§ 3.— De Actis Perpetuae et Felicitatis, harumque montanismo.

Atque hic possemus finem facere disputationis nostrae; neque enim caetera Tertulliani scripta, quae vel perperam sunt ipsi adscripta, vel non exstant, excutere nobis est propositum. Sed in animum venit quaedam de Actis illis Ss. Perpetuae et Felicitatis dicere, quae sunt, qui etiam Tertulliano tribuerint. In quibus unum illum Whistonum impugnare placet, qui omnem operam dedit, ut haec Acta Tertulliano assereret 0172A (In the sacred history of the Jewish and christian church, part. II, vol. 6, pag. 477-78) . Atque is Ss. illas martyres non quidem arbitratur e disciplina Montanistarum fuisse, quod quibusdam placuit, veluti Samueli Basnagio (Annalib. Polit. Eccles., tom. II, pag. 224, qs.) ; sed haec qui collegit, eum plane putat non montanistam modo, sed et Tertullianum fuisse. Qua de re nobis sedet contraria sententia. Nam primum multa sunt in ipsis, quos Perpetua reliquit, commentariis, quae haud dubie eam ostendunt e Montanistarum familia fuisse. Idque jam occupavit Basnagius, sed nactus est, qui contradiceret, Josephum Augustinum Orsium, qui, quamvis eum, qui acta ista collegit, montanistam existimet, tamen strenue in defendenda harum martyrum fide laborat 0172B (In diss. Apologet. pro Ss. Perpetuae, Felicitatis et sociorum martyrum orthodoxia, adversus Sam. Basnagium, Florent., 1728, in-4º) ; cujus argumenta memini mihi olim legenti rem istam non persuadere, sed plurima continere ab hac disputatione prorsus aliena. Sed nunc quidem non est ad manus; itaque unum Whistonum persequamur. Ille ne litteram quidem quae montanismum sapiat ait esse in his Perpetuae et Saturi commentariis, e quibus pene ista Acta composita sunt; quod quam a veritate abhorreat postea docebimus; deinde hoc unum sufficere ad omnem litem componendam putat, quod Tertullianus primus fuerit qui errores Montanistarum in Africam tempore fere eo, quo supplicia ab his martyribus sumpta sunt, induceret: quare cum vix in 0172C Africam haec scita fuissent delata eo tempore, non posse dici homines litterarum rudes longe remotos a Carthagine, quales isti fuerunt, jam istam disciplinam suscepisse. In quo sermone non unus error reperitur. Primum hoc sumit sibi haud dubie, quod isti martyres mortem subierint Tuburbii, cujus urbis scio mentionem injectam esse in spuriis horum Actorum exemplis, et est quoque ejus nomen a Whistono expressum, sed et per meliora απογραφα et argumentis Valesii ac Ruinartii (In not. ad Acta martyr., pag. 90, 91, ed. Amstel.) satis explosum. Quare si eos, ut illi viri docuerunt, Carthagine interemptos credamus, facile accipere hi notitiam errorum Montanistarum potuissent, cum Tertullianum Carthagine vixisse 0172D omnes norint. Unde vero Whistonus docebit Tertullianum primum fuisse, qui in Africa hos errores et tempore fere suppliciorum ab his martyribus sumptorum sparserit? Et si haec etiam dederim, quid, obsecro, incredibile est errores a Tertulliano in Africa disseminatos, quos ante annum CCV, jam scriptis defenderat (huic enim anno mortem Ss. Martyrum Whistonus adjunxit), perceptos ab his martyribus fuisse, imprimis cum plurimi ad societatem Montani accedentes, expertes litterarum fuerint, et ita horum martyrum similes. Ac multo magis abhorret id, quod nihil sit somniorum Montani commentariis ipsius Perpetuae et Saturi aspersum. Nam primum magna est suspicio humani sensus in ipsis speciebus his hominibus objectis. Etenim Perpetua non modo statim 0173A cum baptismo se profitetur dotem futurorum praenuntiandorum accepisse ; sed ita etiam fidenter de ea dote loquitur, ut pro arbitrio futura praesagire et vel ab ipsis inferni suppliciis mortuos liberare posset . Quam postremam arrogantiam non excutiam nunc quidem, sed vehementer tamen dubito, an temporibus iis, in quae aetas Perpetuae incidit, h. e. saeculo P. N. C. secundo