§ 4.— Pamelius et Dupinius castigantur. Puritas libri a montanismo demonstratur.

Sed age audiamus etiam eos longe plures qui de Baptismo librum scriptum ante Tertulliani secessionem 0152B uno ore confitentur. In quibus ineptus est error eorum, tanquam Pamelii, qui, praeeunte quodam modo Epiphanio (Haer. 42, n. 1. 2.) , Quintillam eam, quae hujus libri conscribendi occasionem dedit, ex disciplina Montanistarum putant fuisse, cui feminae cum se etiam contumeliis opposuerit Tertullianus, sequeretur eum tum, cum hunc librum perscriberet, adhuc a partibus Ecclesiae purioris stetisse. Quod argumentum omnem certe rem conficeret, nisi levissimus in exponendis Haereticorum opinionibus homo Epiphanius etiam hic more suo errori se dedisset. Nam et Caianorum sectae hanc mulierem addictam fuisse ait ipse Tertullianus, c. 1., quorum et decreta et mores multum discrepant a Montanistarum disciplina, et nunquam repudiatum baptismum a Montanistis legimus, 0152C sed defensum etiam a Tertulliano montanista multis in locis, ut de Pudicitia, c. 19. Sed sunt alia duo argumenta apud Dupinium (Nouvelle bibliothèque des auteurs ecclésiastiques, tom I. p. 91.), quibus hunc librum in indicem scriptorum emendatioris doctrinae infert; alterum quod nulli sint huic libro errores Montanistarum aspersi, alterum quod dicat potestatem conferendi baptismi non nisi episcoporum esse, nefas etiam esse, si quis illam mulieribus concedat; quae verba Tertulliani illi videntur contraria Montanistarum disciplinae. At illud superius eludere quivis facile potest eo, quod dicat non esse hunc librum oppositum orthodoxae Ecclesiae doctrinis, unde nec admirationem haberet hoc, quod Tertullianus hic nullum ab illa Ecclesia dissensum profiteatur, quod 0152D nec in aliis fecit, in quibus sibi non pugnandum cum psychicis esse videbat, veluti in libro de Pallio aliisque supra pertractatis. Sed in altero Dupinii argumento falsa veris sunt mixta. Itaque, quae recte ex eo pro integra hujus libri doctrina depromi possint, postea disputabimus, et unum hic animadvertemus viri docti errorem. Videlicet Montanistas suspicatur feminis potestatem publice docendi dedisse, quam cum iis adimat licentiam Tertull. in nostro libello, hunc putat e numero non montanisticorum esse. In quo haud dubie errat, et contra niteremur hoc loco ex ipsis Tertulliani scriptis montanismo infectis, e. c. e libro de Velandis virginibus, c. 9. nisi eam disputationem occupasset Cl. V. Theophilus Wernsdorfius (In 0153A Commentat. de Montanistis saec. 2. vulgo creditis haereticis, Gedani. 1751. § 19.). Quam ob rem exponamus oportet illud, quod nos commoveat, ut de libro nostro magis in honestiorem, quam pejorem partem pronuntiandum esse putemus. Hujus judicii duplex est caussa. Primum cum quaestionem tractat de iis, quibus jus sit baptismi conferendi (c. 17.) illam potestatem summum habere ait sacerdotem, qui est Episcopus, dehinc Presbyteros et Diaconos, non tamen sine Episcopi auctoritate propter Ecclesiae honorem. Alioquin etiam, pergit, laicis jus est,—sed cum ea majoribus competant, ne sibi assumant dicatum Episcopis officium Episcopatus. Unde haec consequuntur, Tertullianum librum nostrum scripsisse tum, cum versaretur in aliquo coetu sacro, qui et Episcopos summos 0153B esse putabat rerum sacrarum moderatores, et laicis non nisi summa in necessitate versantibus jus concedebat aliquem sacro lavacro abluendi. Sed in Montanistarum conventiculis longe alia videtur consuetudo obtinuisse. Nam etsi non negem, iis etiam suos et Presbyteros fuisse et Diaconos, tamen alium in eorum doctoribus collocandis ordinem observatum fuisse, testis est Hieronymus (Epistola ad Marcellam, quae est 27. edit. Jo. Martianaei, tom. IV. part. II. p. 65.) : qui apud nos, inquit, Apostolorum locum Episcopi tenent, apud eos Episcopus tertius est. Habent enim primos de Pepuza Patriarchas, secundos quos appellant Cenonas, atque ita in tertium, i. e., pene ultimum locum Episcopi devolvuntur. Quam si quis dicere velit consuetudinem Montanistarum ab Hieronymo 0153C fictam esse, vel Tertulliani aevo recentiorem, neque quid movere Hieronymum potuisset video, ut talia fingeret, quae magno crimini dari Montanistis non poterant, neque abhorret aliquo modo, qui ipsi se suis