QUAESTIO II.

Utrum generatio sit ratio paternitatis, an e converso.

Secundo quaeritur, quae istarum sit ratio intelligendi alteram, id est, utrum hypostasis Patris sive Pater ideo generet, quia pater est, vel ideo sit pater, quia generat. Et quod ideo sit pater, quia generat, hoc videtur;

1. Auctoritate Magistri in littera : "Semper est filius, quia semper est genitus":ergo generatio passiva est ratio essendi filium; ergo pari ratione et generatio activa est ratio essendi patrem, ergo etc.

2. Item, secundum rationem intelligendi prius est generari quam este, et prius est esse quam referri: ergo prius est generari quam esse filium; ergo pari ratione prius est generare quam esse patrem secundum ordinem intelligendi. Si ergo prius est ratio posterioris, non e converso; ergo etc

3. Item, hypostasis Patris est pater; aut ergo quia Deus, aut quia Deus generans. Non quia Deus, quia pari ratione et Filius; ergo quia Deus generans, ergo etc.

Contra; 1. Non generat nisi persona distincta, quoniam generare non convenit essentiae, sed personae; sed persona Patris non est distincta nisi per paternitatem: ergo non convenit generare illi hypostasi nisi per paternitatem: ergo ideo generat quia pater.

2. Item, in his quae non acquiruntur per actum, prius est habitus quam actus secundum rationem intelligendi

quia enim non sumus boni per opera, sed magis e converso prius sumus boni, quam operemur bona

sed paternitas non acquiritur per actum in Deo; ergo prius ordine intelligendi intelligitur esse pater, quam generet.

3. Item, Pater generat, iste est quidam actus divinus, qui per se inest Patri soli; quaero, per quid ? Aut enim quia Deus , aut quia Deus pater, aut quia innascibilis. Non quia Deus, quia tunc etiam inesset Filio; non quia innascibilis, quia innascibilitas dicit nativitatis privationem, non positionem : ergo a divisione, quia Deus pater.

CONCLUSIO.

Generatio potius est ratio paternitatis, quam e converso.

Respondeo; Ad intelligentiam huius notandum, quod hic est duplex opinio. Quidam dicunt, quod cum proprietates relativae e contrario sint in Deo quam in creaturis

quia in creaturis ut advenientes, in Deo ut insistentes

quod in creaturis ocius est relationis ratio, unde in inferioribus ideo est pater, quia generat; sed in divinis e contra relatio est ratio actus. Unde simpliciter concedunt, quod Pater generat, quia pater; et negant conversim.

Sed quamvis illud posset aliquo modo capi ab intellectu ex parte Patris, tamen si illud consideremus in Filio, omnino non videtur intelligibile, quod ideo, quia filius, generetur . Nam communiter dicitur, et ratio concordat, quod Filius et quod sit et quod filius sit, hoc habet per generationem: ergo generatio secundum rationem intelligendi praecedit filiationem; et relativa sunt simul natura in intelligendo, non tantum in essendo : ergo generatio est ratio dicendi paternitatem in Deo Patre. Sicut enim se habet generatio passiva ad filiationem, ita activa ad paternitatem.

Et propterea est alia opinio, quod ideo est pater, quia generat Et quod illud sit bene dictum, patet per differentiam assignatam inter generationem et esse patrem . Nam secundum propriam rationem generatio dicit emanationem sive originem. paternitas dicit habitudinem. Constat autem, quod origo est ratio habitudinis, non habitudo ratio originis est Et ideo generatio est ratio paternitatis, non e converso. Ideo conceduntur rationes ad hoc

1. Ad illud ergo quod obiicitur in contrarium. quod non generat nisi persona distincta; dicendum, quod verum est, quod secundum rationem intelligendi necesse est ante generationem intelligi hypostasim

secundum ordinem intelligendi loquor

sed non oportet praeintelligere eam actu distinctam, quia ipsa distinguitur per proprietatem generationis distinctione completa, sicut melius patebit infra ; tamen secundum rationem intelligendi ratio distinguendi inchoatur in innascibilitate, et ideo generat, non ut prius distincta paternitate, sed ut distincta quodam modo innascibilitate.

