COMMENTARIUM 295

(a) Acta S. Sedis, XXIV, 203.

debeant, et ecclesiastica privari sepultura si in ipso conflictu decesserint; complices similiter atque spectatores excommuni- catione et perpetua maledictione ligant. Gravissimae hae poe- nae videbuntur; sed pro tanta voluntaria stultitia nulla poena gravissima censenda est.

Neque Tridentini Patres primi fuere, qui detestabilem et in- sanum duellorum usum proscripsere; sed ante eos Patres Con- cilii Valentini in Gallia sub Leone IV, a quibus occisor in duello habetur velut homicida nequissimus et latro cruentas, occisus vero tamquam sui homicida et propriae mortis spontaneus appeti- tor; Patres Concilii Lateranensis II sub Innocentio II anno 1130 celebrati, Concilii Lateranensis III sub Alexandro III an. 1148, ut alia particularia Concilia silentio praetereamus.

Romani vero Pontifices nihil praetermiserunt ut eiusmodi scelus ex orbe christiano penitus exterminarent; atque ad id strenuam operam confidere Nicolaus I, Coelestinus III, Euge- nius III, Innocentius IV, Iulius II, Leo X, Pius IV, Grego- rius XIII, Clemens VIII, Benedictus XIII, Benedictus XIV, quo- rum sanctiones simul collectae legi poterunt apud Iosephum Pennacchi, Commentaria in Constitutionem Apostolicae Sedis, tom. 1, pag. 536, seqq. Postremo vocem extulit Leo XIII 22 Se- ptembris 1891 in Epistolis datis ad Archiepiscopos et Episcopos Imperii Germanici et Austro-Hungarici, de prava duellorum con- suetudine (a).

Lamentatur itaque Pontifex hac in Constitutione, penes omnes nationes duellorum consuetudinem invaluisse; duellum autem tum iuri naturali tum divino adversari, cum ius utrumque ve- tet, ne quis extra causam publicam hominem interimat aut vulneret, nisi salutis suae deferendae eausa, necessitate coactus. At qui ad privatum certamen provocant, vel oblatum susci- piunt, hoc agunt, huc animum viresque intendunt, nulla neces- sitate adstricti, ut vitam eripiant, aut saltem vulnus inferant adversario.

Affirmat deinde vix ullam esse pestem, quae a civilis vitae disciplina magis abhorreat et iustum civitatis ordinem per ver- tat, quam permissa civibus licentia, ut sui quisque adsertor iuris privata vi manuque, et honoris quem violatum putet, ni- tor existat.