Caput XV.—37. De nobis, inquiunt, dictum est, Erunt primi qui erant novissimi (Matth. XX, 16) . Ad Africam enim Evangelium postmodum venit: et ideo nusquam Litterarum apostolicarum scriptum est Africam credidisse. De orientalibus autem et caeteris gentibus, quae in sanctis Libris commemorantur fidem recepisse christianam, dictum est, «Erunt novissimi qui erant primi», quia recessuri erant a fide. Nonne ista est haereticorum cavenda calliditas, volentium convertere verba Dei a veritate propter quam dicta sunt, ad perversitatem in qua ipsi sunt? Cur enim hoc non potius de Judaeis intelligimus, qui novissimi facti sunt cum fuissent primi; et de Christianis ex Gentibus, qui primi facti sunt cum fuissent novissimi? Quem intellectum si aliquo certiore documento probare non possem, sufficere debuit bene judicanti auditori, quod invenerim exitum in his verbis, unde istos appareat nihil pro se attulisse tanquam certum, ut dubitari non possit. Quia etsi non essent Judaei et Gentes, de quibus hoc dictum intelligerem; nonnullae barbarae nationes etiam post Africam crediderunt; unde certum sit Africam in ordine credendi non esse novissimam. Huc accedit, quod ipse Dominus de quibus hoc dixit, exposuit, et ora calumniatorum oppilavit. Loquens enim Judaeis, qui ei dicturi sunt, In plateis nostris docuisti: Cum videritis, inquit, Abraham, et Isaac, et Jacob, et omnes Prophetas in regno Dei, vos autem expelli foras: et venient ab Oriente, et Occidente, et Aquilone, et Austro, et accumbent in regno Dei: et ecce sunt novissimi qui erant primi, et sunt primi qui erant novissimi (Luc. XIII, 26-30) . Hic certe quid contradicatur, non invenitur.

38. Item dicunt, de apostasia orbis terrarum dictum esse quod ait Dominus: «Filius hominis veniens, putas, inveniet fidem in terra» (Id. XVIII, 8) ? Quod nos intelligimus dictum vel propter ipsam fidei perfectionem, quae ita difficilis est in hominibus, ut in ipsis quoque 0420 admirabilibus sanctis, sicut in ipso Moyse (Deut. XXXII, 51) , inveniatur aliquid ubi trepidaverint, vel trepidare potuerint, vel propter illam iniquorum abundantiam, et paucitatem bonorum, de qua satis diximus. Propterea enim tanquam dubitans hoc Dominus dixit. Neque enim ait, Veniens Filius hominis non inveniet fidem in terra; sed, Putas, inveniet fidem in terra? Cui utique cuncta scienti et praescienti de aliqua re dubitare non convenit: sed illius dubitatio nostram dubitationem figuravit; quia propter multa scandala circa finem saeculi pullulantia, hoc erat quandoque infirmitas humana dictura. Unde in Psalmis dicitur: Dormitavit anima mea prae taedio, confirma me in verbis tuis (Psal. CXVIII, 28) . Quare, Dormitavit anima mea prae taedio, nisi propter illud quod Dominus ait, Quoniam abundavit iniquitas, refrigescet charitas multorum? Et quare, Confirma me in verbis tuis, nisi propter id quod sequitur, Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. XXIV, 12, 13) ? Sunt ergo per totum mundum, in quibus quoniam abundat iniquitas, refrigescet charitas multorum: et sunt rursus per totum mundum, qui perseverando usque in finem salvi erunt: quia, Sinite, inquit, utraque crescere usque ad messem; et, Messis est finis saeculi, ager autem mundus (Id. XIII, 30, 39, 38) . Cujus humanae infirmitatis est etiam illa vox: Salvum me fac, Domine, quoniam defecit sanctus, quoniam diminutae sunt veritates a filiis hominum. Et inter hos tamen est unum cor, et una in Deum anima fidelium clamans, Salvum me fac, Domine. Quia enim sic unus est iste homo qui dicit, Salvum me fac, Domine, ut ex multis constet; paulo post in eodem psalmo dicitur, Propter miseriam inopum et gemitum pauperum, nunc exsurgam, dicit Dominus. Et