Acticulus II. De stipe, quam Christiani in suis synaxibus offerebant; ubi reposita fuerit; utrum illorum charitas tempore Tertulliani refrixerit; ac quibus, et ad quos usus quae ab eis dabantur dispensata sint.

0951D

Quanquam Tertulliani tempore ab Ecclesia penitus exsularet omnis simoniaca labes; in ea tamen domo, in quam Christiani ad synaxes agendas solito more convolabant, repositum erat arcae genus, sicuti ille ait, non dehonoraria summa, quasi redemptae religionis (Tertullian. Apologet., c. 39, p. 469) . Atque ita quidem in duobus antiquioribus nostris codicibus. In duobus vero recentioribus Colbertinis, non de honoraria. 0952A In priscis ac quibusdam recentioribus excusis non de oneraria. Pessime tandem in Pamelii editione non de ordinaria. Nam singulis saltem mensibus, ut mox dicetur, ea summa deferebatur. Primam itaque lectionem caeteris praetulit Rigaltius, tum quia in vetustissimo codice habetur, tum quia hoc nomine dehonoraria significari putat summam, quae nec venalis, nec redemptae, ut ait Tertullianus, religionis, atque ita nulli dehonestamento erat. Minus itaque bene ex hoc nomine illa duo de honoraria a librariis facta sunt; nisi his significari velis hanc summam a christianis, qui a gentilium fastu omnino abhorrebant, non dari ad aliquem humanum honorem aucupandum. Si vero legendum censeas non de oneraria summa, quae videlicet Christianis nec molesta, nec oneri erat, haec 0952B lectio non minus quam Rigaltiana confirmari potest his sequentibus Tertulliani verbis: Modicam unusquisque stipem menstrua die, vel cum velit, et si modo velit, et si modo possit, apponit. Nam nemo compellitur, sed sponte confert (Ibid.) . Non magno igitur vel honori, vel oneri esse poterat ea modica pecunia, quam unusquisque pro libito ac facultate offerebat. Quod autem adjecit eam non esse quasi redemptae religionis (Idem, ibid., cap. 13 et 42) , his verbis ethnicos perstringit, qui sacra omnia venalia, ut ipse ait, et infra ostendemus, habebant, et pro eis exigebant mercedem.

Testatum posthaec Tertullianus facit eam summam sive stipem a Christianis datam fuisse menstrua die (Ibid., cap. 39, p. 469) , hoc est, semel unoquoque 0952C mense. Stipem enim menstruam sic explicat Marcianus: Permittitur tenuioribus stipem menstruam conferre, dum tamen semel in mense coeant, quod non in Urbe, sed in Italia, et provinciis locum habere divus quoque Severus rescripsit (Lib. XLVII Digest., titul. 22, leg. 1) . Eodem autem Severo imperante haec, uti supra annotatum est, Tertullianus scribebat.

Quid ergo, inquiet aliquis, numquid tunc refrixerat Christianorum charitas? Nonne Apostolus ad Corinthios scripserat: De collectis quae fiunt in sanctos, sicut ordinavi Ecclesiis Galatiae, ita et vos facite. Per unam sabbati unusquisque vestrum seponat, recondens quod ei bene placuerit; ut non, cum venero, tunc collectae fiant (Paul. Epist. I ad Corinth., cap. XVI, v. 1 et 2) . Neque ibi ille tantum, sed in cunctis pene 0952D epistolis suis, ait Hieronymus, loquitur, et praecipit Ecclesiis gentium per unam sabbati, hoc est, die dominico omnes conferre debere, quae Hierosolymam in sanctorum solatia dirigantur (Hieronym. lib. advers. Vigilant.) . Jussit ergo Apostolus hasce collectas singulis dominicis fieri, ac pecuniam apud aliquos deponi, donec egenis aliisque miseris et indigentibus mitteretur. Litteris quoque Justinus martyr mandavit hunc morem suo tempore servatum, ac singulis quibusque synaxibus, die solis sive dominico coactis: οἱ εὐποροῦντες καὶ βουλόμενοι, κατὰ προαίρεσιν ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ, ὃ βούλεται δίδωσι, καὶ τὸ συλλεγόμενον παρὰ τῷ προεστῶτι ἀποτίθεται. Qui copiosiores sunt, et volunt, pro arbitrio quisque suo quod visum est, contribuunt, et quod 0953A ita colligitur, apud praepositum deponitur (Justin. martyr. Apolog. 1, n. 67) .

