Articulus Primus. Quomodo Tertullianus ostendat primas in Christianos leges latas esse a Nerone nequissimo imperatore, ac deinde a Domitiano, Neronianae crudelitatis portione; qui tamen eos restituit, quos relegaverat.

1006A

Satis abunde Tertullianus demonstravit quam absurde ethnici ad vexandos et occidendos christianos suis se legibus obstringi caussarentur, qui majorum suorum instituta, mores ac leges sanctiores impune, aut violabant, aut adspernabantur. Laudabant enim veteres, sed nove de die vivebant, ait Auctor noster, atque exclusa in negotiis et officiis antiquitate, venerandam patrum suorum auctoritatem pessumdabant (Tertullian. Apologet., cap. 6, pag. 305) . Sed haec ille omnia sibi satis esse non putavit, ipsumque petit ac-Cusationis caput. Manifestum itaque facit datas in christianos leges esse iniquissimas, et statutas a pessimis ac sceleratissimis principibus. Neque minus 1006B evidenter demonstrat bonos piosque principes, vel nunquam in Christianos saeviisse, aut nunquam praecepisse in eos saeviri. Quod quidem ille imperatorum a christianae religionis initio ad suum usque tempus brevi inductione ostendit (Idem, lib. I ad Nat., cap. 10, pag. 572) .

Ubi enimvero christianum nomen in mundum pervulgari coepit (Idem, Apologet., cap. 5, p. 290) , tum Tiberius imperator, uti superius animadvertimus (Supr. cap. 8, art. 4) , voluit Christum in deorum numerum referre, ac quamvis prohibitus sit a senatu, in sua tamen permansit sententia. Tantum itaque abest, ut aliquam tulerit in Christianos legem, quin potius eorum accusatoribus, inquit Tertullianus, periculum, poenae videlicet et supplicii, comminatus fuerit 1006C (Tertull., ibid.) .

Neque etiam Auctor noster unquam credidit quidquam a Caligula et Claudio imperatoribus in eosdem Christianos decretum. Etenim ibidem adjecit: Consulite commentarios vestros, illic reperietis primum Neronem in hanc sectam, cum maxime Romae orientem, Caesariano gladio ferocisse (Tertullian., loc. cit.) . Nos vero infra explicabimus cur prima Christianorum persecutio ab hoc imperatore concitata dicatur (Dissert. in Luc. Caecil., lib. de mort. Persec., cap. 6, art. 1) . Quamobrem illud tantum observabimus quibusdam visum fuisse his verbis, commentarios vestros, ab Auctore nostro designari aut Cornelii Taciti Annales, aut potius descriptam a Suetonio Neronis vitam. Nam alibi ille dixit, Vitas Caesarum legimus: orientem fidem 1006D primus Nero cruentavit (Tertull., lib. de Scorp., cap. 15) . Nec prorsus quidem inepta videtur haec conjectura. Sed quid impedit, quominus commentarium nomine adhuc denotaverit arcana seu acta publica Romanorum, in quibus, sicuti supra notavimus (Sup. cap. 9, art. 3) , extraordinaria facta litteris consignata conservabantur.

Utcumque res se habeat, certe Religio christiana hoc Nerone, tyranno omnium nequissimo, vel, quemadmodum loquitur Tertullianus, tali dedicatore damnationis nostrae etiam gloriatur (Tertul. Apologet., cap. 5, p. 293) . Ab illo siquidem damnata, eo ipso bona esse et vera probatur. Nam sicuti ille pergit: Qui scit illum, intelligere potest non nisi grande aliquod bonum 1007A a Nerone damnatum (Idem, ibidem) . Sed haec paulo fusius prosequitur in suo ad Nationes libro: Sub Nerone, inquit, damnatio invaluit, ut jam hinc de persona persecutoris ponderetis. Si pius ille princeps, impii Christiani; si justus, si castus, injusti et incesti Christiani; si non hostis publicus, nos publici hostes; quales simus damnator ille demonstravit, utique aemula, id est, contrarias pessimis suis moribus virtutes puniens. Et tamen permansit, erasis omnibus, hoc solum institutum Neronianum, justum denique, ut dissimile sui auctoris (Idem, lib. I ad Nation., cap. 7, p. 567) .