rursus paulo post plurali numero dicitur, Tu vero servabis nos, et custodies nos a generatione hac in aeternum (Psal. XI, 2, 6, 8) . Qua generatione, nisi de qua superius dictum est, Defecit sanctus, et diminutae sunt veritates a filiis hominum? Sed utrumque hoc genus per totum mundum usque in finem: quia, Sinite, inquit, utraque crescere usque ad messem; et, Ager est mundus; messis, finis saeculi. Ipse enim unus homo, quod est corpus Christi ex multis constans, tanquam Enoch Deo placens transferetur (Gen. V, 24) , et tanquam Loth de Sodomis (Id. XIX, 12) , et tanquam Noe de diluvio liberabitur (Id. VII, 1) . In ipso est miseria inopum et gemitus pauperum, quia ejus anima dormitat a taedio, cum se petit confirmari in verbis Dei. In eo autem psalmo dicit unde sit ipsum taedium: Taedium, inquit, detinuit me a peccatoribus relinquentibus legem tuam (Psal. CXVIII, 53) . Ipse item clamat, cum eodem taedio cor ejus angitur: sed videant unde clamat. A finibus terrae, inquit, ad te exclamavi, dum angeretur cor meum (Psal. LX, 3) . Ipse persecutionem vere pro justitia patitur, non solum si tormentis corporalibus patiatur; hoc enim non semper; sed quod semper, quamdiu transeat iniquitas, patitur, cruciatus videlicet cordis, cum eum taedium detinet a peccatoribus relinquentibus legem Dei. Neque enim nullam persecutionem Loth in Sodomis 0421 patiebatur, ubi tamen ei habitanti nullus per corporales poenas molestus fuit; sed aspectu et auditu justus inhabitans animam justam iniquis aliorum factionibus cruciabat (II Petr. II, 7) . De hoc dicit Apostolus: Sed et omnes qui volunt in Christo pie vivere, persecutionem patientur. De illis autem qui relinquunt legem Dei (de quibus dicit idem ipsum corpus Christi, Vidi insensatos, et tabescebam ((Psal. CXVIII, 158)) ): Mali autem, inquit, et facinorosi proficient in pejus, ipsi errantes, et alios in errorem mittentes (II Tim. III, 12, 13) . Sed utrumque hoc genus per totum mundum usque in finem: quia, Sinite, inquit, utraque crescere usque ad messem: ager autem est mundus; messis, finis saeculi.

39. Verumtamen istos miror non attendere quid dicant, cum velut pro se commemorant quod ait Dominus, Filius hominis veniens, putas, inveniet fidem in terra? quasi Africa non sit terra. Si enim hoc ita dixit, tanquam omnino in nullis inventurus fidem, aut de quadam terra dixit, et incertum est de qua dixerit; aut de tota terra dixit, et non inveniunt quomodo et de Africa non dixerit. Sane videant, ne forte consequentibus verbis tales tetigerit quales isti sunt. Cum enim dixisset, Filius hominis, putas, inveniet fidem in terra: credo quia poterat quibusdam superbis haereticis, qui in aliqua parte terrarum se ab orbis unitate separaverunt, ascendere in cor vana et inflata cogitatio, quod ipsi essent justi, deficientibus et pereuntibus a fide caeteris gentibus, per quas Ecclesiae communio dilatatur; continuo secutus Evangelista, Dixit autem, inquit, et ad quosdam qui sibi justi videbantur, et spernebant caeteros, similitudinem istam. Et sequitur de illis duobus in templo orantibus, Pharisaeo et Publicano (Luc. XVIII, 8-14) : in quibus duobus figurantur superba gloriatio bonorum operum, et humilis confessio peccatorum. Desinant ergo isti, si respondere huic Epistolae parant, ea testimonia commemorare, quae nos cum ipsi commemoramus, vel in perditionem Judaeorum, vel in zizania, sive paleam, sive malos pisces totius mundi. Et sicut nos manifestissimis testimoniis asseruimus Ecclesiam toto orbe diffusam, sic et ipsi manifestum aliquid proferant, unde ostendant esse praedictum, caeteris gentibus a fide Christi pereuntibus, solam Africam remansuram, et quocumque episcopi ex Africa mitterentur.