Articulus Primus. Quibus ac quam variis horrendisque cruciatibus Christiani ab ethnicis torquerentur, et trucidarentur: ac cur Sarmenticii, et Semaxii vocati sint.

Nulla procul dubio Christianorum virtus magis refulsit, quam invictissima in tolerandis pro religionis suae defensione suppliciis patientia, constantia atque fortitudo. Quanto enim majori ethnicis ob spretas labefactatasque eorum religiones odio erant, tanto crudelioribus, 0964A et a nemine hactenus excogitatis vexationibus ac tormentis excarnificabantur et necabantur. Plura autem illorum supplicia Tertullianus recenset, quae sine aliqua observatione a nobis praetermitti non debent. Primum itaque: Quotidie, inquit, obsidemur, quotidie prodimur, in ipsis plurimum coetibus et congregationibus nostris opprimimur (Tertullian. Apologet., cap. 7, p. 307) . Non pauci ergo, sed plurimi, non raro, sed saepissime, in suis coetibus et alibi opprimebantur. Nec mirum sane. Nam ethnici, omni prorsus humanitate deposita, partim propriis animis, partim legibus obsequentes, in eos saeviebant. Quin etiam, quoties, ait adhuc Tertullianus, praeteritis vobis, nimirum praesidibus, suo jure nos inimicum vulgus invadit lapidibus et incendiis (Ibid., cap. 37, p. 461) ! nulla videlicet exspectata 0964B judicum sententia, sed caeco impetu plebeii gentiles lapidum ictibus obruebant Christianos, aut vivos exurebant.

Ad singula autem eorum supplicia ut veniamus, modo in insulas, inquit Auctor noster, relegamur (Ibid., cap. 12, p. 341) ; sed aliis sane omnibus minor erat haec exsilii poena: modo in metalla damnamur (Ibid., cap. 12, p. 341) , ad ea nimirum maximo cum labore effodienda. Plurimi vero contrudebantur in horrendos carceres, inedia et fame consumendi, nisi alii, ut supra diximus, Christiani eis opitulati fuissent. Sed haec Tertullianus in suo brevi quidem, sed excellenti ad Martyres libro fusius prosequitur (Idem, lib. ad Martyr.) . Praeterea ungulis, ait, deraditis latera christianorum (Idem, Apologet., cap. 0964C 12, p. 339) . Ungulae autem ferrea erant instrumenta, tanquam ferarum ungues fabricata, quibus ethnici latera Christianorum sulcabant et dilaniabant. Quamobrem ille postea dixit: Nos ad Deum in equuleo haud dubie, aut alia simili machina, expansos ungulae fodiant (Ibid., cap. 30, p. 441) . Prudentius enim canebat:

Incensus his Asclepiades jusserat
Eviscerandum corpus, equuleo eminus
Pendere, et uncis ungulisque crescere. (Prudent. de sancto Roman. v. 107 et seqq.)

Prosequitur Tertullianus: Ad bestias impellimur, sive iis, quae nos devorent, in theatro objicimur: in nos bestiae, sicut postea descripsit, insiliunt (Tertul. Apologet., cap. 12, pag. 341; ibid., cap. 30, p. 445) . 0964D Quam frequens autem fuerit illud Christianorum supplicium inde colligas, quod in omni publica clade statim gentiles, sicut adhuc ille testificabatur, clamabant, Christianos ad leonem (Ibid., cap. 40, p. 479) . Alio autem in libro, ubi ethnicorum conventus exagitat et condemnat: Illic, inquit, in nos quotidiani leones expostulantur (Idem, lib. de Spectac., cap. 27) . Rursus alibi asseverat Christi hostes sub pedibus ejus jam esse constitutos, omni adhuc popularium coetu clamante Christianos ad leonem (Idem, lib. de Resurrect. carn., cap. 22) . Quid plura? Castitatis osoribus denuntiat timendum non esse ne non sint qui acclament, Christianos ad leonem (Idem, Exhort. ad cast., cap. 12) . Atque ita conclamatum est adversus 0965A Polycarpum, ut ex Eusebio discimus (Euseb., lib. IV Hist. Eccles., c. 15, p. 32) . Cyprianus quoque de se ipso scripsit: Orto statim turbationis impetu primo, cum me clamore violento populus flagitasset (Cyprian. epist. 20) . Quid autem flagitaverit, nos Pontius his in illius Vita docet verbis: Maxime cum et suffragiis saepe repetitis ad leonem postularetur (Pont. in Vita Cyprian., p. 4) . Expendas itaque velim an huc etiam collineaverit Tertullianus noster, ubi de romana plebe dixit; Nec ulli magis depostulatores Christianorum, quam vulgus. Plebeii siquidem homines caeteris longe frequentius postulabant clamabantque Christianos ad leonem. Si tamen existimes, ibi de quolibet mortis genere ab iis postulato sermonem fieri, idque probes, haud multum resistemus. Sed interim ad alia 0965B Christianorum tormenta transeamus. Alii crucibus, ait Auctor noster (Tertullian. Apologet., cap. 12, p. 339) , et stipitibus imponebantur, aut sicuti postea dixit, cruces eos suspendunt. Alii cervices ponunt, aut ut alibi loqui maluit, gladii guttura eorum detruncant (Ibid., cap. 30, p. 445) . Alii insuper ignibus uruntur, vel eos ignes lambunt, sicut postea ab illo dictum legimus (Ibid., loc. cit.) .

