Articulus II. Eumdem Christi in terras adventum non posse negari a Judaeis, nisi caeca obstinatione mulctatis.

Postquam Tertullianus adversus gentiles, eo, quem explicuimus, modo disputavit, tum continuo illa vera esse probat, quae Christiani contra Judaeos de Christi Domini adventu docebant. Sic quippe prosequitur: Sciebant et Judaei venturum esse Christum, scilicet quibus prophetae loquebantur. Nam et nunc adventum ejus exspectant, nec alia magis inter nos et illos compulsatio est, quam quod jam venisse non credunt. Duobus enim ejus adventibus significatis, primo, qui jam expunctus, sive exactus, et confectus, est in 0857C humilitate conditionis humanae; secundo, qui concludendo saeculo imminet in sublimitate divinitatis exertae, id est, conspicuae et manifestae, primum non intelligendo, secundum quem manifestius praedicatum sperant, unum existimaverunt (Tertullian. Apologet. cap. 21, pag. 400) . De hoc autem Tertulliani fonte Cyprianus more suo potavit; atque suos sic transtulit in usus: Sciebant et Judaei Christum esse venturum. Nam hic illis semper prophetis admonentibus annuntiabatur. Sed significato duplici ejus adventu, uno qui in exercitio et exemplo hominis fungeretur, altero qui Deum fateretur, non intelligendo primum adventum, qui passione praecessit occultus, unum tantum credunt, qui erit in potestate manifestus (Cyprian. de Idolor. vanit.).

Uterque igitur fatetur verum fuisse Christi, assumpta 0857D hominis carne, adventum. Etenim ab veteribus sacrisque prophetis tam aperte, sicuti paulo ante monuimus, praenuntiatus est, ut Judaei illum ignorare non potuerint. Verum quia Christus in humanae conditionis humilitate mortalem vitam egit, hunc Judaei verum Messiam esse praefracte negaverunt, ac superbia inflati exspectant alterum, qui in fine mundi cum tota divinae majestatis gloria venturus est. Sed alibi ostendimus voluntarium fuisse hunc Judaeorum errorem, qui non solum a Tertulliano nostro, et Cypriano, verum etiam a Lactantio funditus evertitur (Dissertat. in Lactant, cap. 17, art. 5) .

Tanti autem Judaeorum erroris, tantaeque caecitatis causa, inquit Tertullianus, eorum fuit delictum, 0858A quemadmodum Isaias praedixerat. Sed ipsemet Auctor noster adhuc audiendus est: Ne enim intelligerent pristinum Christi adventum, credituri, si intellexissent, et consecuturi salutem, si credidissent, meritum fuit delictum eorum. Ipsi legunt ita scriptum: mulctatos se sapientia et intelligentia, et oculorum et aurium fruge (Tertullian. Apologet. cap. 21, pag. 400) . Cyprianus vero sic rursum ejus pressit vestigia: Quod autem hoc Judaeorum populus intelligere non potuit, delictorum meritum fuit. Sic erant sapientiae et intelligentiae caecitate mulctati; ut qui vita indigni essent, haberent vitam ante oculos, nec viderent (Cyprian. lib. de Idolor. vanit.).

Ambo autem ad haec procul dubio collineabant, ac tacito nomine, citabant Isaiae verba: Dices populo 0858B huic: Audite audientes, et nolite intelligere, et videte visionem, et nolite cognoscere. Excaeca cor populi hujus, et aures ejus aggrava, et oculos claude, ne forte videat oculis, et auribus audiat, et corde suo intelligat, et convertatur, et sanem eum (Isai., cap. 6, v. 9 et 10) . Quae quidem citata invenies non solum in Matthaei Evangelio et Actibus Apostolorum, sed a Joanne etiam Evangelista hunc in modum: Propterea non poterant credere, quia iterum dixit Isaias: Excaecavit oculos eorum, et induravit cor eorum; ut non videant oculis, et intelligant corde, et convertantur, et sanem eos (Matth. cap. 1, v. 14, Act. cap. 28, v. 26. Johann. cap. 12, v. 39 et 40) . Sed de Judaeis intolerabili prorsus obstinationis vitio obcaecatis, quique idcirco credere amplius non potuisse 0858C dicuntur, in nostra de Lactantii libris dissertatione jam disputavimus, atque infra articulo tertio aliquid adhuc dicendum (Dissertat. in Lactant. cap. 16, art. 2) .