2. Ad illud quod obiicitur, quod non acquiritur per actum; dicendum, quod in divinis nulla proprietas acquiritur, quia quaelibet est essentia. Tamen secundum rationem intelligendi origo sive emanatio originis est ratio relationis, sicut in his inferioribus est ratio secundum esse. Unde sicut actus generationis est aeternus, ita et proprietas paternitatis aeterna. Unde quamvis non acquiratur per actum, inest tamen per actum; unde illa propositio est falsa et debet sic generaliter proponi; in eis quae non insunt per actum etc, et tunc minor est falsa.

. Potest tamen dici, quod illud est verum de actu, qui elicitur ex illo habitu, sicut opus meritorium ex gratia ; sed actus generationis non elicitur nec intelligitur elici ex paternitate; ideo non oportet praeintelligere paternitatem ad hoc quod intelligatur generare.

3. Ad illud; aut generat, quia Deus, aut quia pater etc.; dicendum, quod generat, quia Deus innascibilis; et spirat, quia improcessibilis .

Quod obiicitur, quod innascibilitas dicitur secundum privationem, dicunt aliqui, quod privatio pura non est ratio habitus, sed privatio aliqua cum habitu substrato est ratio. Unde sicut aliquis homo liberalis invitat ad comedendum, quia solus, sic Pater generat propter liberalitatem, et ne sit solus; et ideo cum semel generavit et spiravit, non amplius generat, quia iam non amplius est solus, quamvis sit liberalis.

Aliter tamen est dicendum, sicut praedictum fuit, quod innascibilitas est privatio, quae secundum rem est perfecta positio. Innascibilis enim dicitur Pater, quia non est ab alio; et non esse ab alio est esse primum, et primitas est nobilis positio. Primum enim ratione primi adeo dicit nobilem positionem et conditionem, ut videbitur, quod ad positionem primi sequatur positio secundi. Unde quia primum, ideo principium ; quia principium, ideo vel actu vel habitu est principiatum. Quoniam igitur ratio primitatis in aliquo genere est ratio principiandi in illo, ideo, quia Pater est primum respectu emanationis, generationis et processionis, generat et spirat. Et quoniam primum in genere generationis, quia innascibilis, primum in genere spirationis, quia Deus improcessibilis; ideo generat, quia Deus innascibilis; et ultra non est ponere; quare est innascibilis? Cum enim innascibilitas dicat primitatem, et status sit in primo, ideo etc. Et hoc est quod dicitur infra, distinctione vigesima nona circa principium; " Pater est principium totius divinitatis, quia a nullo"; et hoc est quod in pluribus locis supra praesuppositum est .

Quod autem movet ad hoc dicendum, primum est antiqua positio magnorum doctorum , qui dixerunt, quod innascibilitas in Patre dicit fontalem plenitudinem. Fontalis autem plenitudo consistit in producendo. Sed constat, quod non ideo, quia creaturam producit, dicitur in eo fontalis plenitudo, quia hoc convenit tribus ; nec ideo, quia producit Spiritum sanctum, quia hoc convenit Filio; ergo fontalis plenitudo in Patre ponit generationem in eodem. Si ergo innascibilitas est fontalis plenitudo, patet etc

Movet etiam communis opinio, quae dicit, innascibilitatem esse proprium Patris; sed non potest esse proprium et maxime propriam, quod dicat notionem, secundum quod importat puram privationem ; sic enim convenit essentiae et Spiritui sancto; ergo aliquid ponit; non absolutum

constat, quia ratione illius non potest esse proprietas

sed non potest ponere respectum positivum respectu producentis; ergo de ratione sua ponit respectu producti. Sed secundum rationem intelligendi prima ratio respiciendi aliquem ut productum est generatio; ergo ad innascibilitatis positionem sequitur positio generationis; ergo etc.