Non poterant igitur gentiles Christianis objicere se legibus ab impiissimo illo tyranno datis obstringi. Prima quippe lex in eos sancita ab illo, qui tantis 1007B tamque horrendis sceleribus infamem vitam duxit, manifestum certe omnibus fecit quam castum et innocens erat Christianorum vivendi genus. Deinde vero ille bonorum omnium hostis infensissimus, nihil nisi bonum et aequum damnabat. Ethnici ergo iniquissimis ejus legibus nunquam teneri poterant; ac Christiani jure merito se ab homine tam impio damnatos esse gloriabantur. Denique sua crudelitate et inauditis hactenus flagitiis horrori omnibus adeo fuit, ut cuncta ejus monumenta abrasa abolitaque fuerint. Nam a senatu, ut ait Suetonius, hostis publicus judicatus est, moreque majorum puniendus (Sueton. lib. VI, in Vit. Neronis, § 49) . In Dionis Epitome legimus a militibus comminutas, et dirutas ejus statuas (Dion., Epit., p. 196) , ac si Plutarcho fides, Spicillus gladiator, 1007C iis per urbem raptis, in foro obrutus necatusque fuit (Plutarch., in Vita Galbae, p. 1056) .

At quamvis ethnici omnia ejus acta et decreta jure merito resciderint, caeco tamen illorum in Christianos furore factum est, ut, erasis omnibus, solum Neronis in illos decretum permanserit. Sed Tertullianus eorum insaniam irridendo addidit: Justum quidem, ut dissimile sui auctoris, hoc est, tam iniquum, quam ipsimet impio Neroni, et aliis nefandis ejus factis ac legibus simile fuit.

Prosequitur Tertullianus: Tentaverat et Domitianus, portio Neronis de crudelitate, sed qua et homo facile coeptum repressit, restitutis etiam, quos relegaverat (Tertullian., Apologet., cap. 5, p. 293) . Cuncta vero haec verba graece reddita Eusebius retulit, aliumque testem citat Hegesippum, qui memoriae tradidit Domitianum, 1007D postquam nonnullos Christi cognatos de sua origine et ejusdem Christi regno interrogasset, nihil adversus eos statuisse asperius, sed dimisisse liberos, ac misso edicto compescuisse commotam in christianae religionis sectatores, persecutionem: καταπαῦσαι διὰ προστάγματος τὸν κατὰ τῆς Ἐκκλησίας διωγμόν (Euseb., lib. III. Eccles. Histor., cap. 20, p. 90) . Denique de utroque Domitiano et Nerone haec Auctor noster adjecit: Tales semper nobis insecutores injusti, impii, turpes, quos et ipsi, vos gentiles, damnare consuestis, a quibus damnatos restituere soliti estis (Tertullian., ibid.)

Frustra ergo ac prorsus inepte iidem gentiles conabantur 1008A vano edictorum, ab his imperatoribus datorum, praetextu suam in Christianos excusare crudelitatem. At de utroque illo imperatore Domitiano et Nerone, et commota adversus Christianos persecutione, in alia dissertatione disputabimus (Infr., cap. 16, art. 3, Dissert. in Luc. Caecil. cap. 6, art. 1 et 2) .

Caeterum, si hi duo nequissimi imperatores quasdam adversus Christianos sanciverunt iniquissimas leges, constat sane alios, qui medio inter utrumque tempore, vel post Domitianum ad Tertulliani aetatem regnavere, aut Christianos non vexavisse, aut ipsis favisse, aut nulla tulisse contra illos edicta, sed potius priora emendavisse. Quam autem id certum sit, agnosces profecto his Tertulliani verbis, quibus ethnicos 1008B sic provocat: De tot exinde principibus ad hodiernum, divinum humanumque sapientibus, edite aliquem debellatorem Christianorum (Tertullian., Apologet., cap. 5, p. 294) . Qua autem, obsecro, fronte ethnicos tanta securitate compellare audebat, nisi hoc fuisset verissimum? Et certe Melitonem, ab Eusebio citatum (Euseb., lib. IV Eccles. Hist., cap. 26, p. 148) , ac plures alios, sicut alibi ostendimus (Dissert. in Luc. Cecil., cap. 6, art. 3) , habuit suae suffragatores et patronos sententiae, quam ipse adhuc confirmat, uti ex sequentibus articulis patebit.