vel doctrinis vel institutis a communi Ecclesia sejunxerant, eos etiam ordinem sacerdotum diversum a communi consuetudine constituisse, praesertim cum jam ipse Montanus Pepuzam Phrygiae oppidum Hierosolymam appellasset (V. Eusebii Hist. Ecclesiasticam, lib. V. c. 18.) . Atque ecce mihi quantum in nostro libello honorem Episcopis asserat, cum omnem tingendi aqua sacra potestatem ab iis deducat, et ipsius Ecclesiae honorem cum horum dignitate conjunctissimum tradat. Sed in libro de Pudicitia, tam vehementi illo in consuetudinem orthodoxae Ecclesiae, 0153D quam salse, obsecro, perstringit (c. 1.) Pontificem scilicet maximum Episcopumque Episcoporum, ejusque edictum peremptorium! quam nihil dat tanto viro, ut ait hic, a quo dignitas Ecclesiae pendebat! Ac si quis putat, quod ego non diffiteor, Tertultianum in illo libro magnam animi permotionem ad caussam attulisse, alium dabo e libro de Exhortatione castitatis haud dubie Montanistico locum, qui longe majorem, ut mihi vid tur, laicis tribuit baptismi conferendi licentiam, quam eam, qualem nostro in libro defenderat, ut jam video magnum virum, quem honoris caussa nuncupo, Justum Henningium Boehmerum acute monuisse (Diss. IX. Juris Ecclesiast. antiqui, § 5.) . Ubi cum neque sacerdotibus V. T. neque christianae 0154A Ecclesiae sacerdotibus repetitas permissas esse nuptias Tertullianus dixisset, neque illas ait suscipi a laicis debere, quoniam et ipsi sacerdotes a Christo constituti fuissent, quare illi etiam offerendi tingendique haberent potestatem et sacerdotes sibi soli essent. Quod tametsi non dicat fieri debere, nisi ubi non sit ecclesiastici ordinis consessus, tamen neque mentionem auctoritatis Episcoporum vel caeterorum doctorum publicorum injicit, ut fit in nostro libro, neque hanc laicorum potestatem ex officiorum jurisque vicissitudine, ut hic , deducit, sed plane ex mystico omnium christianorum sacerdotio; unde magna, ni fallor, duci suspicio potest, aliam plane disciplinam Tertulliani, scribentis hos erroribus Montani infectos libros fuisse, quam ejus, cum animum ad nostrum 0154B scribendum adjungeret. Atque ut illud magis confirmem proponam hic aliquam conjecturam meam, non quasi ipse me putarem errare in ea non posse, sed ut offeram iis quorum hac de re potest esse judicium, quod videant, valeatne quidquam ad caussam nostram viris doctis probandam. Nempe c. 17 libri nostri confutat Tertullianus argumentum illud, quod, quibuscum pugnabat, homines solebant ex actis quibusdam Pauli sumere, ut feminis potestatem publice docendi vindicarent. Haec ego Pauli Acta si, quaenam fuerint quemque auctorem habuerint, ostendere potuero, tum mihi quidem Tertullianus vix videtur ea spernere potuisse, si hunc de baptismo librum jam disciplinae Montanistarum deditus scripsisset. Atque haec ego Acta ea fuisse suspicor, quae apud veteres 0154C sub nomine Actorum Pauli et Theclae exstitisse novimus, non quidem eo habitu ac forma, qualem habent edita illa a Jo. Ernesto Grabio (In spicilegio Ss. Patrum et Haereticorum, tom. I. sec. 1. p. 95. sq.) , sunt enim haec haud dubie temporibus prodeuntibus adulterata: sed sunt in illis tamen Grabianis quaedam quasi venae aut fragmenta eorum Theclae Actorum, quae veteribus celebrata fuerunt, veluti p. 115. is locus, ubi Paulus Theclae potestatem imponit doctrinam Christi aliis publice tradendi. Quae ipsa res, opinor, ostendit, Tertullianum in loco excitato haec Acta Theclae habuisse ob oculos posita propterea, quod mentionem injicit scripti cujusdam commentitii, quod Pauli apostoli nomen mentiebatur, in quo concessa 0154D erat feminis haec docendi licentia; id quod magis postea confirmabimus. Sed si quaeratur quis fuerit is qui sub Pauli apostoli nomine finxerit haec acta spuria, tum ego nullus dubito Leucium haereticum, quem vulgo Manichaeum non recte putant, horum Actorum, quae Tertullianus affert, scriptorem extitisse. Cur ita censeam breviter exponendum videtur. Primum negari non potest Leucium ut aliorum Apostolorum, sic etiam Pauli quaedam Acta finxisse, quod Photius testatur (In Bibliotheca, sect. 114. p. m. 156.) , qui talia saepius tractaverat. Deinde Leucium non Manichaeorum, sed Docetarum vel Encratitarum disciplinae 0155A deditum fuisse, praeclare probavit