labenti, illa miraculorum facultas et quasi immanens virtus, quae Apostolis Ecclesiaeque Apostolicae data erat, recte tribui debeat. Cujus sententiae, ut brevitati locus detur, duas proponam rationes. Una haec est, quod doceri nullo modo possit, quemquam, si ab Apostolis discesseris, vel accepisse talem facultatem, nisi manibus eorum sibi impositis, vel illam communicare iterum cum aliis 0173B potuisse; contra, qui in contrariam partem disputari possint, plures sunt et satis illustres loci. Petrum et Joannem Apostolos, ut hoc utar, quare tandem a caeteris missos esse Samariam (Act. VIII, 14, sq.) , quare manibus impositis virtutem efficiendorum miraculorum distribuisse novis christianis dicas, cum ipse jam Philippus Evangelista multis miraculis Samariae celebritatem esset consecutus? quare Christiani Ephesini (Act. XIX, 2, sq.) ad quos primus nunc Paulus Apostolus accesserat, neque accepisse se Spiritum S., neque etiam scire quid hoc rei esset, potuissent dicere, nisi ita, quemadmodum dicebamus, fuisset? Quod si ita est, neminem affirmare audeo sub finem saec. II. fuisse christianorum qui hujusmodi facultate splendesceret; neque enim tum, 0173C qui ab Apostolis eam potuissent accipere in vivis versabantur. Altera ratio in loco Eph. IV, 7, sq., continetur. Etenim cum Paulus multa superius disputasset, quibus iis etiam qui adhuc fuerant cultum deorum secuti, eamdem cum Judaeis partem vindicaret gratiamque divinam, ut dissentientes inter Christianos judaeos ac gentiles in concordiam redigeret; postea animadvertens, facultates ad miracula multum ad alendam utrorumque discordiam facere, et quod ipsae hae pro arbitrio Christi sapientissime sint distributae, et quem finem habeant, et quod non exstiturae sint nisi ad certum tempus, perspicue confirmat. Quo in loco quin intelligendae sint non communes omnibus christianis eaeque spirituales facultates, sed quorumdam 0174A christianorum ad propria miracula producenda idoneae, nemo, opinor, dubitabit, qui vel haec cum iis contulerit, quae sunt ab Apostolo Rom. XII, 3 8, et ad I Cor. XII, sq., disputata. Atque illas addit Paulus V, 13, ad Ephes. IV, V, 13-14, datas esse μέχρι καταντήσωμεν οἱ πάντες εἰς τὴν ἑνότητα τῆς πὶστεως, καὶ τῆς ἐπιγνώσεως τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ, εἰς ἄνδρα τέλειον, εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ χριστοῦ. κ. τ. λ.; unde efficitur eo tempore exstinctas has facultates fuisse, quo cum ii, qui e Judaeis, tum qui e Gentilibus christiani facti erant, (οἱ πάντες) in iisdem rebus credendis agnoscendoque uno illo Filio Dei consensissent, et universa ex utrisque collecta societas christianorum (quae hic, ducta a tabernaculo Mosaico, repleto illo divino splendore, similitudine, πλήρωμα του 0174B χριστοῦ coll. c. I, 22, 23, dicitur) ad virilem quasi aetatem perducta, non se jactandam amplius fraudibus doctorum ἰουδαιζόντων permitteret. Sed istud tempus non ita multo post Apostolorum omnium obitum, aut sub mediam fere saec. II partem exstitisse suspicor. Etenim ut Adrianus Judaeis Hierosolyma cultumque ibi publice celebrandum interdixerat, christianos, quorum animi adhuc ad Judaeorum religionem fuerant inclinati, paucis exceptis, Sulpitius Severus (Histor. sacra, lib. II, c. 31) , et hunc errorem abjecisse, et Marcum e gentilibus episcopum Hierosolymitanum creasse, quorum haud dubie exemplum caeteri ejusdem generis imitati fuere; neque enim post haec disruptam christianorum societatem pristinis de observanda lege Mosaica dissidiis unquam 0174C deprehendimus. Nam etsi quis obverterit Cerinthianorum, Ebionitarum, Nazaraeorum et Elcesaitarum familias, tamen qui his, transacta priori saec. II parte, se adjungerent, paucissimi fuere, neque existere ullo tempore tanta christianorum concordia potest, ut nulli sint prorsus, qui dissensum a caeteris profiteantur .