7. De Anima corporea. Tom. I. Apolog. c. 48. num. 608. ac 609. et Tom. III. lib. de Anima, integris capitibus 5. 6. 7. 8. 9. 22. 36. 37. libro de Carne Christi, cap. 11. num. 98. lib. de Resurr. carnis c. 17. num. 131. cap. 45. num. 320. et c. 53. nu. 384. lib. 5. adv. Marc. c. 10. num. 158. et c. 15. num. 248. Quod proinde proprie spiritus non sit, ibid. lib. de Anim. cap. 11. et Tom. 4. in Fragmentis lib. de Censu animae adversus Hermogenem.

Paradoxon istud Auctori impingunt Ss. August. 0183A libro X. de Gen. ad litt., duobus ultimis capitibus, et libro de Haeres., et Fulgent. libro II. de fide ad Petrum. Sed non tam quod corpoream faciat (quod aliquo sensu commode in Hilario, Cassiano, et Hieronymo adscripto Commentario in Job, quidam interpretantur) atque quod effigiatam et coloratam dicat, ille arguit. Sic enim loco priori: Denique Tertullianus, inquit, quia corpus esse animam credidit, non ob aliud fecit, nisi quod eam incorpoream cogitare non potuit, et ideo timuit ne nihil esset, si corpus non esset. Qui sane, quanquam acutus est, interdum contra opinionem suam visa veritate superatur. Quum enim animae colorem daret aereum ac lucidum, ventum est ad sensus quibus eam membratim quasi corpus instituere conatus est, et ait: Hic erit homo interior, 0183B alius exterior, dupliciter unus, habens et ille oculos et aures suas, quibus populus Deum videre et audire debuerat, habens et caeteros artus, per quos in cogitationibus utitur, et in somnis fungitur. Ecce quibus auribus et quibus oculis debuit audire et videre Deum populus, quibus anima in somnis fungitur, quum si ipsum Tertullianum quisquam videret in somnis, nunquam se diceret ab eo visum, et cum eo locutum, quem vicissim ipse non vidisset. Postremo si anima seipsam videt in somnis, quum jacentibus utique uno in loco membris corporis sui, ipsa per varias imagines evagatur, quas videt, quis eam vidit aliquando in somnis aerei coloris ac lucidi, nisi forte ut caetera, quae similiter falso videt? Nam et hoc potest videre, 0183C sed absit, ut eam talem, quum evigilaverit, credat; alioquin quando se aliter viderit, quod magis crebrum est, aut mutata erit anima ejus, aut nec tunc animae videtur substantia, sed imago corporis incorporea, quae miro modo sicut in cogitatione formatur. Quis enim Aethiops non pene semper se nigrum videt in somnis; aut si in alio colore se vidit, non magis miratus est, si fuit cum illo memoria; aereo tamen colore ac lucido nescio utrum se unquam vidisset, si nunquam istum legisset vel audisset. Quid quod ducuntur homines talibus visis, et de Scripturis nobis volunt praescribere tale aliquid esse non animam, sed ipsum Deum, qualis figuraliter Sanctorum spiritibus demonstratus est, qualis etiam in sermone allegorico ponitur. Similia quippe sunt illa visa talibus 0183D dictis, sic errant, constituentes in corde suo simulacra vanae opinionis, nec intelligentes ita Sanctos de suis visis talibus judicasse, qualiter judicant, si talia divinitus in figuris dicta legerent vel audirent, sicut septem spicae, et septem boves, septem anni sunt, sicut linteum quatuor lineis alligatum, velut discus plenus variis animalibus, orbis terrarum est cum omnibus gentibus; sic etiam caetera, et multo magis quae de rebus incorporeis, corporalibus significantur, non rebus, sed imaginibus. Et item sequenti eapite: Noluit tamen Tertullianus animam crescere substantia sicut corpus; asserens etiam timoris sui caussam, ne etiam decrescere substantia dicatur, inquit, atque ta et defectura credatur; et tamen quia per corpus eam localiter tendit, non invenit exitum incrementorum 0184A ejus, quam vult de semine exiguo aequari corporis quantitati, et