Articulus II. Quam diversa fuerunt poenitentialia Christianorum ac gentilium opera, quibus illi coelum invidia utndevnt, tundebent, hi vero impiis superstitionibus verum Deum semper irritabant.

Satis Christianis non fuit non solum publicis in calamitatibus, sed alis aliis etiam diebus tam severa austeraque jejuniorum observatione iram Dei placare; sed in sacco etiam, ait Tertullianus, et cinere voluntantes (male in duobus antiquioribus codicibus nostris volvitantes, littera i praepostere addita), invidia coelum tundimus (Tertullian. Apologet., cap. 40, pag. 487) . Tum itaque Deum exoraturi, sese volutabant in 0940D sacco et cinere, non secus atque alii, qui publicam ob scelus grave aliquod in Ecclesiis poenitentiam agebant. Horum enimvero disciplina, sicut alibi Auctor noster tradidit, de ipso habitu, atque victu, mandat sacco et cineri incubare, corpus sordibus obscurare, animum moeroribus dejicere (Idem, lib. de Poenit., cap. 9) . Et paulo post: Extra laetitiam oportet diversari, in asperitudine sacci, et horrore cineris, et oris de jejunio vanitate (Idem, ibid., cap. 11) . Et certe Cyprianus lapsos ad poenitentiam his verbis adhortatur: Orare oportet impensius et rogare, diem luctu transigere, vigiliis noctes ac fletibus ducere, tempus omne lacrymosis lamentationibus occupare, strate 0941A solo adhaerere, cineri, cilicio (alias in cinere et cilicio), et sordibus volutari (Cyprian., lib. de Laps., sub fin.). At non solum criminis alicujus reos, sed alios quoque hujuscemodi poenitentiam egisse patet ex una Celerini edita inter Cyprianicas epistola, qua lapsae sororis suae crimen sic se deflere testificatur: Pro cujus factis ego in laetitia Paschae flens, die ac nocte in cilicio et cinere lacrymabundus dies exegi, et exigo usque in hodiernum (Idem. epist. 21) .

Caeteri itaque Christiani, etsi nullius sceleris conscii, publicorum tamen poenitentium actibus atque habitu, invidia, inquit Tertullianus, coelum tundebant (Tertull. Apologet. cap. 40, pag. 487) . Si quid autem nomen invidia obscuritatis ibi habeat, huic lucem aliquam afferre possunt ea, quae de ipsismet ethnicis 0941B alibi tradidit: Apud quasdam colonias annuo ritu saccis velati, et cinere conspersi, idolis suis invidiam, supplicem objiciunt . . . Niniviticum credo justitium. De sanctis vero martyribus nostris: Clamant ad Dominum invidia animae martyrum sub altari: Quonam usque non ulcisceris, Domine, sanguinem nostrum de incolis terrae? (Idem, lib. de Orat., cap. 5.) Illorum etiam cicatrices vocat invidiosas apud Christum, quia vicisse cupierunt (Idem, lib. de Pudicit., in fin.). Quin etiam de semetipso similiter dixit: Malo invidiam ei, Deo videlicet, facere per voluntatem ipsius pereundo, quam bilem, per meam eradendo (Idem, lib. de Fug. in persec., cap. 10) . Quid plura? Statius ubi mortem patris deplorat, haec cecinit:

0941C Major certe alios superos et tartara pulsem
Invidia. (Stat. lib. IX Sylvar. in patris Epiced.
Rursum autem in filii Epicedio:

. . . . . Nonne horridus ipsos
Invidia superos injustaque tartara pulsem?
Nonne gemam te, chare puer? (Ibid.)
At sane constat nomen invidiae iis omnibus in locis non communi illius significatu accipi pro odio et malevolentia, aut de prosperis cujuspiam rebus dolore. Nam ista in Deum nec cadunt, nec iis tangitur, aut excitatur ad misericordiam. Et certe Cicero fatetur ambiguum esse nomen invidiae: Quod verbum, inquit, ductum est a nimis intuendo fortunam alterius, ut est in Menalippo:

0941D Florem quisnam liberum invidit meum?
Male latine videtur, sed praeclare Actius: ut enim videre, sic invidere florem rectius, quam flori dicitur. Nos consuetudine prohibemur: poeta jus suum tenuit, et dixit audacius (Cicer., lib. III Tuscul., pag. 151, lin. 10) . Quid ergo si Tertullianus nomen invidiae eodem, atque Actius, sensu acceperit, pro intuitu, visu et aspectu miseri status et habitus poenitentium christianorum, qui eo divinam misericordiam tangere, ac commovere connitebantur (Tertullian, Apologet., cap. 40, pag. 487) ?

Negare autem non possumus ab ethnicis quoque acta quaedam in publicis calamitatibus poenitentiae 0942A opera, quibus deos suos flectere, et illos sedari posse arbitrabantur. Tum enim aquilicia, nudipedalia, populo denuntiabant, deponebant magistratus et dignitatum suarum insignia, aliaque agebant, de quibus omnibus infra agemus (Infr., cap. 23, art. 4) . Sed factitium Jovem, aliosque qui dii non erant, perperam invocabant et precabantur. Verum etenim Deum impiis illis actibus et superstitionibus irritantes, nihil procul dubio ab eo, sicut nec a falsis diis suis, poterant impetrare.