Articulus III. Quam frustra gentiles objicerent Christianos laesae majestatis humanae esse reos, quia per imperatoris genium jurare recusabant, sed jurabant tamen per illius salutem, quamvis alia prorsus quam gentiles ratione.

Instabant ethnici Christianos caesareanae majestatis reos ideo redargui, quia per eorum genios jurare detrectabant, vel sicuti Auctor noster alibi loquitur: Inreligiosi dicimur in Caesares, neque imagines eorum propitiando, neque genios dejerando (Tertull. lib. I ad 1045C Nati., cap. 17, p. 583) . Ethnici autem genium, teste Festo (Fest. lib. XX, de Signific. verb. ad v. Genius) , appellabant non modo uniuscujusque loci Deum, sed eum etiam, qui vim obtinebat rerum omnium gerendarum; ibique in opinionis suae confirmationem refert haec Aufustii verba: Genius est deorum filius, et parens hominum, ex quo homines gignuntur, et propterea genius meus nominatur, quia me genuit. Servius vero alicubi observat genium ab antiquis vocari naturalem deum uniuscujusque loci, vel rei, vel hominis; et alibi, manes a Virgilio appellari genios, quos cum vita omnes sortiuntur (Serv. in lib. I Georg. pag. 85, et in lib. VI Aeneid., pag. 440) . Varro quoque, ab Augustino citatus (August., lib. VII de Civit., cap. 13, pag. 172) , dixerat genium esse deum, qui 1045D praepositus, ac vim habet rerum omnium gignendarum. Plura autem de geniis Lipsius (Lips., lib. I Phisiolog. cap. 19, pag. 554 et seqq., tom. IV) , Natalis Comes (Nat. Com. lib. IV Mytholog., cap. 3) , Vossius (Voss. lib. I Orig. et progr. idolol., cap. 18) , et alii, nosque in superioribus nostris dissertationibus.

Quae vero ibi leviter attigimus, satis superque demonstrant ethnicos persuasum habuisse genium imperatoris esse singularem illius deum, a quo ipsum genitum ac regi arbitrabantur. Non mirum itaque si per eum jurarent, ac Christianos jurare renuentes laesae accusarent majestatis.

Verum hi ad impium hoc jusjurandum, modo blanditiis, 1046A modo minis ac cruciatibus saepissime ab ethnipis provocati, dare illud nunquam voluerunt. Cupisne id tibi aliquo exemplo comprobari? Praesto adest Eusebius, qui semel et iterum narrat sanctissimum martyrem Polycarpum a proconsule lacessitum fuisse, ut per Caesaris genium juraret: Ὄμοσον, inquiebat, τὴν Καίσαρος τύχην (Euseb., lib. IV Eccles. Histor., cap. 15, pag. 132) . At non aliud, pergit Eusebius, ab eo proconsul, nisi hoc accepit responsum: Fingis te ignorare me esse christianum, cui jusjurandum illud plane penitusque prohibetur. Nos quidem non fugit graeco nomine τύχη significari fortunam, sed ea Caesaris fortuna ibi designatur, quam ethnici ab illius genio gubernari existimabant. At de hoc ethnicorum, et negato a Christianis jurejurando in superiori de 1046B Minutii Octavio dissertatione disputavimus (Dissert. in Minut. Octav., cap. 12, art. 3) .

Christiani itaque detestabantur omne jusjurandum per imperatorum genios, quandoquidem hi aut nulli, aut daemones erant, iisdem subjecti Christianis, qui illos Christi nomine adjuratos de obsessorum corporibus ejiciebant (Tertullian., Apologet., cap. 32) . Fas ergo illis non erat per eos jurare, in quos summam habebant potestatem. Praeterea ethnici per genium Caesaris jurantes frequentissime pejerabant. Perduelles enimvero ac perjuri frangere solebant datum hoc sacramento Caesari fidem (Idem.. lib. I ad Nati. cap. 17, pag. 583) . Ecquis ergo laesae majestatis conscius? num is qui impio jurejurando aut infami perjurio tenetur; an alius, qui iniquissimum illud 1046C jusjurandum dare constanter recusat (Supr. cap. art.) ?

Christiani ergo hoc respuentes, eo minus laesae majestatis humanae rei erant, quo libentius jurabant per imperatoris salutem, quae augustior est, inquit Auctor noster, omnibus geniis, quemadmodum paulo ante exposuimus (Ibid.) . Testem vero hujus jurisjurandi habemus Athanasium, qui ad Constantium imperatorem de Syriano haud dubie christiano haec scripsit: Μαρτυρομένος τὴν σὴν σωτηρίαν, tuam contestatus salutem (Athanas. Apol. ad Const. pag. 310, tom. I) , pollicitus est se nihil conturbaturum amplius, sed longe majori solemnitate rem ad ejus delaturum religionem. In carthaginensi autem Collatione Marcellinus comes eodem sacramento sese his verbis obstrinxit: Sive cum alio, sive solus in hoc negotio judicaturus interero, 1046D nihil aliud me, nisi quod allegationes partium examinatae potuerint demonstrare, et quod veri invenerit fides, per admirabile mysterium Trinitatis, per incarnationis dominicae sacramentum, et per salutem supra memoratorum principum, Honorii et Theodosii, judicaturum me esse promitto (Collat. Carthag. post. Optat. lib. pag. 481) . Vides sane quanti momenti sit hoc sacramentum, quod duobus aliis, quibus nihil sacratius esse poterat, in celebri episcoporum coetu conjungitur. Plura autem hujus jurisjurandi sive in publicis, sive in privatis rebus, et imperatorum legibus confirmati, exempla omnibus satis obvia saepius occurrunt (Cod. Theodos. leg. VIII de pact. et transact.) . Nihil itaque a nobis adjiciendum, nisi antiquissimum 1047A esse dandi hujus sacramenti morem. In sacris siquidem Scripturis (Genes., cap. XLII, 15, 16) , Joseph Patriarcha per salutem Pharaonis bis jurasse narratur. Nos tamen Basilius monitos esse voluit illud etiamsi quamdam prae se ferat jurisjurandi speciem, non proprie dictum esse jusjurandum, sed aliquod potius remedium, quo res aliqua possit auditoribus facilius persuaderi (Basil. homil. in psal. XIV, 2) . At Tertullianus aperte pronuntiat ideo Christianos jurasse per salutem imperatoris, quia salvum, inquit, volumus esse, quod Deus voluit, et pro magno id juramento habemus (Turtullian. Apologet., c. 32, p. 447) . Intelligis igitur quantum inter Christianos et ethnicos, sic jurantes, erat discrimen. Christiani quippe hac publica jurisjurandi religione affirmabant sincero se 1047B animo imperatoris, qui a Deo ipsis praepositus erat, optare ac petere salutem. Ethnici vero impia adulatione imperatorem, quem mortuum optabant, contestabantur esse Deum, et verae divinitatis participem. Tam nefariae autem assentationis testis profecto, et conscius fuit Horatius, qui ad Caesarem Augustum, uti alibi annotavimus (Dissertat. in Minut., cap. 12, art. 3) , haec scripsit carmina:

Praesenti tibi maturos largimur honores,
Jurandasque tuum per nomen ponimus aras. (Horat. lib. I, epist. 1, v. 15 et 16.)