Articulus II. Quam diserte Tertullianus asseverat unam et eamdem esse Patris aeterni ejusque Filii substantiam ac naturam, licet distincta sit utriusque persona.

0825C

Quam diserte ac constanter Tertullianus docuit, Filium Dei unum et eumdem esse cum Patre suo Deum; ita sane unam et eamdem utriusque substantiam ac naturam, sed distinctas personas esse asseruit. Non semel quippe id dixit, sed saepius, ac praesertim in suo Apologetico, ubi de Verbi sive Filii Dei generatione sic disputat: Hunc, inquit, λόγον ex Deo prolatum didicimus, et prolatione generatum, et idcirco Filium Dei, et Deum dictum ex unitate substantiae. Nam et Deus spiritus: et cum radius ex sole porrigitur, portio ex summa; sed sol erit in radio, quia solis est radius, nec separatur substantia, sed extenditur: 0825D ita et de Spiritu Spiritus, et de Deo Deus, ut lumen de lumine accensum. Manet integra et indefecta materiae matrix, etsi plures inde traduces qualitatum mutueris: ita quod de Deo profectum est, Deus est, et Dei Filius, et unus ambo: ita de spiritu spiritus, et de Deo Deus modulo alternum numerum gradu, non statu fecit, et a matrice excessit, non recessit (Ibid, cap. 21) . Ita sane ibi gentilibus simpliciter ac sincere declarat quid Christiani de divini Verbi, ac proinde Filii Dei natura ac generatione sentirent. Quam sincera autem sit haec explicatio, inde liquet, quod si celare aut dissimulare aliquid potuisset, illud certe non erat dicturus in libro publico, quem ethnicis omnibus, ac Romani etiam imperii antistitibus offerebat 0826A At quo magis vera certaque est ista expositio, eo magis studiose a nobis examinari debet.

Dicit itaque primo: Hunc ex Deo prolatum didicimus. Sed unde, quaeso, ille aliique christiani id didicerant? Non aliunde profecto, nisi ex sacris Scripturis, ac certa constantique ab Apostolis ad suum usque tempus traditione. Plura autem alibi citat hanc in rem ejusdem sacrae Scripturae loca, atque in primis in libro adversus Praxeam, haereseos patripassianorum fautorem. At ibi quoque praeclare docet hanc esse fidei nostrae regulam quae ab Evangelii initio decucurrit, et quibuslibet haereticis est antiquior: Constat autem id, inquit, verum esse quodcunque primum, id esse falsum quodcunque posterius (Tertull. lib. adv. Praxe., cap. 2) . Perperam, igitur quidam 0826B insulsissimi homines venditarunt illud de λόγου et Filio Dei dogma Apostolis primisque eorum discipulis fuisse incognitum, ac secundo duntaxat Ecclesiae saeculo haustum ex philosophorum opinionibus, et a Christianis receptum. Si quae enim, in praecipuo fidei christianae capite facta fuisset immutatio, haec omnium ac praecipue Tertulliani animum percellere debebat. Non mediocriter enim eruditus ille vir sub secundi saeculi et tertii initium floruit, nec proinde potuit ignorare quam certo haec communis omnium doctrina ab Apostolis ad suum usque tempus transmissa sit.

Secundo, ille docet Verbum divinum esse de Spiritu Spiritum; quia Dei est Verbum, Ratio, et Sermo (Idem, Apologet. cap. 21) . Nam sicut alibi ait: Spiritum 0826C intelligimus in nomine sermonis: ita et sermonem quoque agnoscimus in nomine spiritus. Nam et spiritus substantia est sermonis, et sermo operatio spiritus, et duo unum sunt (Idem, lib. adv. Praxe., cap. 26) . Existimavit itaque Sermonem, seu Verbum, et Filium Dei esse spiritum, remque plane spiritualem, à quacumque materia, et omni re corporea discretam. Quae quidem illius sententia inde confirmatur, quod ipse ibidem pronuntiat illum esse spiritum de spiritu, id est, spiritu ac cogitatione aeterni Patris sui prolatum ac genitum (Idem, Apologet., cap. 21) . Divinae siquidem cogitationis prolatio non solum nihil corporei admittit, sed unus cum suo Patre, à quo profertur, Deus est. At quid opus est id à nobis probari, quod ab illo disertissime hisque ipsismet verbis 0826D asseritur: Quod de Deo profectum est, Deus est, et Dei Filius, et unus ambo, et de Deo Deus (Ibidem) .

Tertio, Tertullianus affirmat illum cum Deo Patre unum esse Deum ex unitate substantiae, ac proinde unam et eamdem esse utriusque substantiam (Ibid.) . A Patre enim suo non separatur, inquit, substantia, sed extenditur; quoniam hunc ex Deo, uti adhuc illo loquitur, prolatum didicimus, et prolatione generatum (Ibid.) . Quia vero ab illo ita prodiit, et genitus est; idcirco, quemadmodum a Patre suo non separatur substantia, sic ab illo persona distinguitur. Non enim eadem esse potest Patris et Filii Dei persona. At eadem tamen est utriusque substantia; quandoquidem unus est cum Patre Deus ex unitate substantiae, a qua 0827A non separatur, sed extenditur (Ibid.) . Ex hac enim substantia, tamquam matrice non recessit, sed excessit; atque ita quidem ambo unus idemque Deus sunt.

