Caput XI .—27. Et hic quidem quot diebus cum eis fuerit, posteaquam se vivum post passionem suam oculis eorum et manibus demonstravit, praetermissum est; non autem tacetur in Actibus Apostolorum, ubi rursus eadem manifestatione verborum dominicorum futura per orbem terrarum praenuntiatur Ecclesia: ubi nullus omnino dubitare permittatur, nisi qui de sanctarum Scripturarum fide dubitat, illam esse Jerusalem visibilem civitatem, unde coepit Ecclesia post Domini Jesu Christi resurrectionem et ascensionem; nec aliud eum voluisse ostendere, nisi hujus terrae loca, unde illi daret initium, et quomodo eam per cuncta inde diffunderet. Sic enim scriptum est in Actibus Apostolorum: Primum quidem sermonem feci de omnibus, o Theophile, quae coepit Jesus facere et docere usque in diem quo Apostolos elegit per Spiritum sanctum, mandans eis praedicare Evangelium: quibus et manifestavit se ipsum post passionem suam in multis signis, per dies quadraginta apparens eis, et disputans 0410 de regno Dei. Et cum conversaretur cum eis, praecepit eis ne discederent ab Jerosolymis, sed exspectarent promissionem ejus, quam audistis, inquit, ex ore meo. Quia Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem Spiritu sancto baptizabimini, quem et accepturi estis non post multos hos dies. At illi quidem convenientes interrogabant eum, dicentes: Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israel? Quibus respondens dixit: Non est vestrum scire tempora vel momenta , quae Pater posuit in sua potestate; sed accipietis virtutem Spiritus sancti supervenientem in vos, et eritis mihi testes in Jerusalem, et in tota Judaea, et Samaria, et usque in totam terram (Act. I, 1-8) . Ecce et hic manifestatum est unde coeptura, et quousque perventura esset Ecclesia.

28. Quid ad haec dicunt qui christianos se superbissime dicunt, et Christo apertissime contradicunt? Nos hanc Ecclesiam tenemus, contra istas divinas voces nullas humanas criminationes admittimus. Movet enim nos plurimum, quod Dominus noster, cui non credere sacrilegum et impium est, novissimis verbis suis, quae habuit in terra, haec primitivae Ecclesiae documenta salubria et novissima dereliquit. His enim dictis mox ascendit in coelum: praemunire voluit aures nostras adversus eos, quos procedentibus temporibus exsurrecturos esse praedixerat, et dicturos, Ecce hic est Christus, ecce illic (Matth. XXIV, 23) . Quibus ne crederemus admonuit. Nec ulla nobis excusatio est, si crediderimus contra vocem pastoris, tam claram, tam apertam, tam manifestam, ut nemo vel obtusus et tardus corde possit dicere, Non intellexi. Quis enim non intelligat, Sic oportebat Christum pati, et resurgere tertia die, et praedicari in nomine ejus poenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab Jerusalem? Quis non intelligat, Eritis mihi testes in Jerusalem, et in tota Judaea, et Samaria, et usque in totam terram? His dictis, elevatus est, et nubes suscepit eum, et viderunt eum euntem in coelum? Quid hoc est, rogo? Cum verba novissima hominis morientis audiuntur, ituri ad inferos, nemo eum dicit esse mentitum, et impius judicatur haeres, qui forte illa contempserit: quomodo ergo effugiemus iram Dei, si vel non credentes, vel contemnentes repulerimus verba novissima, et unici Filii Dei, et nostri Domini ac Salvatoris, et ituri in coelum, et inde prospecturi quis ea negligat, quis observet; et inde venturi, ut de omnibus judicet? Habeo manifestissimam vocem pastoris mei, commendantis mihi et sine ullis ambagibus exprimentis Ecclesiam: mihi imputabo si ab ejus grege, quod est ipsa Ecclesia, per verba hominum seduci atque aberrare voluero; cum me praesertim admonuerit dicens, Quae sunt oves meae, vocem meam audiunt et sequuntur me (Joan. X, 27) . Ecce vox ejus clara et aperta: hac audita qui eum non sequitur, quomodo se ovem ejus dicere audebit? Nemo mihi dicat: O quid dixit Donatus, o quid dixit Parmenianus, aut Pontius, aut quilibet illorum! Quia nec catholicis episcopis consentiendum est, sicubi forte 0411A falluntur, ut contra canonicas Dei Scripturas aliquid sentiant. Sed si custodito unitatis et charitatis vinculo in hoc incidunt, fiet in eis quod Apostolus ait; Et si quid aliter sapitis, hoc quoque Deus vobis revelabit (Philipp. III, 15) . Jam vero istae divinae voces de universa Ecclesia, ita manifestae sunt, ut contra eas nisi haeretici animosa perversitate et caeco furore latrare non possint.