Movet etiam verbum Hilarii, duodecimo de Trinitate , ubi dicit, quod Pater est auctor Filii. Constat autem, quod per auctorem intelligit non factorem, sed genitorem. Eo ergo convenit Patri esse genitorem, quo convenit ei esse auctorem; auctorem autem esse convenit ei per id quod dicit auctoritatem esse in Patre; sed summa auctoritas est in Patre ratione innascibilitatis; ergo convenit hypostasi Patris ratione innascibilitatis generare. Et hoc videntur dicere verba Hilarii, duodecimo de Trinitate, si quis attendat, et similiter in quarto .

Movet etiam verbum Philosophi , qui dicit, quod principia quanto sunt priora, tanto potentiora

et quod causa prima plus influit

et quae simpliciter prima, summe habet influere per omnem modum. Si ergo videmus in ordine causarum, inter quas est ordo essentialis, quod primitas facit, esse summam influentiam in causa, et maiorem influentiam secundum essentiam; pari ratione, ubi est ordo personarum, primitas in prima persona est ratio producendi alias; et quia innascibilis dicit primi talem, hinc est, quod dicit fontalem plenitudinem respectu productionis personalis. Et huius signum videmus, quod prima in generibus sunt principia aliorum , et quae sunt simplicia ut in pluribus, ita quod in eis sit status, habent potentiam infinitam, sicut punctus respectu linearum, et unitas respectu numerorum; sic etiam divina essentia, quia prima respectu creaturarum. Unde fortassis, quia divina essentia est prima, ideo est omnipotentissima. Et quia omnis essentia sequitur essentiam trium personarum, impossibile est, quod una persona producat aliquid sine altera. Quamvis autem potentia producendi respectu personarum infinitarum non debuerit esse, sicut supra monstratum est ; attamen si per impossibile poneretur, quod mille personae producerentur, necesse esset, quod omnes immediate procederent a persona Patris. Quia sicut causa prima necessario in omni productione sequenti immediate operatur, sic suo modo in personis.

Ad hoc etiam movet ratio. Sicut enim possibile est intelligi hypostasim Patris et Filii, non intellecta hypostasi Spiritus sancti; sic etiam possibile est intelligi hypostasim Patris, nulla alia persona intellecta. Et tunc quidem intelligeretur, non intellecta paternitate. Et certum est, quod possibile est hoc intelligi. Possumus enim, non intellecta personarum pluralitate, intelligere divinam naturam et habentem illam, et quod illam non habeat ab alio; et ita intelligunt gentiles . Sic igitur intelligendo, contingit de isto dicere et intelligere, quod possit generare. Per quid ergo potest ? Nihil invenio in illa hypostasi nisi commune praeter innascibilitatem; ergo, si generatio non potest ei inesse per illud quod est commune, inest ei per illud quod est proprium; hoc autem est innascibilitas; ergo etc

Rursus, sicut videmus plures personas in una natura, sic plures proprietates in una persona; ergo, sicut ad perfectionem completissimam necesse est. omnes personas reduci ad unam, quae sit principium aliarum, sic omnes proprietates unius personae ad unam, quae sit ratio aliarum. Sed in Patre est paternitas et innascibilitas et spiratio; sed innascibilitas non est reducibilis ad alias; ergo necesse est, quod aliae reducantur ad innascibilitatem, quae est, sicut dixerunt, fontalis plenitudo.

Amplius, paternitatis et generationis proprietas, quantum est de generali sua significatione, communicabilis est; quod patet in creaturis, quia genitus generat, et filius unius fit pater alterius. In divinis autem paternitas est incommunicabilis; ergo cum hoc non sit de ratione paternitatis in quantum paternitas, erit ratione alicuius, quod est incommunicabile; hoc autem est innascibilitas sive primitas, quia primum non potest dare alii prioritatem, et innascibilis non potest generare innascibilem; ergo videtur, quod in divinis hypostasis Patris ideo generet , quia innascibilis.

