Articulus IV. Quomodo daemones futurarum rerum scientiam subripere tentaverint, ac falsorum deorum nomine ambigua quibusdam, ac praesertim Pyrrho et Craeso, oracula dederint.

0876D

Praesensio et scientia rerum futurarum magnifica, ait Cicero, quaedam res et salutaris, si modo est ulla, quaeque proxima ad deorum vim naturae mortali possit accidere (Cicer., lib. I de Divinat., p. 254) . Neque id daemonibus erat incognitum. Quamobrem hanc scientiam sibi quoquo tandem modo vindicare volerunt. Nam ut apposite omnino Tertullianus noster, Aemulantur, inquit, divinitatem, dum furantur divinationem (Tertullian., Apologet., c. 22, c. 408) . Quin imo si 0877A fidem ei habeas, nihil illis hac aemulatione charius antiquiusque fuit: Et quae illis, ait, accuratior pascua est, quam ut hominem a recogitatu verae divinitatis avertant praestigiis falsae divinationis (Ibid. p. 407) . Atque ita quidem in editione Rigaltii, qui haec verba, illis et avertant, ad daemones referenda esse opinatus est At in nostris manuscriptis codicibus, ac priscis editionibus legimus illi et avertat; quae annotatam ibidem a Tertulliano aspirationem daemonum referri utique possunt. Nomen vero pascua ab eo, sicuti a sacris Scriptoribus nostris accipitur pro pastione et alimento. Nam ut plura eorum loca omittamus, in psalmo vigesimo secundo scriptum est: In loco pascuae ibi me collocavit (Ps. XXII, V\. 20) .

Quomodo autem daemones moliti sint divinationem 0877B subripere, hunc Auctor noster exposuit in modum: Ingenii sui subtilitate dispositiones etiam Dei, et tunc prophetis concionantibus exceperunt, et nunc lectionibus sacrae Scripturae resonantibus carpunt (Tertullian., ibid., p. 408) . Praeterea sumunt, id est, agnoscunt quasdam temporum sortes, sive futuros temporum status et eventus. In nostra autem de Lactantii libris dissertatione haec enucleavimus (Dissert. in Lactant., cap. 20, art. 7) .

Alio adhuc modo pluvias facile praedicunt. Etenim habent, ait adhuc Tertullianus (Ibid.) , de incolatu aeris, et de vicinia siderum, et de commercio nubium coelestes sapere, hoc est, agnoscere paraturas, ut et pluvias, quas jam sentiunt, repromittant. Pamelius vero nos hic monitos esse voluit se non meminisse utrum 0877C nomen paratura apud alios auctores legatur. Sed aut ipse non legerat, aut non recordabatur se legisse in vita sancti Cypriani haec Pontii verba: Nondum secunda nativitas novum hominem splendore toto divinae lucis oculaverat, et jam veteres ac pristinas tenebras sola lucis paratura vincebat (Pont. in vita S. Cypr., c. 2) . Paraturae autem nomen ibi ipso Tertulliani sensu adhibetur pro dispositione, apparatu, et praeparatione, uti jam observatum est ( art. super.)

Dicit itaque auctor noster ea, quae in altiori coeli regione praeparabantur, nubium commercio cognosci a daemonibus de incolatu aeris. Noverat siquidem Satanam ab apostolo vocari, Principem potestatis aeris hujus; daemones vero, spiritualia nequitiae in coelestibus (Epist. ad Ephes., cap. 2, 2, et cap. 6, 12) . Denique 0877D de pluvia ab iis praenuntiata aliquid infra dicendum.