29. Sed praedictam demonstravimus Ecclesiam in verbo Dei sponso ejus, sive per Legem, et Prophetas, et Psalmos, sive per os proprium, ab Jerusalem coepturam, et perventuram usque ad terminos orbis terrae: quomodo autem coeperit ab Jerusalem, et in omnes gentes inde diffusa fructificet, in eodem verbo Dei etiam per Apostolos demonstratur, sicut scriptum est in Actibus Apostolorum, quod jam commemoravi dixisse Dominum, Eritis mihi testes in Jerusalem, et in tota Judaea, et Samaria, et usque in totam terram. Deinde sequitur: Haec cum dixisset, videntibus illis elevatus est, et nubes suscepit eum ab oculis eorum. Et cum intuerentur in coelum euntem illum, ecce duo viri astiterunt illis in veste candida, qui et dixerunt: Viri Galilaei, quid statis respicientes in coelum? Iste Jesus qui assumptus est a vobis in coelum, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in coelum. Tunc reversi sunt in Jerusalem a monte qui vocatur Elaeon, qui est juxta Jerosolymam, sabbati habens iter. Et cum introissent, ascenderunt in superiora, ubi erant inhabitantes, Petrus et Joannes, Jacobus et Andreas, Philippus et Thomas, Bartholomaeus et Matthaeus, Jacobus Alphaei, et Simon Zelotes, et Judas Jacobi. Hi omnes erant asservientes unanimes orationi cum mulieribus et Maria, quae fuit mater Jesu, et fratribus ejus. In his autem diebus surgens Petrus in medio discipulorum, dixit; erat autem turba hominum circiter centum viginti. Deinde narratur, Petro faciente sermonem, quemadmodum Mathias in locum Judae traditoris Domini subrogatus sit. Et post ejus ordinationem sequitur Scriptura dicens: Et cum complerentur dies Pentecostes, erant omnes simul in unum : et factus est repente de coelo sonus, velut decurrentis spiritus vehementis, et replevit totam domum, ubi erant sedentes; et visae sunt illis distributae linguae velut ignis: consedit autem super unumquemque eorum, et repleti sunt omnes Spiritu sancto, et coeperunt loqui variis linguis, prout Spiritus dabat pronuntiare illis. Erant autem inhabitantes in Jerusalem Judaei viri religiosi , ex omni gente quae est sub coelo. Cumque facta esset haec vox, convenit multitudo, ac mente confusa est, quia audiebat unusquisque eorum sua lingua loquentes eos. Stupebant autem et mirabantur ad invicem dicentes: Nonne omnes isti qui loquuntur, Galilaei sunt? Et quomodo nos audivimus unusquisque propriam linguam, in qua nati sumus? Parthi, et Medi, et Elamitae, et qui inhabitant Mesopotamiam Judaei, et Cappadociam, Pontum, et Asiam, Phrygiamque et Pamphyliam, Aegyptum, et partes Lybiae quae sunt ad Cyrenen, et qui advenerant Romani, Judaeique et advenae, Cretenses et Arabes 0412 audiebant loquentes illos suis linguis magnalia Dei. Stupebant autem et haesitabant ad invicem dicentes: Quidnam vult hoc esse? Alii vero irridebant eos, dicentes: Quia musto repleti sunt isti. Stans vero Petrus cum undecim discipulis, elevavit vocem suam, et locutus est dicens: Viri Judaei, et universi qui habitatis Jerusalem, hoc vobis notum sit: et caetera, quibus eos exhortabatur ad fidem. Quae cum terminasset, sequitur Scriptura ita narrans: His igitur auditis, compuncti sunt corde, dicentes ad Petrum et ad Apostolos: Quid faciemus, viri fratres? Ostendite nobis. Petrus autem dixit ad eos: Poenitentiam agite, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi in remissionem peccatorum, et accipietis gratiam Spiritus sancti. Vobis est enim promissio, et filiis vestris, et omnibus qui longe sunt, quoscumque advocaverit Dominus Deus noster. Et aliis quidem verbis plurimis testificabatur eis dicens: Salvamini a generatione prava hac. Illi vero recepto verbo hoc, crediderunt, et baptizati sunt. Et adjectae sunt in illa die animae circiter tria millia (Act. I et II) . Ecce quemadmodum coepta est ab Jerusalem, inde itura Ecclesia per omnes linguas: quod etiam praesignatum est in eis, qui ibidem constituti accepto Spiritu sancto linguis omnibus sunt locuti.

