COMMENTARIUM 5 5 5

et vulgari sensu accepta, ut accipienda sunt, unos editores et auctores designent, non alios quoslibet qui in impressionem aliquid conferant. Leges profecto conduntur de iis quae frequenter accidunt, non de iis quae raro : frequenter autem accidit, ne fere semper dicamus, ut editores sint vel auctores qui libros quoscumque imprimi faciunt, non alii; de illis ergo locutus cen- sendus est Legislator. Mandantes insuper, aliosque cooperatores, auxilium, scilicet, consilium, favorem praestantes Legislator non expressit ; ergo nec sub lege concludere voluisse putandus est.

Demum ex verbis legis non constat aut imprimi facientium nomine venire mandantes , aut sub ea etiam mandantes com- prehendi; ad hos igitur eam extendere non licet.

Cum autem haec excommunicatio nemini reservata s i t , a quolibet Confessario approbato absolvi potest.

85. Exceptis anathematibus superioribus paragraphis huius Capitis a Romano Pontifice inflictis, in aliorum decretorum transgressores animadvertere Episcoporum arbitrio committitur.

Atque primum hi docentur transgressores monere pro di- versa reatus gravitate, nullamque debere, monitione posthabita, illis poenam irrogare.

Et quidem iuste; quia poenae canonicae pertinacibus ob- stinatisque sunt infligendae. Itaque Episcopi infra monitiones vel mites, vel ásperas sese a principio contineant, neque ad poenas canonicas infligendas proruant, nisi perspecta transgres- sorum obstinatione. Idque eo vel magis quod ob praesentes temporum rerumque conditiones, transgressores et monitionem in derisum vertere, et illatas poenas impune contemnere, et non paucas Episcopis possent inferre molestias.

Attamen liberum eis est ad canonicas poenas infligendas procedere, si opportunum iudicaverint ; his autem verbis mo- nentur, poenas non esse facile infligendas, nisi bonus praevi- deatur effectus; canonicae enim poenae sunt medicinales; at nulla datur infirmo medicina, si inutilis, multo magis morbo incrementum allatura praevideatur. Episcopi igitur infra moni- tiones primum consistant; si grave sit atque difficile, negotium ad Romanam Sedem deferant, eiusque sententiam expectent ; si autem ad inserendas poenas necessario devenire debeant, id agant quod prudentia suggerit, quod indoles delinquentium pa- titur, quod zelus emendationis eorum exposcit; nihil indiscreto zelo, aut ira commoti.