Eodem quoque modo ille adhuc ostendit ab iisdem daemonibus profecta esse, quae ethnici tantopere venditabant, deorum suorum oracula. Quis autem adeo coecus est, ut in eis solitas daemonum fraudes, malignamque subtilitatem eo facilius non deprehendat, quo magis ambigua fuerunt. Si quis tamen Tertulliano credere nolit, is certe audiat, expendatque quam manifeste illud ab eo probetur: In oraculis, inquit, quo ingenio ambiguitates suas temperent in eventus, sciunt Craesi, sciunt Pyrrhi (Tertullian., Apologet., c. 22, p. 408) . Duo itaque profert celeberrima oraculorum exempla, quorum unum Pyrrho, alterum Croeso datum est. Quam ambiguum autem et fallax primum 0878A fuerit his Augustinus patefecit verbis: Ait enim fatidicus, Dico te, Pyrrhe, vincere posse Romanos: atque ita sive Pyrrhus a Romanis, sive Romani a Pyrrho vincerentur, securus fatidicus utrumlibet exspectaret eventum (August., lib. III, de Civit., c. 17, p. 75) . At hujusmodi fallaciae fraudulentaeque captiones a vero Deo proficisci non possunt, sed a malignis daemonibus, qui naturae suae subtilitate sub falsorum deorum imaginibus latentes, his responsis homines decipiebant. De hac autem fallaci Apollinis Pythii ad Pyrrhum regem responso disputavimus in nostra de Minucii Octavio dissertatione (Dissertat. in Minut., cap. 17, art. 3) . Ejusdem profecto generis est aliud Croeso redditum. Narrat enim Eusebius (Euseb., lib. V, praepar. Evangel., cap. 21 et 22, p. 211 et seq.) hunc Lydiae 0878B regem cum bellum Persis inferre cogitaret, Apollinem Delphicum, cujus templum infinitis opibus et donariis exornaverat, de futuro hujus belli eventu consuluisse, et hoc plane ambiguum accepisse responsum:

Χροῖσος Ἅλιν διαβὰς, μεγάλην ἀρχὴν καταλύσει.
Croesus Halyn superans magnam pervertet opum vim.
(Herodot., lib. I, cap. 65). Quod ille postea confirmat Oenomai testimonio. At id tibi si non sufficiat, adire poteris Herodotum, et qui de utroque Pyrrho et Croeso agunt, Ciceronem, Bulengerum et alios (Cicer., lib. II, de Divin., p. 296; Bulenger., lib. de orac. et vat., cap. 6) .

Ad eumdem porro Croesum attinent haec subsequentia Tertulliani verba: Caeterum testudinem concoqui 0878C cum carnibus pecudis Pythius eo modo nuntiavit, quo supra diximus: momento apud Lydiam fuerat (Tertullian., Apologet., c. 22, p. 409) . Memoriae siquidem jam citatus a nobis Herodotus prodidit missos a Croeso nuntios, qui varia deorum oracula consulerent, et quid ipse in Lydia ageret, sciscitarentur. Singulorum autem responsa cum accepisset, nullum probavit, nisi Delphici Apollinis, qui ea, quae ab illo revera agebantur, hoc responso edixit: Χελώνην καὶ ἄρνα κατακόψας ὀμοῦ ἕψεε αὐτὸς ἐν λέβητι χαλκέῳ, χάλκεον ἐπίθημα ἐπιθείς. Testudinem pariter et agnum concisos in lebete aheneo coxit operculo aheneo imposito (Herod., lib. I, § 48) . At non divino quidem afflatu daemon ille cognovit quid Croesus ageret, sed innata sibi, ait Tertullianus, agilitate in Lydiam uno momento convolavit, et eadem 0878D celeritate reversus, Croesi nuntiis memoratum Apollinis nomine responsum reddidit.

De his porro ac similibus oraculis, ambiguisque ac fallacibus daemonum responsis, et illorum defectu, non solum in citata de Minucii Octavio, sed aliis quoque nostris dissertationibus actum a nobis fuit (Dissertat. in Minut., cap. 30, art. 3, et in Lactant., cap. 20, art. 7 et 8, et cap. 32, art. 1) . At neminem esse putamus, qui ex dictis non intelligat quantum a Tertulliani aliorumque antiquissimorum Ecclesiae Patrum sententia recentior quidem, ut alibi annotavimus, dissideat, qui vetera gentilium oracula non his daemonum dolis pessimisque artibus, sed sacerdotum, idolis servientium, fallaciis ac praestigiis reddita fuisse 0879A perperam venditat. Quamvis enim nonnulla ab his sacerdotibus profecta fuisse constaret, pleraque tamen omnia edere non potuerunt, sicuti nec vera miracula, de quibus nunc agendum est.