ait: Sed vis ejus, in qua naturalia peculia consita retinentur, salvo substantiae modulo, quo a primordio inflata est, paulatim cum carne producitur in membris. Hoc forte non intelligeremus, nisi adhibita similitudine eorum quae videmus, planum faceret quod dicebat. Constitue, inquit, certum pondus auri, vel argenti rudem adhuc massam, collectus habitus est illi, et futuro interim minor, tamen continens intra lineam moduli totum, quod natura est auri vel argenti; dehinc quum in laminam massa laxatur, major efficitur initio suo, per dilatationem ponderis certi, non per adjectionem, dum extenditur, non dum augetur. Etsi sic quoque augetur, dum extenditur; licet enim habitu augeri, cum statu non licet. Tunc et 0184B splendor ipse provehitur auri vel argenti, qui prius fuerat quidem et in massa, sed obscurior, non tamen nullus. Tunc et alii atque habitus accedunt pro facilitate materiae, qua duxerit eam qui agit, nihil conferens modulo nisi effigiem. Ita et animae crementa reputanda, non substantiva, sed provocativa. Quis hunc crederet cum isto corde tam disertum esse potuisse? sed tremenda ista sunt, non ridenda; ad hoc enim nunquam cogeretur, si aliquid cogitare posset quod et sit, et corpus non sit. Quid autem absurdius quam putare massam cujuspiam metalli ex aliqua parte crescere posse dum tunditur, nisi decrescat ex altera, vel augeri latitudine, nisi crassitudine minuatur? Aut ullum esse corpus manente naturae suae quantitate, quod undique crescat nisi rarescat? Quomodo 0184C igitur implebit anima ex illa stilla seminis magnitudinem corporis quod animat, si et ipsa corpus est, cujus substantia nullo accessu crescat? quomodo, inquam, implebit carnem quam vivificat, nisi tanto rarior fuerit, quanto gravius quod animaverit? Timuit videlicet, ne deficeret etiam minuendo si cresceret, et non timuit ut deficeret rarescendo, quum non cresceret. Sed quid amplius immorer, quando et sermo pergit in prolixiorem modum, quam patitur terminandi necessitas, et sententia mea jam satis sit nota vel quid certum teneam, vel unde adhuc dubitem, et quare dubitem. Loco item posteriori: Animam dicit immortalem quidem, sed eam effigiatum corpus esse contendit. Hactenus S. Augustinus. Nos etiam Annotationibus 0184D nostris in cap. 6. et ex S. Gregorio et Nysseno et Nazianzeno, ac Claudiano, de Statu animae, argumenta Platonicorum de anima incorporea confirmavimus; et in cap. 7. ac partim 8. argumenta ipsius Auctoris, vel ex Scripturis quaedam, non concludere, ex Ss. Justino Mart. Gregorio Nysseno, August. Epiphanio, et dicto Claudiano ostendimus, et c. 9. n. 109. et 110. citavimus contra animae effigiem, et Platonem, et Clementem Alexandrinum. Deinde c. 11. allegavimus locum Auctoris lib. de Poenitent. c. 3. n. 12. ubi contrarium antea senserat, animam vocans spiritum, Dei afflatu consummatum. Neque vero ex Scripturis Isaiae XLII. et LVII. quas ibi pro se citat, concludi potest animam, spiritum in aliis Scripturis non vocari. Caeterum quo sensu corpus possit 0185A dici anima, sese explicat libro adversus Hermogenem, cap. 35. num. 124. in haec verba: Ut concedam, inquit, aliquid esse incorporale de substantiis duntaxat, quum ipsa substantia corpus sit rei cujusque. Videtur itaque ad id absurditatis de anima aerei et lucidi coloris fuisse seductus, per falsas quasdam revelationes cujusdam montanisticae feminae, non quidem Priscillae aut Maximillae ((uti aliquando existimavimus)), quae jamdudum antea suspendio perierant, sed cujusdam earum discipulae, sicuti patet ex dicto libro de Anima, cap. 9. num. 111. Idipsum Paradoxon attribuit alicubi Origeni S. Hieron. atque adeo etiam ad illius opera hoc Antidotum usui esse poterit.