Articulus VI. Diluitur ethnicorum argumentatio contra pios castosque Christianorum mores, inde petita, quod aliqui christiani a tradita morum disciplina, doctrina, et ipsamet christiana religione defecerant.

Contra haec, quae de sanctissimis Christianorum synaxibus et moribus disputata sunt, nec ulli incomperta esse poterant, audacter insurgebant ethnici, 0961A nobisque opponebant, de nostris, sic quidem loquitur Tertullianus, excedere quosdam a regula disciplinae (Tertullian. Apologet. cap. 46, pag. 513) . Triplici autem modo ab ea christiani excedere poterant: et primo quidem quibusdam sceleribus, moribusque corruptis; secundo, erroribus et haeresi; tertio, turpi defectione ab ipsa tota religione christiana, et ad impium deorum cultum regressu.

Quod ad primum autem spectat, quia gentilium iniquissima obtrectactio ex iis, quae hactenus retulimus, satis superque confutata fuerat, non plura utique Tertullianus, nec magis speciatim in Apologetico dicenda esse censuit. Verum in suo ad Nationes libro criminationem illam excutit ac refellit: At vobis, inquit, dicimur pessimi et probrosissimi avaritia, luxuria, 0961B improbitate (Idem, lib. I ad Nation., cap. 5, pag. 565) . Ita sane illi solebant Christianos calumniari. Quid vero respondet Tertullianus? Non negabimus, ait, quosdam. Fatetur itaque nec plane dissimulat quosdam fuisse christianos, qui criminibus nonnullis inquinati erant. Sed quid inde contra caeteros, et multo magis contra christianam religionem? Nihil prorsus, inquit: imo hoc ipsum pro ejus et veritate et sanctitate stabilienda plurimum facit. Nam sufficit et hoc, ait ille, ad testimonium nominis nostri ac perfectae religionis, si non omnes, si non plures (Ibid.) . Cujus sane hanc pulchram ac veram reddit rationem: Necesse est, inquit, in corpore, et quantum vetis integro aut puro, ut naevus aliqui (pro aliquis) effruticet, aut verrucula exsurgat, aut lentingo sordescat (Ibid.) . Scripsit 0961C quidem effruticet, sicut in libro de Anima hominem ex duobus formari, ut duo pariter hominem ex utraque substantia exfruticent (Idem, lib. de Anim., cap. 27) , sive oriantur et crescant. At parva hac macula evidentius ostendit totum corpus pulchrum esse, sanum et perfectum. Sic ergo quidam, sed paucissimi, Christiani, tanquam naevi quidam in toto illorum corpore ac coetu clarius demonstrabant summam christianae religionis perfectionem.

Deinde vero Chrisitiani illi, a recta regula aberrantes, pro delictorum gravitate in publicis synaxibus solebant, ut antea vidimus ( art. super.), admoneri, corripi, castigari, et aliquando tanquam membra putrida excommunicationis gladio amputari ac projici? Quamobrem alibi Auctor noster ad Scapulam scripsit: Depositum non abnegamus, matrimonium nullius adulteramus, 0961D pupillos pie tractamus, indigentibus refrigeramus, nulli malum pro malo reddimus. Viderint qui sectam mentiuntur, quos et ipsi recusamus (Tertul., lib. ad Scapul., cap. 4) , illos nimirum, qui sua propter scelera ex sacris ejecti erant coetibus Christianorum, quorum nomen mentiebantur.

Alii vero christianam religionem se profiteri venditabant, nimirum haeretici, qui de una, ut ait ille, via doctrinae et veritatis obliquos multos et inexplicabiles tramites sciderunt, ac semetipsos aliosque in errorum et haeresum abyssum egerunt praecipites. Sed hi, inquit, orti sunt de philosophorum semine, de quorum, sicut alibi dixit, ingeniis omnis haeresis animatur, 0962A alibi vero, haereses subornantur (Idem, Apologet., cap. 47, pag. 519; idem. lib. I advers. Marcion., cap. 13, et lib. de Praescript., cap. 7; idem, lib. adv. Hermog., cap. 8) . Quapropter ab illo non semel, et postea ab Hieronymo philosophi appellantur patriarchae haereticorum (Hieronym., epist. 43 ad Ctesiph.) . Quemadmodum autem philosophi sacram veteris Testamenti, ut superius animadvertimus, Scripturam interverterunt, ita haeretici nostram hanc novitiolam paraturam, hoc est, novi Testamenti libros, suis opinionibus ad philosophica ssententias adulteraverunt (Tertull. Apologet. cap. 47, pag. 519) , id est, conati sunt traditam in sacris Legis novae libris doctrinam ad philosophicas sententias accommodare: sed falsa cum veris praepostere miscentes, 0962B ab ipsa veritate desciverunt, veraque adulteraverunt documenta.