Postremo, cum idem sit primum et principium, . sicut patet et Philosophus dicit; aut ideo est primum, quia principium, aut e converso. Constat, quod ideo convenit ei ratio principii, quia est primum; ideo per se hoc habet. Et constat, quod status est in primo principio, non quia principium, sed quia primum. Et constat, quod illa est conditio nobilitatis; ergo cum Pater sit "totius deitatis principium " ut dicit Augustinus , hoc est, quia est prima persona, ac per hoc quia innascibilis.

Hoc sine praeiudicio aliorum dictum ,est. Utraque enim harum positionum magna est, et neutra est contemnenda; haec autem videtur magis cadere in intellectu quam prima, maxime si respiciatur ipsius paternitatis propria acceptio, quae est vere relatio et simul natura cum filiatione, nec potest abstrahi a natura et proprietate relationis; unde ita importat habitudinem ad Filium, sicut et generare. Ideo et ista positio intelligibilior videtur; et hoc melius patebit infra , cum agetur de innascibilitate.

ANECDOTA.

I. Clarissime suam de hac quaestione sententiam explanat S. Bonav. in Prologo quodam ad II, Sent., cuius mentionem fecimus in Prolegom. pag. LVIII, et pag. 90. 137. Dicit autem haec; " Fortassis autem alicui videbitur, me ab eius (Alexandri Hal.) sententia deviasse, cum sermo fuit de generatione aeterna in primo libro d. 27. Cum enim scribatur in Summa [loc. cit. in Scholio], quod ideo generat, quia est Pater, magis visus sum adhaerere illi opinioni, quae dicit, quod Pater ideo generat, quia Deus innascibilis; cum iterum ab eodem scribatur, quod est aliquid dicere in divinis, cui non respondet verbum, magis adhaesi illi opinioni, quae dicit, quod non est dicere sine verbo, ac per hoc ab eius recessisse vestigio. Sed si quis recte intelligat, non discordavi ab ipso nec in primo nec in secundo, quia verum non contrariatur vero.

Verum autem esse arbitror, et quod Pater generat, quia innascibilis, et quod generat, quia Deus pater; et hoc patet sic. Planum est enim et secundum omnem opinionem verum, quod ideo potentia Patris generat, quia fecunda est. Illud ergo recte dicitur esse ratio generandi, quod fecunditatem potentiae Patris importat. Fecunditas autem importatur et nomine innascibilitatis et nomine paternitatis, sed aliter et aliter. Nam paternitas importat fecunditatem quasi praesupponendo et praeintelligendo, licet principaliter imponatur ab habitudine. Dicitur enim paternitas habitudo Patris ad Filium. Innascibilitas autem importat fecunditatem ex consequenti intellectu; nam ex primo intellectu importat privationem habitudinis ad prius; sed ex illa sola privatione non posset esse proprietas, cum sit consequens [supple: illa privatio) essentiam. Et ideo innascibilis non solum dicitur Pater, quia ab alio non accipit esse, sed quia ab alio non accipit esse et quia habet unde alii det esse.

Qui igitur superficialiter intelligit attendendo vel aspiciendo, a quo primo nomen imponitur, utrumque negabit dicens, Patrem non ideo generare, quia pater est, nec Ideo generare, quia innascibilis est, quia nec habitudo nec habitudinis privatio est ratio producendi personam. Et quantum ad hoc verum dicet, sed non plene. Qui autem plenarium Intellectum capit utriusque, attendens fecunditatem importari per utrumque nomen, utrumque dicet; et quod generat, quia Deus innascibilis, et quod generat, quia Deus pater. Verum est enim, quod Pater generat, quia nihil habet ab alio, sed habet unde det alii. Verum est etiam, quod Pater generat, quia fecunditatem habet in producendo sibi per omnia similem per modum naturae.