vir egregie doctus maximeque limatus Isaacus Bellosobrius, (Beausobre, histoire critique de Manichée et du Manichéisme, lib. II. c. 2. § 2. sq.) quorum capitalis error continebatur in contemnendis nuptiis; et Actorum universorum Pauli et Theclae hic finis est, ut vitam sine nuptiis summis laudibus efferant, multa item sunt alia sub Apostolorum nomine a Leucio ad illum errorem per ipsam Apostolorum doctrinam et usum confirmandum conficta. Porro multis argumentis Bellosobrius, l. c., docuit, Leucium jam saec. II. exstitisse, et Epiphanius (Haer. LI. 6. p. 427.) Leucium clarissime appellat Joannis apostoli discipulum. Itaque et tempore Tertulliani exstiterunt haec Acta Pauli, quae Leucium auctorem habuisse diximus, et 0155B est admodum verisimile, Tertullianum non alia nisi Leucii Acta indicare voluisse; nam horum Actorum scriptorem ait fuisse Presbyterum, qui fraudis in ea re convictus de loco fuerit, h. e. de munere sacro dejectus. Cui si quis addiderit Hieronymum (In catal. scriptorum eccles., c. 7. p. 104.) , qui diserte ait, Tertullianum dixisse hunc Presbyterum apud Joannem convictum et remotum a munere publico fuisse propter fraudem commissam; profecto videbit scriptorem Actorum Pauli et Theclae auctoritati Joannis apostoli fuisse subjectum, quod dici de Leucio, ut modo ostendi, optime potest. Denique mihi peropportune cecidit, ut hujus rei etiam in Philastrio (De Haeresibus, c. 55, edit. Fabricii p. 112.) aliquam significationem reperirem in loco eo, ubi de Seleuco haeretico ejusque 0155C doctrina disserit. Nempe confitentur omnes Seleucum haereticum et Leucium nostrum eosdem esse. Jam ecce mihi quaeso, quid de Seleuco suisque Philastrius? Baptismo, inquit, non utuntur propter verbum hoc, quod dixit Joa. Baptista: Ipse vos baptizabit in spiritu et igne. Nihil similius hoc esse potest illorum errorum, quos Tertullianus in libro de Baptismo confutat. Negabant haeretici, adversus quos ibi disputat, sacro lavacro tingendos christianos esse, atque is ipse dicta Joannis de baptismo per spiritum et ignem suae sententiae conciliat; quare, quid est probabilius quam adversarios Tertulliani a sententia Leucii stetisse, qui, teste Philastrio, idem prorsus dixerat, Nemo mihi occurrat? Seleucum v. Leucium, de quo Philastrius loquitur, Manichaeum fuisse atque diversum a Leucio Joa. apostoli 0155D discipulo; Philastrium etiam hominem nullius pretii esse, unde existeret: quod fidei hujus male ambulanti credere nos non oporteat. Namque istud discrimen fictum esse, ac nullum, satis adversus Fabricium Bellosobrius, loc. cit. § 3, defendit, et Philastrium non quidem ignoro nugatorem esse in plerisque, etiam in enarrandis ipsis Seleuci erroribus, qui certe Leucio Joa. discipulo tribui non omnes possunt; sed in nugis illis Philastrianis quis nulla dicere audeat veritatis semina latere? Sit igitur hoc constitutum, Tertullianum in libro nostro, cum Acta Pauli rejiceret, scriptum aliquod repudiasse, quod fictum erat a Leucio, qui justitiam vitae sine nuptiis transactae omni modo defendebat. Jam placet provocare ad Pacianum Episcopum Barinonensem 0156A saec. IV. qui (Epist. I. ad Sympronianum Novatianum, edita in Biblioth. maxima Pp. Lugdunensi, tom. IV. p. 305. G.) : Phryges, h. est, Montanistae, inquit, se animatos a Leucio mentiuntur. Neque illud testimonium videtur a vero aberrare, propterea quod certum est Montanistas eodem modo atque Encratitas, e quorum disciplina Leucius erat, nimium tribuisse iis qui abhorrebant a nuptiis. Unde hoc effici posse credo: Tertullianum, siquidem librum nostrum inter Montani discipulos constitutus scripsisset, cautius fuisse locuturum de libro tali, qui Leucium auctorem habebat, neque illum fraudis accusaturum, cum is ipse cum Montanistis sentiret. Quod si quis contra dicat, elabi nobis illam caussam, propterea quod non satis constat, ignoraveritne Tertullianus horum Actorum 0156B parentem (quod vix credibile est in tam curioso universae antiquitatis exploratore), dabo illud, si ita placet; hoc tamen mihi quisque vicissim dederit, nisi quis contrariam sententiam docuerit, satis hanc suspicionem impedire debere, quo minus hunc Tertulliani librum ad genus eorum librorum abjiciamus, quos post secessionem ab orthodoxis factam composuit.