"296 C O R N M M T A IM U M Romanos hinc Pontifices ab antiquis temporibus contra

duellantes leges statuisse severissima s, quarum legrem sapientia, eo luculentius emicat, quo ineptiora ea esse liquet quae ad im- manem duelli morem tuendum oel excusandum solerti proferri.

Non enim duello maculae eluuntur, quas civium honori al- terius calumnia a.ut convictum induxerit; quamvis enim a cer- tamine victor decedat qui, iniuria accepta, illud indixit, omnium cordatorum hominum hoc erit iudicium, tali certaminis exitu viribus quidem ad luctandum, aut tractandis armis meliorem lacessentem probari, non ideo tamen honestate potiorem. Quod si idem ipse ceciderit, cui rursus non inconsulta, non plane absona haec honoris tuendi ratio videatur?

Sed neque acceptandi certamen ullam rationem suppedi- tare metus excusationem, quod scilicet provocati timeant ne segnes habeantur si pugnam detrectarint. Nam officia hominum ex falsis vulgi opinionibus dimetienda non sunt, sed ex aeterna recti iustique norma, sin minus inter honestas actiones et fla- gitiosa facta nullum esset discrimen; ipsos sapientes ethnicos docuisse spernendas esse vulgi opiniones; fortem esse illum diiudicandum qui contumelias aequo novit animo ferre; forti- tudo enim virtus est: virtus autem in bono consistit rationi consentaneo, et nisi quae in iudicio nitatur approbantis Dei, stulta. omnis est gloria.

Ipsos ulterius legum latores, etiam hac nostra aetate, duellum auctoritate publica, poenisque propositis coercendum duxisse.

Illos demum carpit Pontifex, qui duella censent permittenda militibus, quod tali exercitatione a cui dicant militarem virtu- tem; nam primum quidem, dicit, honesta et turpia natura dif- ferunt, nec in contraria mutari ob diversum personarum sta- tum ullo pacto possunt. Omnino homines, in quacumque con- ditione vitae, divina ac naturali lege omnes pari modo tenentur. Propterea, ratio huiusce indulgentiae erga milites ab utilitate publica, petenda foret, quae numquam tanta esse potest, ut eius obtentu naturalis divinique iuris vox conticescat. Quid, quod ipsa utilitatis ratio manifesta deficit? Nam militaris vir- tutis incitamenta eo spectant, ut civitas sit adversus hostes instructior. M ne vero effici poterit ope illius consuetudinis, quae suapte natura eo spectat ut, suborto inter milites dissidio, cuius causae haud rarae sunt, e singulis partibus defensorum patriae necetur alteruter?