Cum ergo dixi, quod Pater ideo est pater, quia generat, et non ideo generat, quia pater, non hoc dixi ratione fecunditatis, quam importat hoc nomen paternitas in divinis, sed ratione habitudinis, a qua nomen patris imponitur; et ideo magistro non contra dixi, sed hoc ibi dicere omisi et nunc suppleo, quod paternitas non tantummodo dicit habitudinem, sed etiam fecunditatem. Unde licet rationes ibi inductae ostendant, quod non ideo generat, quia pater, et concessae sint, quia verum concludunt, secundum quod pater imponitur ab habitudine ; addendum fuit, quod non concludunt, secundum quod nomen patris importat fecunditatem. Cum autem dixi, quod Pater generat, quia Deus innascibilis, non hoc dixi, in quantum hoc quod est innascibilis importat privationem habitudinis; sic enim negat magister; sed hoc dixi, in quantum in nomine innascibilitatis clauditur potentia fecunditatis. Et hoc necessarium est ponere ad hoc, quod innascibilitas sit proprietas, sicut ibi multipliciter ostensum fuit. Magis autem adhaesi huic positioni, quod Pater generat, quia Deus innascibilis, non quia innascibilitas magis sit ratio generandi quam paternitas, sed quia magis est ibi status, ultra quem non contingit quaerere. Si enim quaeratur, quod [quare? ] Pater generat, et respondeatur; quia pater est, id est, fecundus fecunditate naturae, adhuc dubitabit et quaeret, quare illa potentia magis est fecunda quam alia? Et respondebitur; hoc est, quia ipsa a nullo alio habet esse. Ideo enim " Pater est totius deitatis principium, quia a nullo ", ut Dicat Magister. Hac ratione reddita, ibi status est nec est ultra procedere. Et Ideo dixi, quod Pater generat, quia Deus innascibilis, non ut assignarent generationis propriam rationem, sed magis propter inquisitionis terminationem. Nam in nomine patris importatur ratio generationis, ut propria, nomine vero innascibilitatis, ut prima; in uno antecedenter, in alio consequenter; in uno communiter, in altero specialiter ".

II. Iam dictum est supra pag. 472, nola 5, et Prolegom. LXIII, nota 2, quod codd. G aa bb huic quaestioni satis diffusam disquisitionem addunt pro explicanda et defendenda sententia S. Doctoris. Quaeritur igitur, utrum hoc additamentum abipso S. Bonaventura sit scriptura. Manifestum est ex praecedente fragmento anecdoti Prologi, illud scriptum non fuisse partem Commentarii, ut ab auctore primitus erat editus. Deinde ex verbis illius additamenti " Superius distinctione nona ", et " sicut infra videbitur ", (scilicet d. 28.) argui potest, illud considerandum esse tanquam partem alicuius Commentarii in librum Sententiarum. Denique patet, hanc disquisitionem non esse nisi longiorem, sed fidelem et in ipsis verbis saepe convenientem expositionem eius doctrinae, quae in dicto Prologo continetur, ipsamque non indignam esse tanto Doctore. Attamen auctoritas trium codicum, licet sint antiqui, non sufficere nobis videtur, ut affirmare possimus, S. Bonaventuram esse huius scripti auctorem. Fieri enim potuit, ut ex ipsis verbis Seraphici, in schola, teste illo Prologo, prolatis, aliquis ex eius discipulis hoc additamentum composuerit et alicui exemplari huius Commentarii apposuerit, vel quod ex aliquo scripto discipulorum eiusdem super sententias postea nostro Commentario insertum sit. Examinavimus quidem plura opuscula discipulorum S. Doctoris de hac re tractanda, sed frustra. Remanet autem dubium, ne fortasse in aliis operibus possit inveniri.

Nihilominus non improbabile est, S. Bonaventuram post Commentarium iam editum illi addidisse quae viva voce in scholis docuerat, cum in Prologo dicat; " Hoc ibi dicere omisi et nunc suppleo ". Ipsi igitur visum est, aliqua ad explicandam sententiam suam opportuna fuisse in suo scripto omissa. Quomodocumque res se habeat, digna est haec trium codicum additio, quae hic inseratur. Aliquas lectiones variantes codicis G uncinis clausas apposuimus.