At haec varia suppliciorum genera in suo de Pudicitia libro sic explicat: Martyr puta nunc sub gladio, jam capite librato; puta in patibulo, jam corpore expanso; puta in stipite, jam leone concesso; puta in axe jam incendio adstructo (Idem, lib. de Pudicit., cap. 22) . Neque tamen illis tantum cruciatibus christianos torqueri ipse denuntiat. Nam alio adhuc in libro 0965C memorat non modo gladium gravem et crucem excelsam, et rabiem bestiarum, et summam ignium poenam, verum etiam omne carnificis ingenium in tormentis immanioribus, quae feris crudelius hominis ingenium excogitare poterat (Idem, lib. ad Martyr.) . Atque ita ille paucis illis posterioribus verbis haud obscure significavit nullum esse tormentorum genus, quo christiani tum discruciati non fuerint.

Quia vero aliis gravior, vel sicut mox ab eo scriptum vidimus, maxima erat ignium poena, hinc gentiles eam a christianis saepius repetebant. Quamobrem illos, uti ibi in codicibus nostris legimus, nunc, id est suo tempore, sarmenticios et semaxios, non sine sarcasmo et irrisione vocabant (Idem, Apologet., cap. 50, p. 53) . In antiquis vero editionibus semissios, quidam 0965D autem legi volunt semassios, et postea assis pro axis, quasi Tertullianus dicere voluerit Christianos revinctos fuisse ad stipitem sive palum dimidii assis. Sed quo sensu? Num eodem quo asseris significatu? Sed id parum probabile. Potior procul dubio et genuina nostrorum et aliorum, uno tantum excepto eoque forsitan corrupto, omnium codicum videtur lectio. Nam ipsemet Tertullianus, mentis suae optimus interpres, continenter adjecit, quia ad stipitem dimidii axis revincti, sarmentorum ambitu exurimur (Ibid.) . Dixit itaque Christianos ad stipitem seu palum alligatos, ac sarmentis undequaque circumpositis igneque accensis, vivos comburi. Recte quidem, inquies; sed cur is dimidii axis stipes dicitur? At observa, quaeso, stipitis 0966A nomine appellari fustem, ut ait Festus, terrae defixum ( Fest. ad v. Stipes). Nomen vero axis, quemadmodum idem Festus monet, varios habet significatus ( Idem, ad v. Axis). Aliquando enim sumitur pro septentrionali coeli parte, aliquando pro tereti stipite circa quem vertitur rota; unde nonnunquam a poetis pro toto curru accipitur; denique pro sectili tabula. At secundo sensu axis nomen a Tertulliano accipi videtur, et ab illo significari martyres aliquando ad axem integrum, crebrius vero ad stipitem, sive fustem terrae defixum, sed axis dimidio minorem, revinctos cremari. Ethnici itaque Christianis omnibus ridiculo semaxiorum nomine insultabant.

Verum hisce tantis tamque horrendis suppliciis satiata non erat immanis, ac plane horribilis gentilium 0966B crudelitas et rabies. Nam ipsis Bacchanalium furiis, nec mortuis, ait Tertullianus, parcunt Christianis, quin illos de requie sepulturae, de asylo quodam mortis jam alios, jam nec totos avellant, dissecent, distrahant (Tertullian. Apologet. cap. 37) . Alia autem in dissertatione (Dissertat. in Lactant., cap. 10, art. 2) patefecimus quanta ethnici feritate in mortuorum et sepultorum martyrum corpora bacchati fuerint.