Articulus Primus. Analysis hujus libri.

Librum hunc, sive potius supplicem libellum Tertullianus ad Scapulam Africae proconsulem direxit, quo eum, si fieri unquam poterat, a Christianis contra jus omne et fas excruciandis excarnificandisque deterreret (Tertull. lib. ad Scapul. cap. 1) . Primum 0774B autem declarat hunc libellum a se scriptum, non quod Christianis, supplicia lubenti et alacri animo perferentibus, timeret, sed gentilibus illorum inimicis, quos vel hoc solo nomine diligere, ac pro eis Deum orare iidem Christiani tenebantur. Quamobrem officii sui esse duxit palam omnibus facere innocentes omnino esse Christianos, ac gentiles in hoc ipso criminum genere revera offendere, in quo illos falso reprehendebant.

Non fictitios siquidem deos, sicut illi, colunt, sed verum unicumque Deum, quem omnes naturaliter cognoscunt, ac verentur. Christiani igitur ad alium colendum cogi non debent; quando quidem religionis non est cogere religionem. Neque etiam quicumque finguntur dii, possunt ab invitis sacrificia 0774C desiderare. Impietatis itaque aut sacrilegii, aut furti, aut seditionis Christiani, deos colere recusantes, plane immerito accusantur. Ethnici vero impune spoliantes deorum suorum templa illos contemnunt ac derident.

Quid vero, quod hi soli in Albinianis, Nigrianis, et Cassianis seditionibus eo ipso tempore reperti sunt, qui per Imperatorum jurabant genios, et pro eorum salute immolabant hostias, et sacrificia faciebant. At Christiani nullius plane hostes sunt, nedum imperatoris, quem a Deo constitutum sciunt, et idcirco sincere honorant, voluntque cum toto Romano imperio salvum esse et incolumem. Non gentilium tamen more illum venerantur, tanquam deum, sed quia falsis omnibus diis est major, minorque solo vero Deo, 0774D quem idcirco pro illius salute quotidiano precum sacrificio exorant. Caeterum tametsi maxima sit eorumdem Christianorum multitudo, singuli nihilominus vix aliter agnoscuntur, quam modestia, silentio ac pristinorum vitiorum emendatione (cap. 2) .

Nec inquieto aut impatienti animo irrogata sibi ab ethnicis, ait Tertullianus, ferunt supplicia, quorum a Deo exspectant ultionem. Sed dolent utique jam praemissa fuisse illius jam imminentis indicia, messes nimirum, Hilariano nuper praeside, amissas, nimios et intempestivos imbres, ignes nocturnos super Charthaginis moenia pendentes, tonitrua insolita, atque extraordinariam prorsus solis defectionem. Vigellius vero Saturninus, qui primus in Africa christianos 0775A interfici jusserat, oculorum lumine privatus est. In Cappadocia quoque Claudianus Herminianus peste vermibusque ebullientibus obiit, etiamsi sera nimis poenitentia christianus pene factus fuisset. Denique Caecilius Capella cum in exitu sive exitio Byzantino Christianis insultando exclamasset: Gaudete, impudentiae crudelitatisque suae poenas solvit. Si qui vero ejusmodi praesides impune evaserunt, ultimo Dei judicio punientur. Scapulae ergo, inquit auctor noster, ideo erat timendum, quia Adrumenticum Mavillum paulo ante illud exitium Byzantinum ad bestias damnaverat (cap. 3) .

Serio tamen illum admonet haec a se commemorari non propterea quidem quod ipse aliquid formidet, aut ut eumdem Scapulam terreat; sed quia vult omnes 0775B salvos fieri. Quapropter illum adhortatur, ut morem gerat legibus, quae nullum reum, nisi crimina confessum, aut eorum convictum plecti praecipiunt. Exempla deinde ei proponit Cincii Severi, Vespronii Candidi, Asperi, Pudentis, qui innocentes Christianos condemnare noluerant. Quomodo autem hos imitaretur, suggerere ei poterant advocati, quibus Christiani non minima sane beneficia contulerant. Non solum enim ejecerant daemonia ex illorum notario, et alio eorum propinquo: sed alios etiam morbis afflictos mirabiliter sanaverant.

Quin etiam Severus imperator, Antonini christiano lacte educati pater, cum olim similiter sanatus fuisset oleo, quod Proculus Torpacion christianus, Euhodiae procurator, dederat, non modo eum ad mortem usque 0775C in palatio suo retinuit, sed clarissimas foeminas et clarissimos viros, christianae religionis itidem sectatores nunquam laesit, restititque populo in Christianos palam furenti. Marcus quoque Aurelius in Germanica expeditione imbrem, exercitui suo penitus necessarium, impetravit precibus Christianorum, qui et alios in casu simili obtinuerant.

Quid ergo iniquius, quam jubere Christianos, sedulam virtutibus omnibus operam navantes, non tantum gladio, quemadmodum a legionis et Mauritaniae praesidibus, ex veterum legum praescripto feriri, sed vivos etiam comburi? Verum Tertullianus palam profitetur haec supplicia a Christianis magis optari, quam timeri. Cum enim Arrius Antoninus in eos crudelius saeviret, omnibus in Asiae civitate sese illi ultro offerentibus 0775D respondit: Si vultis perire, praecipitia aut funes habetis. Quid igitur Scapula faciet innumeris propemodum christianis carthaginensibus, quid sui ordinis hominibus, quid propinquis et amicis, qui sponte sua sese illi necandos offerent? Quamobrem illum hortatur ut parcat Carthagini et provinciae, quam militum et inimicorum concussionibus obnoxiam fecit. Deus enim solus est Christianorum magister, qui ante ipsum erat, nec ab hominibus mali aliquid pati potest; contra vero quos Scapula magistros habet, homines sunt, aliquando morituri. Denique, quidquid ille agat, non deficiet Christianorum secta, quae tum etiam crescit, cum caedi videtur. Quisquis namque investigat et agnoscit cur illi tam constanter quaelibet tormenta 0776A patiantur, hic tunc veritatem cognoscit, et illorum amplectitur religionem (cap. 4) .