" Non est autem praetermittendum, quod cum quaeritur, utrum (quare) pater generet (generat), quia pater, an e converso, solet fieri quaedam distinctio, (ex) eo quod paternitas, a qua nomen patris Importatur, potest considerari ut proprietas, vel ut relatio. Si consideretur ut proprietas, sic est perfectio personae Patris, in quantum persona talis, et hoc, quia est proprietas personalis, et quia omnis actus, qui convenit supposito, intelligitur convenire ratione alicuius proprietatis et qualitatis et formae. Hoc modo accipiendo (paternitatem), generare convenit personae Patris et intelligitur convenire, quia est pater. SI autem consideretur paternitas ut relatio, cum relatio dicat respectum ad alterum, scilicet ad filium, sic necessario supponit intellectum filii et intellectus filii intellectum generationis, ac per hoc, quantum ad rationem intelligendi, intellectus paternitatis intellectum praesupponit generationis. Et quantum ad istum (hunc) intellectum verum est, quod (quia) ideo est pater, quia generat. Et secundum has duas vias declinari (determinari) posse videntur rationes, quae fiunt ad partes oppositas.

Huic autem distinctioni obviare videntur quam plura. Nam talis distinctio nec videtur in se valere, nec ad propositum.

1. In se quidem videtur a rectitudine deviare primo, quia in divinis relatio est superius ad proprietatem sive in plus, quia communior; quamvis non sit in divinis proprie inferius et superius; omnis enim personalis proprietas est relatio, sed non e converso. Sed inter inferius et superius nulla cadit distinctio. Nihil enim est dicere, quod albedo potest esse nomen coloris, vel nomen qualitatis. Igitur consimiliter nulla est distinctio, cum distinguitur, quod paternitas potest esse nomen proprietatis, vel relationis.

2. Rursus, nullum nomen in divinis potest esse proprium personae, nisi dicat respectum ad alterum. Omne enim, quod in divinis absolute dicitur, necessario dicitur de tribus, sicut vult Augustinus. Si ergo paternitas nominat personae proprietatem, hoc non est, nisi quia dicit respectum personae ad personam; ergo, circumscripta relatione per intellectum, iam non erit proprietas. Intellectus igitur relationis in divinis non potest circumscribi ab intellectu proprietatis nec re nec ratione. Si igitur nulla cadit distinctio inter ea, quorum unum est ratio intelligendi reliqua, nec distinctio inter ea, quorum unum non potest aliquo modo intelligi, altero circumscripto: redit igitur, quod nulla sit praedicta distinctio, scilicet quod paternitas possit esse proprietas vel relatio.

3. Amplius, paternitas, prout est proprietas in divinis, aliquo modo praedicatur: aut ergo in quid, aut in quale, aut in quomodo se habet. Si in quid; ergo nomen illud magis est substantiae nomen quam proprietatis. Si in quale; sed (et) omne quod praedicatur in divinis ut in quale, transit in substantiam, sicut vult Boethius et Augustinus. Et nihil tale est proprium personae: ergo paternitas non est proprium personae. Restat ergo, quod praedicatur ut quomodo se habens (habet), quia alium modum non est assignare, secundum quem, quod a paternitate dicitur, praedicetur. Et illud clarius apparet, quia non respondetur ad quaestionem factam per quale. sed per quomodo se habens. Ergo ut proprietas est, importat habitudinem ad alterum, et ita relationem: ergo impossibile videtur sustinere praedictam distinctionem.

4. Postremo, cum distinguitur, quod (quia) paternitas potest esse relatio vel proprietas, aut hoc est secundum diversitatem a parte rei, aut secundum diversitatem a parte intelligentis; non secundum diversitatem a parte rei; hoc constat, quia omnino ibi est summa simplicitas, et ideo idem est generare et esse patrem, et paternitas et generatio. Erit igitur secundum diversitatem a parte intelligentis. Sed contra: sicut intellectus noster imposuit vocabulum generandi ipsi productioni et emanationi, sic imposuit vocabulum paternitatis ipsi habitudini et relationi. Sicut ergo non distinguitur, quod generare possit nominare proprietatem personae vel productionem, similiter nec videtur rationabiliter posse distingui in eo quod est pater.

Videtur nihilominus praedicta distinctio non valere ad propositum.

