Articulus III. Tam castos fuisse Christianorum, quam depravatos gentilium mores: quanta christianorum erga omnes dilectio et charitas; cur se invicem fratrum nomine appellarunt, ipsisque omnia praeter uxores essent communia: quam impune ethnici e contrario sacratiora fraternitatis jura violaverint.

0914C

Qualis quamque pia et sancta fuerit Christianorum vivendi ratio, ut Turtullianus noster demonstret, horum, ethnicorumque mores comparat, ac istorum tam sanctos et castos, quam illorum depravatos ac corruptos fuisse luculenter ostendit. Primum enim christiani, tametsi vitam cum ethnicis eo, quo diximus, modo agerent; tanto tamen charitatis mutuique amoris vinculo conjuncti erant; ut ipsi infensissimi illorum hostes ethnici illud non potuerint non admirari. Quidni enimvero non admirati fuissent, quod optimum agnoscentes, imitari non valebant? 0914D Quapropter Tertullianus eos ita loquentes inducendo, mutuum horum odium, quemadmodum Christianorum amorem, patefacit. Sic autem ille: Vide, inquiunt, ut invicem diligant (Ipsi enim gentiles invicem oderunt) et ut pro alterutro iidem christiani mori sint parati. Ipsi enim ethnici ad occidendum alterutrum paratiores (Tertullian., Apologet., cap. 39, p. 467) . Quantum autem gentiles sese invicem oderint, et ad se mutuo occidendos fuerint parati, ex infra dicendis manifestum omnibus fiet.

Tanta vero erat ipsa Christianorum caritas, ut se mutuo, ut jam alibi animadvertimus, (Dissertat. in Minut. cap. 13, art. 4) . Fratres appellarent non solum ipsius naturae jure, quo etiam ethnicorum fratres 0915A erant, sed quadruplici insuper titulo; ac primo quidem, quia unum patrem Deum, ethnicis incognitum, aut ab eis repudiatum agnoverant: secundo, Christi religione inibuti, unum spiritum biberunt sancitatis (Tertullian. loc. cit.) : tertio, quia de uno utero ignorantiae, in qua nondum agnito vero Deo, in tetris idololatriae tenebris tamdiu jacuerant, ad unam lucent expaverunt veritatis. Obstupefacti quippe erant, quod antea non cognoverint absurdissimos errores suos, nec supremum Deum, quem vel solo, sicuti supra ostendimus (Supr. cap. 5, art. 1) , conscientiae suae lumine et stimulo vel inviti omnes agnoscere cogebantur.

Quarto denique titulo sese fratrum nomine compellabant, quia inquit adhuc Auctor noster, ex substantia 0915B familiari fratres sumus (Tertull. ibid.) . Nam hanc inter se multo amplius, quam fratres germani, partiri solebant. Uno verbo omnia, ait Tertullianus, (Ibid.) apud ipsos plane erant indiscreta ac communia.

Tum igitur ea sedulo, ut plurimum saltem observabant, quae de primis Christianis memoriae in Actibus Apostolorum proditum legimus: Multitudinis credentium erat cor unum et anima una, nec quisquam eorum, quae possidebant, aliquid suum dicebat, sed erant illis omnia communia (Act., cap. IV, 32) . De suae etiam aetatis Christianis Irenaeus hunc scripsit in modum: Illi quidem, Judaei, decimas suorum consecratus habebant: qui autem perceperunt libertatem, id est Christiani, omnia quae sunt ipsorum, ad 0915C dominicos decernunt usus; hilariter et libere dantes ea, non quae sunt minora, ut pote majorum spem habentes, vidua illa et paupere hic totum victum suum mittente in gazophylacium Dei (Iren., lib. IV contr. haeres. cap. 18, pag. 250, nov. edit.) .

Cyprianus tamen Tertulliani discipulus, de jam imminuta illa, de qua adhuc postea, christianorum caritate his verbis conqueritur: Domos tunc et fundos venundabant, et thesauros sibi in coelo reponentes, distribuenda in usus indigentium pretia apostolis offerebant. At nunc et patrimonio nec decimas damus; et cum vendere jubeat Dominus, emimus potius, et augemus. Sic in nobis emarcuit vigor fidei, sic credentium robur elanguit (Cyprian. lib. de unit. Eccles. pag. 119, et seqq. Infr. cap. 15. art. 2) . Alio autem in libro 0915D rursus proposito primorum christianorum exemplo, non petit a suis, ut patrimonia fundosque suos vendant: sed qui possessor in terris, inquit, reditus ac fructus suos cum fraternitate partitur, dum largitionibus gratuitis communis ac justus est, Dei Patris imitator est. (Idem, lib. de Oper. et Eleemosyn. pag. 208) . Nonne ergo et ipse quoque Tertullianus noster de iisdem loqui videtur bonorum fundorumque reditibus, quos si non omnes, plurimi saltem christiani cum aliis maxima liberalitate communicabant.

Ab ea vero per quam longissime aberant gentiles, qui propter paterna sua bona fraternitatem omnem dirimebant, atque idcirco magnopere mirabantur, quod nulla, ait iterum Tertullianus, de nostra fraternitate 0916A tragoedia exclamat (Tertullian. Apologet., cap. 39. p. 431) . Quid enim frequentius in tragoediis, quam de perfracta ab ethnicis fraternitate exclamationes? At praeter caeteras in ea potissimum deprehenduntur, quam Seneca de Atreo et Thyeste composuit. Quis enim nesciat in ea repraesentari fabulam, ab Horatio, Ovidio, aliisque saepius decantatam, qua finxerant Thyestem ab Atreo fratre suo, cujus uxorem stupraverat, regno spoliatum, datosque ei filios in convivio comedendos. De hac enim horribili tragoedia Horatius canebat:

Nec pueros coram populo Medea trucidet,
Aut humana palam coquat exta nefarius Atreus. (Horat., de art. poet. v. 185.)
At belluis ipsis diriores ethnici hanc tragoediam summa 0916B cum voluptate spectabant.

Verum christiani ab hisce spectaculis, sceleribus, et alienorum bonorum aviditate, ita abhorrebant; ut nihil plane indiscretum, sicut diximus, haberent, praeter uxores. Nam in isto, inquit Tertullianus, solo consortium solvimus, in quo solo caeteri homines consortium exercent (Tertullian. Apologet, cap. 39, pag. 431) , suas videlicet uxores aliis tradendo, aut alias corrumpendo. Sed haec in sequentibus articulis examinabimus.