Neque hic stetit indomita et caeca Judaeorum pervicacia: sed cum Christus inauditis hactenus miraculis ex aeterni sui Patris sinu se venisse unicuique manifestissime patefaceret, haec illi magicis artibus tribuere ausi sunt. Verum enimvero, quem solummodo, ita pergit Tertullianus, hominem praesumpserant de humilitate, sequebatur uti magum aestimarent de potestate, cum ille verbo daemonia de hominibus excuteret, caecos reluminaret, leprosos . . . . ostendens sese λόγον Dei, id est, verbum illud primordiale, primogenitum, virtute et ratione faltum (Tertullian. Apologet. cap. 21. 0858D p. 400) . Ita in Rigaltii editione. In nostris autem codicibus, et antea editis. Ostendens se esse, sive sese Verbum Dei, id est, λόγον, illud; ac post verbum fultum, in eis additum est, eumdem qui verbo omnia et faceret et fecisset. Sed quoniam priore verba a Rigaltio transposita fuerunt, aliquam saltem cur posteriora deleverit, rationem reddere debebat. Numquid autem ea rejecit, vel quia ibi est soloecismus, vel quia inutilia esse arbitratus est? Quid vero si pronomen eumdem ad λόγον referatur? Nonne in Joannis Evangelio legimus, Principium qui et loquor vobis (Joann. cap. 8, v. 25) ? Numquid in his minor est, quam in Tertulliani verbis soloecismus? Denique ultima verba, quae in omnibus nostris codicibus legimus, 0859A nec superflua videntur, nec parum ad Tertulliani conducunt propositum.

Major itaque fuit Rigaltii diligentia, cum ibidem monitos lectores esse voluit, in quibusdam Auctoris nostri, et Cypriani exemplaribus legi quidem magnum, sed aptius scriptum videri magum. Bene quidem. Tertullianus enim postea dixit: Ecquis ille Christus cum fabula sua, si homo communis conditionis, si magus (Tertullian. Apologet. cap. 20, pag. 25) ? Nos quoque praeterea observavimus in Harlaeano codice, ubi habetur magnum, apposita esse duo puncta infra litteram n, quibus superflua delendaque notatur. Tertulliani vero locus a Cypriano sic transcriptus est: Cum Christus Jesus secundum a prophetis ante praedicta, verbo et vocis imperio daemonia de hominibus excuteret, 0859B paralyticos restringeret, leprosos purgaret . . . . . Judaei qui illum crediderunt hominem tantum de humilitate carnis et corporis, existimabant magum de licenlia potestatis, et apud Tertullianum nostrum de potestate (Cyprian. de Idolor. vanit.). In quatuor vero, quos nacti sumus, antiquioribus hujus Cypriani libris manuscriptis codicibus legitur magnum, in aliis autem magum. Verumtamen posterior haec lectio alteri praeponenda videtur; quia uterque disserit de divina Christi potestate, qua miracula propemodum infinita, et huc usque inaudita edebat, quae impudentissimi calumniatores Judaei magicis illius artibus adscribere ausi fuerant. De his autem Christi miraculis, quibus evidentissime comprobavit se esse Dei Filium, et assumpto corpore humano, vitam 0859C egisse mortalem, in superiori aliisque dissertationibus nostris disputavimus (Dissert. in Lactant., cap. 9, art. 2 et seqq., cap. 18. art. 3) .