Neque ibi tantum, sed in suo adhuc adversus Praxeam libro, illud his confirmat verbis: Rationem reddidimus, qua Dii non duo dicantur, nec Domini, sed qua Pater et Filius duo; et hoc non ex separatione substantiae, sed ex dispositione, cum individuum et inseparatum Filium a Patre pronuntiamus, nec statu, sed gradu alium, qui, etsi Deus dicatur, quando nominatur singularis, non ideo duos Deos faciat, sed unum, hoc ipso, quod et Deus ex unitate Patris vocari habeat (Tertull., lib. adv. Praxe. cap. 19) . Vides sane quam diserte ibi ille, sicut alibi, asseveret Filium Dei alium esse a Patre suo non statu, sed 0827B gradu, id est, non natura, sed persona, quae ordine secunda distinguitur, atque hac distinctione esse quidem duos, sive duas personas, a se invicem distinctas, sed duos Deos dici non posse; quia eadem est utriusque substantia, et idcirco ambo unus Deus (Ibid. cap. 2) .

Neque dixeris ibi taceri personae nomen. Nam illud hac Patris et Filii distinctione satis subintelligitur. Quia enim unam dixit esse utriusque naturam, sola duntaxat persona distingui et duo esse possunt. Deinde nomen personae, hoc ipso quo nunc utimur significatu, in eodem adversus Praxeam libro sumitur, sicut ex locis infra citandis evidentissime patebit.

At, non solum adversus Praxeam, sed etiam adversus Valentinum alium haereticum hanc de distincta 0827C Filii Patrisque persona, sed una utriusque substantia doctrinam tutatur ac propugnat. Duo enimvero erant Valentini errores, quos ille his descripsit verbis: Valentinus probolas suas, id est, divinas prolationes, discernit et separat, et ita longe ponit, ut Aeon Patrem nesciat (Ibid. cap. 8) . Secundum autem hunc errorem, de Aeone Patrem nesciente, refellit Joannis Evangelistae auctorite: Apud nos, inquit, solus Filius Patrem novit, et sinum Patris ipse exposuit. Tum deinde primum Valentini de separatis divinis prolationibus errorem, his, quae ad propositum nostrum magis faciunt, verbis evertit: Sermo et in Patre semper, sicut dixit: Ego in Patre; et apud Deum semper, sicut scriptum est: Et Sermo erat apud Deum. Et nunquam separatus a Patre, aut alius 0827D a Patre, quia Ego et Pater unum sumus. Inde vero concludit hunc sermonem Filiumque Dei a Patre suo esse distinctum, quia ab eo prodivit ac prolatus est; sed ab eo non separari, quandoquidem una utriusque est natura. Quin etiam paulo post adjecit: Non diversitate alium esse Filium a Patre, sed distributione; nec divisione alium, sed distinctione; quia non sit idem Pater et Filius, vel modulo alius ab alio (Ibid.) . At nunc animadvertas velim Filium Dei ab eo dici alium a Patre, et non alium, videlicet alium a Patre persona, et substantia non alium, quia haec substantia in utroque plane eadem est.

Cum igitur Filius a Patre suo sit distinctus, quia duae sunt in una eademque substantia personae, recte 0828A quidem de eodem Filio Dei in Apologetico scripsit: Modulo, quemadmodum adversus Valentinum dixit, alternum numerum, gradu, non statu, fecit. Sed Rigaltius contra manuscriptorum nostrorum, et omnium antea editorum codicum fidem ibi priora verba sic corrigi voluit: Modulo alterum, non numero (Idem, Apologet. cap. 21) . Nullam nihilominus hujusce emendationis reddidit rationem. Numquid ergo putavit, sicuti videtur, sic immutatis auctoris verbis, illius accurratius servari antitheses? Sed nefas procul dubio est veteris auctoris textum levissima conjectura immutare, multo minus praepostera immutatione sensum ejus in alium detorquere plane oppositum, et in eum, quem impugnat, errorem. Nam Tertullianus, uti affatim probatum est, apertissime 0828B docet Filium Dei modulo et gradu, sive persona alium esse a Patre suo, sed unum et eumdem substantia, et idirco duas esse personas distinctas, unum tamen Deum. Utriusque ergo personae a se invicem distinctae numerum alternum faciunt.

Praeterea ille palam, quemadmodum in sequenti articulo videbimus, cum tota Ecclesia catholica declarat tres esse in sanctissima Trinitate personas. Jure igitur merito dixit Filium Dei modulo alternum cum Patre suo numerum facere. Jam enim eum dicentem audivimus: Non est idem Pater et Filius modulo, id est, eo prolationis modo, quo Filius a Patre prodivit (Idem, lib. adv. Praxe., cap. 8) . Filius ergo cum Patre numerum facit alternum, id est, uterque Pater et Filius alternatim vlcissimque 0828C duarum personarum numerum faciunt. Tertulliani autem hunc esse sensum colligi haud inepte potest his ejus in eodem libro verbis: Pater Filium facit, et Patrem Filius. Et qui ex alterutro fiunt, a semetipsis sibi fieri nullomodo possunt, ut Pater se sibi Filium faciat, et Filius se sibi Patrem . . . . . . Habeat necesse est Pater Filium, ut Pater sit, et Filius Patrem, ut Filius sit (Ibid., cap. 10) . Audisne quam luculenter ille doceat Patrem et Filium sic inter se componi, ut Pater cum Filio, ac vicissim Filius cum Patre numerum alternum faciant?

Verum, quia infinitum est inter homines et Deum discrimen, hinc minime dubitanter asseverat Filium Dei alium esse a Patre gradu quidem, sed non statu, hoc est, illum sua generatione esse alium gradu, 0828D seu ordine secundum (Ibid., cap. 2) , ut pote genitum a Patre, sed non statu, id est, non substantia ac natura, quae una eademque in illo et Patre suo est. Sed his illius dictis novam certe lucem ea dabunt, quae de ejusdem Filii et Spiritus Sancti divinitate ac sacro Trinitatis mysterio ille tradidit, et a nobis jam enodanda explanandaque sunt.