Si ergo Tertulliani aetate hanc stipem menstrua tantum die, eamque modicam Christiani erogabant, nonne illorum misericordia et charitas, non parum, uti antea annotabamus (supr. cap. 12, art. 3) , imminuta et debilitata erat? Neque Cyprianus, ibi a nobis citatus, id dissimulat, qui de duriori matronae christianae in pauperes et miseros animo sic conqueritur: Locuples et dives es, et dominicum celebrare te credis, quae corbonam omnino non respicis, quae in dominicum sine sacrificio venis, quae partem de sacrificio, quod pauper obtulit, sumis (Cyprian. Oper. et Eleemos.). Verum tametsi quidam tunc avaritiae vitio correpti, nullam ea die stipem conferrent, multi 0953B nihilominus plura non solum menstrua die, sed sicut ait Tertullianus, cum volebant, pauperibus distribuenda largiebantur. Ibi enimvero ille declarat tantam fuisse illam Christianorum liberalitatem, ut ejusmodi vel maximae dilectionis operatio notam nimiae procul dubio pecuniarum effusionis nobis inurat penes quosdam, videlicet gentiles (Tertullian. Apologet., cap. 39, p. 471) .

Quanta autem esset illa Christianorum largitio ac beneficentia ex subsequentibus adhuc agnosces Tertulliani verbis, quibus aperte asseverat eam, tanquam pietatis depositum, dispensatam fuisse egenis alendis humandisque, et pueris, ac puellis, re ac parentibus destitutis, jamque domesticis senibus, item naufragis; et si qui in metallis, sive ad metalla damnati, et si qui in 0953C insulis, seu in insulas relegati, vel in custodiis, id est, carceribus, duntaxat ex caussa Dei sectae, alumni confessionis suae fiunt (Ibid.) , hoc est, christianae religionis sectatores, qui ob ejus confessionem his poenis affecti, pecunia a christianis liberaliter collata aluntur. Quamobrem ille suum ad Martyres librum sic orditur: Inter carnis alimenta, benedicti martyres designati, quae vobis et domina mater Ecclesia de uberibus suis, et singuli fratres de opibus suis propriis in carcerem subministrant, capite aliquid et a nobis, quod faciat ad spiritum quoque educandum (Idem, lib. ad Martyr., cap. 1) . Et paulo post: Quae justa sunt caro non amittit, per curam Ecclesiae, et agapen fratrum (Ibid., cap. 2) . Antea vero Justinus martyr, a nobis laudatus, dixerat hac pecunia praepositum, apud quem fuerat deposita, opitulari ὀρφανοῖς 0953D καὶ χήραις, καὶ τοῖς διὰ νόσον ἤ δι᾽ ἄλλην αἰτίαν λειπομένοις, καὶ τοῖς ἐν δεσμοῖς οὖσι, καὶ τοῖς παρεπιδήμοις οὖσι ξένοις, Orphanis et viduis, aut his qui propter morbum, aut aliquam aliam caussam egent, quique in vinculis sunt, et peregre advenientibus hospitibus (Justin. Apolog. 1, n. 67) .

Nobis quoque Eusebius exhibet fragmentum epistolae Dionysii Corinthiorum episcopi ad Romanos, ubi illorum laudat consuetudinem, ab ipso ortam christianae religionis exordio, et a Sotere illorum episcopo auctam, qua Christianorum, etiam aliis in urbibus degentium, et ad metalla damnatorum inopiam vario beneficiorum genere sublevabant (Euseb. lib. IV Hist. 0954A Eccles., cap. 33, pag. 145) . Quin etiam Cyprianus ad presbyteros et diaconos haec scripsit in verba: Quantum ad sumptus suggerendos sive illis, qui gloriosa voce Deum confessi in carcere sunt constituti, sive iis qui pauperes et indigentes laborant, et tamen in Domino perseverant, peto nihil desit, cum summa omnis, quae redacta est, illic sit apud clericos distributa propter ejusmodi casus; ut haberent plures unde ad necessitates et pressuras singulorum operari possint (Cyprian. epist. 5) . Quomodo autem hac stipe et eleemosynis necessitatibus egentium subveniendum esset, sic ille constituit: Quod si penuriam talis, et necessitatem paupertatis obtendit, potest inter caeteros, qui alimentis Ecclesiae sustinentur, hujus quoque necessitas adjuvari; si tamen contentus sit frugalioribus, sed innocentibus 0954B cibis. (Idem, epist. 2, Eucratio) . Eum itaque in modum, eamque ob caussam pecunia in synaxibus oblata, et apud clericos deposita, his, qui nominati sunt, indigentibus distribuebatur.

Quamobrem Tertullianus hanc christianorum charitatem, qua omnia praeter uxores, indiscreta habebant, tantum extollit, quantum in ethnicos eam, ut supra ostendimus, avaritia et cupiditate insatiabili dirimentes invehitur (Tertullian. Apologet. cap. 39, pag. 471) . Nec mirum, ait ille, si ab hominibus adeo avaris nec christiana religione imbutis conviolatur tanta charitas, uti in antiquioribus nostris codicibus, et in antiquis editionibus scriptum est, in quarto autem simpliciter violatur, sed eodem semper sensu. Rigaltius tamen contra codicum omnium fidem posuit convivatur, 0954C id est, christiana charitas convivium facit. Sed haec correctio nullius firmatur codicis auctoritate. Deinde vero ibi Tertullianus loquitur de fraterna charitate, ab ethnicis adeo violata, ut christianorum coenulas, quibus ea potissimum alebatur, tanquam prodigas infamarent. Sed de his nunc agendum.