Articulus III. Quam insulse ethnici objicerent Christianos ideo reipublicae fructuosos non esse, quia coronas non emebant, ad spectacula non conveniebant, thura non mercabantur, tametsi plura ac cariora, a Sabaeis empta, in mortuorum sepulturam insumerent, quam gentiles ad deos suos fumigandos.

1084A

Frequens procul dubio erat Tertulliani tempore coronarum usus: quandoquidem ethnici de illo a Christianis rejecto, tanquam magno reipublicae damno, querimoniam singularem habebant. Verum cuilibet ethnico sic ille respondet: Non emo capiti coronam; sed quid tua interest? Quodnam enim inde rebus publicis detrimentum? Nullum plane. Emptis siquidem floribus utor, inquit ille, sed iis, ut puto, gratius liberis, et solutis, et undique vagis (Tertullian. Apologet. c. 42. p. 493) , nec compactis in coronam. Nullus quippe 1084B capillis, sed naribus tantum odor florum percipitur. Nos vero haec fusius prosecuti sumus in alia dissertatione, ubi praeterea ostendimus ideo hujuscemodi coronarum usum a Christianis rejectum; quia suam ab idololatria traxerat originem (Dissertat. in Minut. cap. 13. art. 3) .

Urgebant ethnici Christianos magno reipublicae malo publicis spectaculis non interfuisse ( Tertullian. loc. cit.). Grande scilicet malum erat ea fugere, quae Tertullianus alio in libro orta esse probat de reatu generali idololatriae genitricis suae (Idem, lib. de Spectac. cap. 7) . Aliis autem in dissertationibus annotavimus haec spectacula non solo idololatriae, sed pluribus aliis adhuc coinquinata fuisse criminibus, quae Christiani non secus ac pestem publicam 1084C jure merito fugiebant. Quae ergo inde boni publici jactura? Magna quidem, inquiebant gentiles. In longum enimvero tempus spectacula illa producebantur, atque idcirco spectatores in amphitheatri aditu plura eduliorum emebant genera, quibus possent interdum refici. Christiani itaque nullos plane faciebant hujusmodi sumptus.

Sed si nihil, inquit Tertullianus, ibi mercamur, Quae tamen apud illos coetus venditantur, si desideravero, libentius de propriïs locis sumam (Tertullian. Apologet. cap. 42. pag. 493) . Quaedam antiquae editiones, sumo: aliae quaedam recentiores, sumentur. Melius in nostris codicibus et caeteris editionibus, sumam. Nihil ergo de bono publico deperditum, si 1084D Christiani aliis licitis sibi in locis ea emebant, quae apud ethnicorum illicitos coetus venditabantur.

Nihil etiam, quidquid adhuc iidem caussarentur, reipublicae deperit, si thura, inquit Tertullianus, non emimus (Ibid.) , quae ethnici falsis diis adolebant. Nam id nobis omnino vetitum erat, thurisque pretium minus erat, quam ethnici de hoc detrimento conqueri unquam debuerint. Etenim Arabiae, pergit ille, potiori jure queruntur. Verum si quae sit Arabum de cariore suo thure non vendito querimonia, scient, ait, sive pro nobis respondebunt: Sabaei pluris et carioris suas merces christianis sepeliendis profligari, quam diis fumigandis (Ibid.) . De Sabaeo autem thure Virgilius:

1085A India mittit ebur, molles sua thura Sabaei. (Virgil., lib. I Georg., v. 57.)
Et alio in libro de Venere:

. . . Ubi templum illi, centumque sabaeo
Thure calent arae. (Idem, lib. I Aeneid., v. 420.)
Quos quidem in versus haec a Servio notantur: Sabaei populi sunt juxta Syriam et Arabiam, dicti Sabaei ἀπὸ τοῦ σέβεσθαι, quod apud eos thus nascitur, quo deos placamus.

Neque porro Tertullianus hujus tantum sabaei thuris, de quo plura Plinius memorat (Plin., lib. VI nat. Hist., cap. 28, pag. 726) , sermonem fecit, sed de aliis, uti ex mox dicendis patebit, etiam illorum mercibus, seu aromatibus. Tanta enimvero in eorum regione 1085B erat horum abundantia, ut iis, sicuti Strabo narrat (Strab. lib. XVI Geogr., pag. 776) , pro sarmentis, atque ignis faciendi materia, cinnamomo, casia, et aliis hujusmodi suave olentibus uterentur. Scriptum quoque a Plinio legimus: Cibos Sabaei coquunt thuris ligno (Plin., lib. XII Hist. natur., cap. 17, p. 32) . At Tertullianus noster suo non solum in Apologetico, sed alio etiam in libro aperte declarat Sabaeorum thus ad sepelienda in primis mortuorum corpora a Christianis adhibitum: Corpora, inquit, medicata condimentis, sepulturae, mausoleis et monumentis sequestrantur; processura inde ad secundam vitam, cum jusserit Dominus (Tertullian., lib. de Resurrect., carn., cap. 27) . Alibi vero magisque ad nostrum propositum: Viderint ethnici, inquit, si eaedem merces, thura dico, 1085C et caetera peregrinitatis ad sacrificium idolorum, etiam hominibus ad pigmenta medicinalia, nobis quoque insuper ad solatia sepulturae usui sunt (Idem, lib. de idolol., cap. 11) .

Esto, arguet aliquis, ac meridiana luce clarius demonstratum habeatur Christianos usos fuisse ad sepelienda mortuorum corpora sabaeo thure, caeterorum omnium pretiosissimo; numquid Tertullianus magna sine hyperbole asserere potuit Sabaeos thuris sui merces pluris et carioris ad christianorum sepulturam vendidisse, quam gentibus ad deos suos fumigandos? Nonne plurimi, inquiet, gentiles thus sabaeum plena prodigaque manu diis suis incendebant? Sed qui haec objectabit, is advertere debet hos aliis ditiores fuisse, et longe minori numero, quam caeteri 1085D pauperiores, qui thus adolebant aut tribus tantum digitis, aut unius assis, quemadmodum infra dicetur (Infr. cap. 29, art. 2) . Ad haec vero, observavimus majorem fuisse christianorum multitudinem, quam gentilium. Christiani igitur, si thure sabaeo mortuorum condiebant corpora, ad hoc pietatis officium Sabaei debebant plura illis sua thura vendere, quam gentilibus, quorum plurima pars pauca admodum vilioris et communis grana diis suis dare consueverat.