuntur ad unum dirigens, non est contradictio, vel discordia : cum ergo inter Principes caelestes sit contradictio, sicut dicitur Danielis, x, 13 : Princeps regni Persarum restitit mihi viginti et uno diebus : et ecce Michael unus de Principibus primis venit in adjutorium meum. Ergo videtur, quod non sit unus ordo principum caelestium.

Solutio. Dicimus, quod omnes angelici Principes sunt in uno ordine : quia con- . veniunt in uno actu secundum speciem.

Ad primum ergo dicendum, quod sicut dicit Bernardus in libro de Considera- tione : "Duo gladii de quibus dicitur " Luc. XXII, 38, per quos significatur po-" tostas spiritualis et saecularis, pertinent " ad unam jurisdictionem. Unde dicitur : " Ecce duo gladii hic, ''non hic et ibi : sed " tamen spiritualis pertinet ad Ecclesia-" sticum principem secundumjurisdictio-" nem et secundum actum sive exerci " tium : saecularis vero pertinet ad eum-" dem secundum jurisdictionem, quia " per auctoritatem exerceri debet, et " numquam ad exercitium procedere. " Et hoc ideo est in Ecclesiastica hierarchia : quia saecularis potestas non potest exerceri sine effusione sanguinis, quae propter iram et vindictam quae immiscetur justitiae, et propter actus horribilitatem facit inidoneum altaris ministerium, in quo requiritur pacatissima et tranquilla conscientia. In Angelis autem non commiscetur aliquis talis defectus : et ideo idem potest utrumque principatum exercere,sicut etiam a Deo nihil spiritualitatis dejicitur quamvis ipse occidat et vivere faciat, quia cum summa tranquillitate utrumque actum exercet.

Ad secundum dicendum, quod secundum viam Dionysii potest dici, quod Michael et Princeps Persarum non sint de ordine Principum, sed Angelorum : dicuntur tamen Principes ab actu Principum, quem exercent virtute illorum a quibus ipsi illuminantur : et hi quidem discordant antequam a Principibus illu-

minationem accipiant, qua super aliquo recepta ad idem operantur. Vel si volumus dicere, quod sint de ordine Principum, tunc dicendum est quod unus eorum est sub altero, et quod erat contradictio et pugna disputatoria inter eos, cum uni eorum videretur liberandum fore populum Israel, quia tempus erat completum quod erat impositum a Domino : alteri vero videbatur non. debere eos adhuc liberari, quia non sufficienter erant purgati, propter crimina quae in captivitate fecerant, utroque ex similibus conjccturante, nondum certitudinaliter aliquid judicante, quia super hoc illuminationem a Deo, vel a superiori nondum acceperant, qua recepta ad concordiam reducebantur, sicut dicitur Job, xxv, 2 : Facit concordiam in sublimibus suis.

Circa quartum sic proceditur.

1. Videtur enim,quod Principes sint supra Potestates : Potestatis enim, ut dicit sanctus Paulus ad Romanos, xiii, 4, est gladium portare. Dicit enim sic : Non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister est, vindex in iram ei qui malum agit : Principis autem est impe- et dispensare de gladio portando. Cum igitur exsequens sit infra eum cujus imperia operatur, videtur quod Potestates sint infra Principes.

2. Praeterea, In Ecclesiastica hierarchia, quae exemplata est a caelesti, Potestates exsequentes vindictam sunt sub Principibus : ergo et ita debet esse in caelesti.

3. Praeterea, Sanctus Gregorius et sanctus Bernardus ordinant Potestatem sub Principatibus.

Solutio. Dicimus, quod super hoc diversa est sanctorum traditio. Quidam enim, ut sanctus Gregorius. et sanctus Bernardus, ponunt Potestates sub Principatibus : sanctus Dionysius vero e con-

verso. Non enim dicimus, quod differentia est tantum in nominibus, ut quidam dicunt : quia plane est contra dicta eorum : sed concordant in significatione nominum. Dicimus autem quod ordinatio sancti Dionysii est probabilior : tum quia per auctoritatem lirmior est, quia instructus fuit de hoc a Paulo vel a Ierotheo, quorum est maxima auctoritas : tum etiam quia magis est consonum rationi : attenditur enim in distinctione mediae et ultimae hierarchiae limitatum et non limitatum circa commune hoc quod est potestas : et ideo quia princeps dicitur secundum potentiam limitatam in uno regno vel civitate, potestas non dicitur a limitata potentia, sed jurisdictione regendi in tranquilitate, et coercendo adversantem nequitiam tam in angelicis quam in humanis : limitata autem potestas minor est non limitata : et ideo rationabiliter Principes sub Potestatibus ordinavit. Gregorius vero et Bernardus attendunt Potestates eorum prout ordinantur ad actum unius modi, qui scilicet est secundum limitatam potentiam : et sic sine dubio Principes essent ante Potestates, cum potestas sit limitata secundum imperium principis, et hoc est secundum conformitatem ad humanam, in quibus non est nisi limitata potestas. Unde 11 Reg. xx, 23, in ordinatione familiae David, prius dicitur, quod Joab fuit super universum exercitum Israel, in quo habebat Principis officium. Et postea dicitur, quod Banaias filius Joiad ae erat super Cerethaeos et Phelethaeos, ad quos pertinebat destruere malos et tueri bonos, quod est de officio potestatis. Interpretantur enim Cerethiaei et Phelethaei mortificantes ei vivificantes. Quidam vero volunt probare Principes esse super Potestates, per hoc quod Apostolus ad Ephes. I,21 , prius nominat Principatus quam Potestates. Sed intentio Apostoli non fuit ordinare ordines angelicos, sed tantum ostendere in quibusdam ordinibus qualiter per eos ordinatur Ecclesia.

Si vero dicatur, quod limitatum et non limitatum non diversificant speciem potestatis, sicut nec magis et minus, et ita secundum hoc non debent distingui hierarchiae. Dicendum, sicut dicit Philoso-" phus in IX Ethicorum : " Comparatio " secundum magis et minus non est suf-" fidens univocationis signum, nisi quan-" do eadem natura secundum accessum " et reccessum a termino est causa ma- " gis et minus, sicut patet in compara-" tione albi : quando vero diversa natura " participantium eumdem actum facit ab " uno participari eminenter, ab inferiori " deficienter, non est comparatio univo" ci, sed analogi, sicut dicitur Angelus " intelligentior homine. " Et similiter haec potestas est non limitata quantum ad. actum divinum in quantum husjusmodi : limitata vero est prout est circa officia humana. Et per hoc patet solutio ad objecta.

Circa quintum quaeritur de numero proprietatum quas ponit in Littera.

Et dicendum, quod sunt quinque,et sic accipiuntur : quia vel sunt in communicando ad secunda, et sic est quarta.: vel in recipiendo, et sic vel quantum ad sub-. stantiam doni, et sic est prima : vel quantum ad proprium actum,et sicest secunda : vel quantum ad opus consequens, et sic est terra : vel quantum ad effectum in quo consummatur, et sic est quinta.