Articulus Primus. Quae sint publicae clades, quarum Christianos auctores esse tam saepe quam falso ethnici conquerebantur, ac quomodo Tertullianus eos refellat.

Observatum a nobis fuit in superioribus dissertationibus nostris (Dissertat. in Arnob. cap. 6, art. 1 et 2) , nullam fuisse criminationem ea saepius repetitam, qua ethnici conquerebantur Christianos omnis, sicut ait 1066D Tertullianus publicae cladis, omnis popularis incommodi esse caussam. Taederet nos sane cramben tam saepe recoctam, iterum recoquere, hanc rursus refellendo insulsam omnino argumentationem, si ethnicos illam tam inepte obtrudere aliquando poenituisset. Sed homines vesani, immanique in Christianos odio furentes, vix aliud ad perdendos Christianos hac calumnia aptius excogitasse arbitrabantur (Tertullian. Apologet., cap. 40, pag. 479, et lib. I ad Nation., cap. 9, pag. 571) . Quamobrem Tertullianum nostrum sequamur, ac quid eam exponendo, atque evertendo, aut singulare, aut paulo obscurius dixerit, enucleare tentemus.

A Romanis autem sic ille orditur: Si Tiberis 1067A ascendit ad moenia (Ibidem) , aut ut alio in libro: Si Tiberis redundaverit, id est, si nimium exundans, Urbis moenibus, ac terrarum etiam fertilitati nocuerit; contra vero, Si Nilus non ascendit ad arva, nec agros solita inundatione, sive ut canit Virgilius:

. . . . Nigra non foecundat arena. (Virgil., lib. IV Georg. V. 290.)

Praeterea si coelum, addit Auctor noster, stetit, sive ut postea, cum ab imbribus aestiva hiberna suspendunt (Tertullian., loc. cit.); et ibi coeli nomine quid denotet, si postules, tibi respondebimus his Tullii verbis: Coelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur (Cicer., lib. II Tuscul., pag. 122, lin. 14) ; ex hoc coelo si imbres opportuno hyemis vel aestatis tempore non effluant, terramque non reddant fertilem; quod 1067B Cyprianus Tertullianum secutus, hoc ita expressit: Cum dicas plurimos conqueri quod imbres et pluvias serena longa suspendunt; et alibi: quando imbrem nubila serena suspendunt (Cyprian. tract. ad Demetr.; et libr. de Mortalit.), item si terra movit, ejusque insolito motu oppida corruerint, aut ejus hiatu absorpti sint homines, uti paulo post videbimus; denique si fames et lues (ibi supplendum saeviant, atque grassentur); aut ut alibi clarius: Si fames afflixit (Tertullian. Apologet., cap. 40, p. 480 et lib. I ad Nation., cap. 9, pag. 571) ; in his, inquit Tertullianus, omnibus publicis calamitatibus, una omnium gentilium voce, Christianos ad leonem, acclamatur (Idem., Apologet., ibid.) . Sed hoc ultimum verbum, quod in nostris codicibus manuscriptis et antiquis 1067C editionibus reperitur, a Rigaltio amputatum est. At etiamsi absit, subaudiri utique debet. Illa vero acclamatio, de qua nos supra egimus, in circo potissimum fieri consueverat. Verum ea sola, quantumvis iniquissima, rapiebantur christiani, ac confestim leonibus aliisque belluis devorandi exponebantur. Tertullianus vero illam tribus tantum his verbis irridendo, explodit: Tantos ad unum (Ibid.) , perinde ac si dixisset: Papae! Numquid putatis infinitam propemodum, sicut antea observabamus, christianorum multitudinem exponi potuisse leoni unico, atque ab illo devorari?

Tum post haec ille gravibus rationum momentis demonstrat nihil falsius fingi potuisse, quam Christianos publicarum, aut aliarum calamitatum esse auctores: 1067D Nam ante Tiberium, inquit, id est ante Christi adventum, quantae clades orbem et urbes ceciderunt (Ibid.) ? Non eo autem sensu dixit ante Tiberium, quo significet Christum non antea in hunc mundum venisse, sed adventum ejus mundo patefactum cum ille, regnante Tiberio, edidit miracula, suamque Ecclesiam fundavit. Nam in libro ad Nationes: Principe, ait, Augusto nomen hoc ortum est; Tiberio disciplina ejus illuxit (Idem, lib. I ad Nation., cap. 7, pag. 567) . Quocirca ille postea dixit: Aetatis nostrae nondum anni trecenti, quantae clades ante id spatium supra universum orbem ad singulas urbes et provincias ceciderunt? Quanta bella externa et intestina? Quot pestes, fames, ignes, hiatus motusque terrarum saeculum digessit? 1068A Ubi tunc Christiani, cum res Romana tot historias laborum suorum subministravit (Ibid., cap. 9, p. 571) ? Quibus autem exemplis haec demonstraverit, cum sine aliqua explicatione praeterire non possimus, ad ea singillatim exponenda, si placet, aggrediamur.