526 COMMENTARIUM

buli acceptione illi dicuntur legere qui quae legunt percipiunt: Legislatores autem iuxta usitatum vocabulorum sensum leges condunt : idque praesertim locum habet in subiecta materia.

Porro retinent qui libros eiusmodi apud se conservant sive commodato, sive traditione illos conservandi causa ; ex. gr. si possessor peregre profecturus amico custodiendos libros tradat. Non putamus tamen retentorum nomine venire librorum com- pactares (vulgo legatori dei libri), quibus libri traduntur, ut eos struant ; hi enim ad horam illos recipiunt, ut pretio accepto la- boris, illos restituant ; atque iis similes putandi sunt, quibus libri vetiti traduntur, ut ad alios deferant. Ni fallimur, verbum reti- nere actionem continuam, saltem per aliquod tempus , in legis spretum commissam significare videtur.

Imprimentes intelliguntur qui librum vetitum typis commit- tunt; indictasque poenas illi incurrunt, qui proximam impres- sioni operam conferunt, auctore excepto, qui lata excommuni- catione ex alio capite percellitur (Cf. ibid.). At memoria non ex- cidat, hos qui proximam impressioni operam conferunt, scire debere opus quod imprimunt esse haeretici, apostatae, aut per apostolicas litteras nominatim proscriptam. Nemo tamen non percipit operarios plurimos qui in typographus operam suam etiam impressioni proximam collocant, plane nescire de quo opere agatur; idcirco ex opere materiali collato non esse iudicandos, sed ex cognitione quam de opere proscripto habuerunt ; hoc insuper nisi ex dimisso labore grave sint damnum passuri, ex. gr. officii amissionem; leges enim ecclesiasticae, praesertim poenales, non obligant cum gravi incommodo.

Quomodolibet defendentes illi sunt qui libri vetiti doctri- nam sive argumentis, sive commendationibus laudibusque tuen- t u r , non qui impediunt quominus Superioribus t radatur , aut destruatur (Cf. pag. 45). Qui postremus sensus inde etiam ex- cluditur, quod nostra aetate, nulla ecclesiastica potestas posset nolentem ad destruendum librum compellere, aut ad praefectis Ecclesiae illum tradendum cogere ; de impossibilibus vero, qui- bus valde difficilia aequiparantur, non conduntur leges.

Neque difficultatem infert adverbium quomodolibet, quasi eo etiam materialis et violenta defensio innuatur; adverbium enim illud veritatem suam plane consequitur etiam applicatum ad unam defensionem scientificam, cum haec defensio multis modis fieri possit, ex. gr. argumentis, commendationibus, argu-