30. Jam per alias gentes quemadmodum ierit, quod etiam ipse Petrus praedixerat, ubi ait, Vobis est promissio et filiis vestris, et omnibus qui longe sunt, quoscumque advocaverit Dominus Deus noster; deinceps videamus. Narrantur enim consequenter ea, quae tunc gesta sunt Jerosolymis usque ad passionem Stephani diaconi: ubi etiam Saulus commemoratur consentiens occisioni ejus. Qua completa, ita deinde narratur: Facta est autem in illa die persecutio magna in Ecclesia quae erat in Jerosolymis: omnesque dispersi sunt in regionibus Judaeae, et Samariae, exceptis Apostolis, qui remanserunt Jerosolymis. Videte quemadmodum deinceps impleatur, quod per ordinem Dominus dixerat, Eritis mihi testes in Jerusalem, et in tota Judaea, et Samaria, et usque in totam terram Jam in Jerusalem factum erat: sequebatur in Judaea, et Samaria, propter quod illi dispersi sunt in regionibus Judaeae, et Samariae. Hoc enim de illis mox dicitur: At illi qui dispersi erant, transeuntes per civitates et castella, evangelizabant verbum Dei. Quia vero ierant et Apostoli, audito quod recepisset Samaria verbum Dei, quando per impositionem manus eorum acceperunt Spiritum sanctum, ita dicitur de Petro et Joanne: Petrus autem et Joannes testificati verbum Domini, rediebant Jerosolymam, multisque viris Samaritanorum evangelizabant transeuntes. Deinde narratur de illo Eunucho, qui rediens ab Jerosolymis, a Philippo baptizatus est: et de ipso Philippo dicitur, Angelus autem Domini rapuit Philippum ab eo, et amplius non vidi eum Eunuchus. Ibat autem via sua gaudens: Philippus autem inventus est venisse in Azotum. Unde revertens evangelizabat per omnes civitates usque dum veniret in Caesaream (Act. VIII) . Sic ergo invenitur et per Judaeae et Samariae civitates praedicatum Evangelium 0413A Restabat ergo ut praedicaretur ex ordine etiam per omnes gentes, sicut Dominus dixerat, usque in totam terram. Vocatur ergo Saulus de coelo, fit ex persecutore praedicator, et dicit de illo Dominus ad Ananiam: Vade, quoniam vas electionis est mihi, ut portet nomen meum coram gentibus, et regibus, et filiis Israel magnificari. Ego enim monstrabo ei quanta patietur propter nomen meum. Jam itaque tenemus Ecclesiam in Jerusalem, et per totam Judaeam, et Samariam. Unde apertissime paulo post dicitur: Ecclesiae quidem per totam Judaeam, et Galilaeam, et Samariam habebant pacem, instructae et confirmatae in timore Domini, et consolatione sancti Spiritus replebantur (Id. IX) . Deinde paucis interpositis, venitur ad eum locum, ubi Cornelius centurio credidit, et cum suis baptizatus est, qui omnes gentiles erant incircumcisi. Quod antequam fieret, Petrus vidit in assumptione mentis, cum oraret, coelum apertum, et quatuor initiis ligatum vas quoddam tanquam linteum limpidum, in quo erat omne genus quadrupedum ac ferarum, et volucrum coeli. Et facta est vox: Petre, surge, macta, et manduca. Ait autem Petrus: Domine, nunquam manducavi omne commune et immundum. Et vox rursus ad eum: Quae Deus mundavit, tu communia ne dixeris. Quod autem per hoc visum gentes crediturae significatae sint, non opus est ut conjiciamus: ipse quippe apostolus hoc exponit in illo vase sibi demonstratum. Cum enim ingressus esset domum ubi erat Cornelius, et multi convenissent, dixit ad eos: Vos melius scitis quomodo abominandum sit viro Judaeo, jungi aut accedere ad alienigenam; sed mihi Deus ostendit, nullum communem aut inquinatum dicere hominem (Id. X) . Ita exposuit illam vocem, quam de animalibus in illo linteo demonstratis audierat, Quae Deus mundavit, tu ne communia dixeris. Jam cui non appareat, illo vase significatum orbem terrarum, cum omnibus gentibus? Unde etiam quatuor initiis erat alligatum, propter notissimas quatuor partes, Orientem et Occidentem, Austrum et Aquilonem, quas saepissime Scriptura commendat. Jamvero Paulus missus ad gentes, quae loca circumierit disseminans verbum Dei; et natas confirmans Ecclesias, longum est commemorare. Cui Judaei cum restitissent Antiochiae, ipse et Barnabas dixerunt ad eos: Vobis oportebat primum loqui verbum Dei ; sed quoniam repulistis illud, et indignos vos judicastis vita aeterna, ecce convertimur ad gentes. Sic enim praecepit nobis Dominus: Posui te lumen gentibus, ut sis in salutem usque in extremum terrae. Et sequitur dicens: Audientes autem gentes, perceperunt verbum Dei, et crediderunt quotquot erant destinati in vitam aeternam (Id. XIII, 46-48) . Ecce et hic commemoratum est testimonium ex propheta Isaia, quod et nos posuimus, ut sit salus usque in extremum terrae (Isai. XLIX, 6) .