Verum expedite planeque, pergit ille, praescribimus adulteris nostris, sive exceptionem hisce haereticis, sacrae Scripturae corruptoribus, opponimus, illosque vel eo solo argumento refellimus, quod una sit veritatis regula, quae veniat a Christo per comites ipsius, quibus aliquanto posteriores diversi esse commentatores probabuntur (Ibid., p. 519) . Apertissime ergo definit unicam esse verae religionis regulam, quae nobis tradita est a Christo, et transmissa per ejus comites Apostolos, ac primos discipulos, a quibus illam et scripto et verbo accepimus. Quidquid itaque haeretici ab hac traditionis norma diversum commenti sunt, nec a Christo, nec a primis ejus discipulis profluxit, illud plane falsum est. Nam his posteriores probabuntur.

0962C Sed a quo, amabo te, probabuntur? Num ab ipsomet Tertulliano? Si res ita sit, his verbis suum de Praescriptionibus haereticorum pollicitus est librum, ubi illud reipsa probavit. Sed satis inter eruditos non constat utrum hic liber ante vel post Apologeticum editus fuerit. Nonne ergo potuit dicere probabuntur, quia cuilibet illud probatu facillimum erat?

Caeterum palam ille affirmat haereticos etiam ante publicum falsarum opinionum suarum examen eo ipso erroris convinci, quod novae sint, nec traditae a Christo, aut illius discipulis, sed ab iisdem haereticis falso excogitatae. Quapropter alibi se haec fusius explicaturum promittit in libro de Praescriptionibus haereticorum, uti clarius hisce verbis explicat: Alius libellus hunc gradum sustinebit adversus haereticos etiam 0962D sine retractatu doctrinarum revincendos, quod hoc sint de praescriptionibus novilatis (Idem, lib. I advers. Marcion., cap. 1) .

Gentiles igitur nihil prorsus ex haereticorum corruptione adversus christianae religionis veritatem et praestantiam concludere poterant. Nam hi de Ecclesia catholica penitus excisi, non amplius nisi nomine tenus, imo ne nomine quidem, christiani erant. Audias velim loquentem ipsummet Tertullianum: Si haeretici sunt, christiani esse non possunt, non a Christo habendo, quod de sua electione sectati haereticorum nomina admittunt (Idem, lib. de Praescript. haeret., cap. 37) . Eam sane ob caussam christiani imperatores 0963A voluerunt illos nomine auctoris sui nuncupari, cujus scelus sunt in deserendo Deo imitati (Cod. Theodos., tit. de Haeret., leg. 65, p. 190, t. VI) , vel sicut apud Socratem aiebat Constantinus Magnus, ut quorum secuti sunt mores, eorum etiam vocabulo appellentur (Socrat., lib. I, cap. 9, p. 32) . Rationem si quaeras, hanc a Cypriano accipe: Sicut diabolus Christus non est, quamvis fallat in nomine illius: ita nec christianus videri potest, qui non permanet in Evangelii et ejus fidei veritate (Cyprian., lib. de Unit. Eccles.) . Vides sane quanti roboris sit hoc adversus quoslibet haereticos argumentum, quod ex praescriptionibus sive antiqua discipulorum Christi traditione petitum est. Tertullianus enim aperte demonstrat nihil penitus gentiles adversus religionis 0963B christianae perfectionem conficere posse ex pessimis illorum erroribus haereticorum; quippe qui veram Christi doctrinam ita corruperant, ut nec ipso christianorum nomine digni haberentur.

Tertium tandem erat christianorum genus, qui fidei suae desertores et apostatae, ad impios deorum cultus, tanquam canes ad vomitum, reversi fuerant. Sed frustra ethnici ex horum apostatarum crimine aliquid adversus christianam religionem inferri posse arbitrabantur. Nam qui datam Christo fidem violaverant, non erant amplius christiani, nec poterant hoc appellari nomine. Quamobrem Tertullianus ethnicos his verbis compellat: Ejusmodi homines neque congregant, neque participant nobiscum, facti post delicta denuo vestri, quando ne illis quidem misceamur, quos 0963C vestra vis, atque saevitia ad negandum subegit (Tertull., lib. I ad Nat., cap. 5) . Quam autem hoc verum sit ex iis unusquisque facile intelliget, quae Cyprianus aliique antiqui scriptores nostri memoriae haud semel prodiderunt de lapsis, qui tyrannorum minis et cruciatibus christianam fidem ejuraverant. Sed de illis opportunior disputandi locus nobis dabitur. Recte ergo Tertullianus ethnicos rursus alloquendo, sic concludit: Sine caussa illos vocatis christianos, quos ipsi negant christiani, qui se, id est Christi fidem negare non norunt (Ibid.) . Veri siquidem christiani, quibuslibet dirissimis tormentis vexati, christianae religionis veritatem ad crudelissimam usque internecionem constantissime asserentes, martyrii coronam consequebantur. Sed quid de his sanctissimis martyribus Auctor 0963D noster tradiderit, jam explanandum est.