5. Dicitur enim, quod intellectus paternitatis, ut est relatio, praesupponit intellectum generationis, et hoc secundum rationem intelligendi, quamvis, in quantum est proprietas, sit e converso. Sed contra; quidquid est prius aliquo secundum rem vel intellectum, quod est prius tertio secundum rem vel intellectum, necessario illud primum est prius illo tertio (primo), eodem modo prioritatis servato. Sed illud, a quo non convertitur consequentia [cfr. Aristot. Praedicam. c. de Priori ] et quod habet rationem superioris, prius est. Ergo cum relatio sic se habeat ad proprietatem, quod intellectus paternitatis, ut est relatio, praeambulus est ad intellectum paternitatis, ut est proprietas ; et generationis intellectus praeambulus est ad intellectum paternitatis, ut est relatio, secundum praedictam distinctionem; ergo praeambulus est ad intellectum eiusdem, ut est proprietas, per illam maximam; quidquid est prius priore, est etiam prius posteriore. Accipiatur hoc sane quantum ad nostrum intelligere, quia in divinis non contingit proprie prius et posterius reperire.

6. Rursus, intellectus positivus in eodem et respectu eiusdem antecedit intellectum privativum, sicut convenientia antecedit differentiam, et sicut affirmatio antecedit negationem; sed paternitas, ut est relatio, dicit respectum et habitudinem ad filium, ut est proprietas, dicit distinctionem Patris a Filio, quia proprium est quod convenit soli: ergo intellectus paternitatis, ut est relatio, praeambulus est ad intellectum eiusdem, ut est proprietas; ergo si paternitas consequitur intellectum generationis secundum nostrum intelligere in quantum relatio, restat quod et in quantum proprietas (consequatur).

7. Amplius, quocumque modo accipiatur paternitas, verum est dicere de eo qui genuit, quod est pater, etiamsi non generet actu nec generet de futuro; ergo potest intelligi paternitas inesse alicui absque hoc, quod in actu generet Si igitur propria ratio alicuius et re et intellectu ponit illud, cuius est ratio, videtur quod nullo modo paternitas sit ratio generandi. Si tu dicas, hoc esse verum de paternitate in creatura, non in Creatore; contra hoc est, quod paternitas non sumitur aequivoce hic et ibi; ergo intellectus et ratio intelligendi consimilis est, sicut et consimilis est ratio nominandi et imponendi, quidquid sit ex parte rei.

8. Postremo, ita est filiatio proprietas Filii et (vel) relatio, sicut et paternitas Patris. Sed quocumque modo accipiatur filiatio , sive ut proprietas sive ut relatio, semper est verum dicere, quod Filius est filius, quia genitus; et hoc saepe dicit Augustinus et in sermone de Purificatione beatae Virginis et in libro de Trinitate, et hoc Ipsum dicit Gregorius et habetur superius distinctione nona. Ergo quocumque modo accipiatur paternitas, semper est verum dicere, quod ideo est pater, quia generat

Videtur igitur, quod praedicta distinctio nec in se nec ad propositum habeat efficaciam. Haec et alia plura obiici possunt contra distinctionem praedictam.

Responsio. Si quis igitur praedictam distinctionem superficialiter intelligat, aestimo, quod plurima inveniet sibi obviantia; sed si vim vocabuli attendamus, satis fiet lucidum, quod videtur ambiguum. Planum est enim, quod paternitatis vocabulum circa personam, de qua dicitur, duo insinuat; et fecunditatem, per quam est principium Filii, et habitudinem, secundum quam refertur ad ipsum. Si igitur in praedicta distinctione, qua dicitur, quod paternitas potest considerari sub ratione proprietatis et relationis, intelligatur fieri distinctio inter intellectum fecunditatis et habitudinis consequentis, cessat calumnia verborum et importunitas obiectionum. Nullus enim sanae mentis dubitat, quin fecunditas naturae secundum rationem intelligendi praecedat ipsam productionem generationis et quin ipsa habitudo consequatur secundum rationem intelligendi ipsam generationem; nunquam enim pater intelligitur generare filium, nisi quia intelligitur esse fecunditas in ipso; nunquam intelligitur referri, nisi (etiam) intelligatur habere filium. Et sic intellectus paternitatis ratione fecunditatis praeambulus est ad intellectum generationis sive actum generandi secundum rationem intelligendi; intellectus vero habitudinis et relationis est e contrario. Sic igitur manifestum est, quodsi loquamur de hoc nomine pater quantum ad intellectum ultimum, a quo nomen imponitur, qualiscumque fiat distinctio, quod non ideo generat, quia pater, sed magis e contrario; licet possimus concedere, quod ideo generat, quia pater, quantum ad intellectam fecunditatis, qui est quasi praeambulus; et per hoc possunt evitari omnes obiectiones praecedentes.

Consimilis etiam modus distinguendi valet ad multas alias quaestiones, utpote, utrum pater generet, quia innascibilis, quia quantum ad intellectum primum, qui privativus est, innascibilitas non est ratio generandi, sed quantum ad consequentem, qui est fontalis plenitudo.

Valet etiam ad quaestionem, utrum potentia generandi dicatur secundum substantiam, an secundum relationem.

Valet nihilominus ad quaestionem, quando quaeritur, utrum abstractis proprietatibus sit intelligere distinctionem in hypostasibus. Et multae per hoc opiniones possunt reduci ad concordantiam (concordiam), quae repugnare videntur. In hujusmodi enim quaestionibus de proprietatibus non modica vis constituitur in intellectu, quem nomina precipue faciunt, et ideo non est in hujusmodi (his) alteri parti nimis adhaerendum, pro eo quod controversia de nominibus est pertinacibus relinquenda, iuxta philosophicum documentum [cfr. VIII. Topic. c 4 in fine.).

Ex his igitur patet, quod una predictarum positionum (partium) sive opinionum alteram non impugnet; quoniam potius adiuvat ad veritatem dilucidandam. Dum enim utraque ponit, quod actus generationis competit personae Patris ratione fecunditatis per modum nature, idem omnino sentiunt; dum autem dicunt, fecunditatem illam importari per haec duo nomina paternitas et innascibilitas, non contradicunt, quia paternitas importat fecunditatem quantum ad intellectum primum sive preambulum; sed innascibilitas tantum quantum ad consequentem. Paternitas etiam importat ipsam fecunditatem, ut est ratio generandi propria, sed innascibilitas, ut est ratio prima (generandi). Paternitas enim fecunditatem importat respectu actus generandi determinate, et ita significat ut rationem propriam generandi; sed innascibilitas ut primam, quoniam sicut dicit Magister infra; " Pater est principium totius divinitatis, quia a nullo ".

Et si quaeratur, quare magis persona Patris est fecunda ad generandum quam alia persona; ratio (huius) est haec, quia ipsa est prima et ita a nullo; et hoc importat hoc nomen innascibilis (innascibilitatis), sicut infra videbitur, nec ulterius restat alia quaestio, quare scilicet persona Innascibilis est innascibilis (sive a nullo), immo ibi status est Si quis autem in primo statum non inveniet nec quietem, cum primae et primordialissimae emanationis investigat rationem, videlicet generationis Filii Dei, nescio si unquam sit eam alicubi inventarum ".

Ultima propositio in solo cod. G exstat, in quo hic terminatur quod adiungitur. Sed in codd. aa bb plura alia adduntur, quae non a S. Bonaventura scripta esse videntur. Contra morem enim Seraph id Doctoris, qui in omnibus studet brevitati, non pauca ex iam dictis et fere iisdem verbis repetuntur. Additur etiam alia quaestio, scilicet utrum fecunditas in Patre sit dicta secundum substantiam, an secundum relationem, et applicatur distinctio supra posita ad duas quaestiones: utrum potentia generandi dicatur secundum substantiam, an secundum relationem (supra d. 7. q. I.), et utrum abstractis proprietatibus contingat intelligere personas (in quaest sequenti). Sed in his vix aliquid notata dignum continetur, nisi illa sententia, quam transcripsimus in Prolegomenis LXIII. col. 1.