XLIX. ((Ib. XI.)) De filia Jephte quod eam pater in holocaustoma obtulit Deo; quoniam in bello voverat, si vicisset, eum se haulocaustoma oblaturum, qui sibi de domo exiens occurrisset; quod cum vovisset, vicit; et occurrente sibifilia, quod voverat reddidit: solet esse magna et ad dijudicandum difficillima quaestio; quibusdam quid sibi hoc velit nosse cupientibus et pie quaerentibus; quibusdam vero qui Scripturis his sanctis imperita impietate adversantur, hoc maxime in crimen vocantibus, quod Legis et Prophetarum Deus etiam humanis sacrificiis fuerit delectatus. Quorum calumniis sic primitus respondemus, ut Deum Legis et Prophetarum, atque ut expressius dicam, Deum Abraham et Deum Isaac et Deum Jacob nec illa sacrificia delectaverint, ubi pecorum holocausta offerebantur; sed quod significativa fuerint et quaedam umbrae futurorum, res ipsas nobis quae his sacrificiis significabantur, commendare voluisse: fuisse autem etiam istam utilem causam cur illa mutarentur, nec modo juberentur, imo prohiberentur offerri, ne vere secundum carnalem affectum talibus Deum delectari putaremus.

Sed utrum etiam humanis sacrificiis significari futura oportuerit, merito quaeritur: non quod mortes hominum quandoque moriturorum in hac causa exhorrescere et formidare deberemus, si illi qui haec de se fieri gratanter acciperent, in aeternam remunerationem commendarentur Deo: sed si hoc verum esset, hoc genus sacrificiorum Deo non displiceret; displicere autem Deo satis evidenter eadem Scriptura testatur. Nam cum omnia primogenita sibi dicari, et sua esse voluerit atque praeceperit; redimi tamen a se voluit primogenita hominum (Exod. XIII, 2, 12, 13) , ne immolandos Deo crederent filios suos, quos natos primitus suscepissent. Deinde hoc apertius ita loquitur, quod humana holocausta sic Deus improbet, ut prohibeat, 0811 detestans ea in aliis gentibus, et populo suo praecipiens ne audeat imitari: Si autem, inquit, exterminaverit Dominus Deus tuus gentes, in quas tu intras haereditare terram eorum a conspectu tuo, et haereditabis eos, et habitabis in terra eorum; attende tibi ipsi, ne exquiras sequi eos, postquam exterminati fuerint a facie tua, ne exquiras deos eorum dicens, Quemadmodum faciunt gentes diis suis, faciam et ego: non facies ita Domino Deo tuo. Abominamenta enim quae Dominus odit, fecerunt diis suis; quoniam et filios suos et filias suas comburunt igni diis suis (Deut. XII, 29 31) .

Quid evidentius ostendi potest his sanctae Scripturae testimoniis, ut alia hujuscemodi omittam, quam Deum a quo haec Scriptura humano generi contributa est, non solum non diligere, verum etiam odisse talia sacrificia, in quibus homines immolantur? Illa plane diligit et coronat, cum quisque justus iniquitatem patiens usque ad mortem pro veritate decertat, vel ab inimicis, quos pro justitia offendit, occiditur, retribuens eis bona pro malis, id est pro odio dilectionem. Talem dicit Dominus sanguinem justum, a sanguine Abel usque ad sanguinem Zachariae (Matth. XXIII, 35) . Praecipue autem quod sanguinem fudit ipse pro nobis, et sacrificium seipsum obtulit Deo; sic utique obtulit, ut ab inimicis pro justitia occideretur: hunc imitata martyrum millia usque ad mortem pro veritate certarunt, et ab inimicis saevientibus immolata sunt; de quibus dicit Scriptura, Tanquam aurum in fornace probavit illos, et sicut holocausti hostiam accepit illos (Sap. III, 6) . Unde et Apostolus dicit, Ego enim jam immolor (II Tim. IV, 6) .

Sed non sic Jephte de filia fecit holocaustoma Domino; sed sicut praeceptum fuerat pecora offerri, et prohibitum fuerat homines immolari. Magis hoc illi simile videtur quod fecit Abraham, quod Dominus specialiter fieri praecepit (Gen. XXII) , non generali lege ut talia sibi sacrificia fierent aliquando mandavit, imo etiam fieri omnino prohibuit. Distat itaque hoc quod Jephte fecit a facto Abrahae, quoniam ipse jussus obtulit filium: iste autem fecit quod et Lege vetabatur, et nullo speciali jubebatur imperio. Deinde non solum in sua Lege postea, verum etiam tunc Deus in ipso Abrahae filio talibus sacrificiis quam non delectaretur ostendit; cum patrem cujus fidem jubendo probaverat, a filii tamen interfectione prohibuit, ac arietem, quo sacrificium licite secundum veterum congruam temporibus consuetudinem compleretur, apposuit.

Si autem hoc quemquam movet, quomodo pie crediderit Abraham Deum sacrificiis talibus delectari, si haec illicite offeruntur Deo; et ideo putat recte credidisse etiam Jephte quod tale sacrificium Deo posset esse acceptum: primo consideret aliud esse ultro vovere, aliud jubenti obtemperare. Non enim, si aliquid praeter morem in domo a domino institutum servo jubetur, atque id laudabili obedientia facit, ideo non est 0812 plectendus, si hoc facere sponte praesumpserit. Deinde habebat quod crederet Abraham, ut propter divinum imperium non parceret filio, non credens Deum tales victimas libenter accipere, sed hoc eum propterea jussisse, ut resuscitaret occisum, et hinc aliquid tanquam Deus sapiens demonstraret. Nam hoc de illo etiam in Epistola legitur, quae inscribitur ad Hebraeos; et fides ejus, quia hoc de Deo crediderit, quod posset filium ejus suscitare, laudatur (Hebr. XI, 17-19) . Iste vero et Deo non jubente neque poscente, et contra legitimum ejus praeceptum, ultro sacrificium vovit humanum. Sic enim scriptum est: Et vovit Jephte votum Domino, et dixit: Si traditione tradideris mihi filios Ammon in manu mea, et erit quicumque exierit de januis domus meae in obviam mihi, in revertendo me in pace a filiis Ammon, et erit, Domino offeram eum halocaustoma.

Non utique his verbis pecus aliquod vovit, quod secundum Legem holocaustoma posset offerre. Neque enim est aut fuit consuetudinis, ut redeuntibus cum victoria de bello ducibus pecora occurrerent. Quantum autem attinet ad multa animalia, canes solent dominis blando famulatu alludentes currere in obviam: de quibus ille in suo voto cogitare non posset, ne in injuriam Dei aliquid, non solum illicitum, verum etiam contemptibile et secundum Legem immundum vovisse videretur. Nec ait, Quodcumque exierit de januis domus meae in obviam mihi, offeram illud holocaustoma; sed ait, quicumque exierit offeram eum: ubi procul dubio nihil aliud quam hominem cogitavit; non tamen fortasse unicam filiam: quanquam illam in tanta paterna gloria quis posset anteire, nisi forte uxor? Nam quod non dixit, quaecumque, sed quicumque exierit de januis domus meae, solet Scriptura masculinum genus pro quolibet sexu ponere: sicut de Abraham dictum est, Surgens a mortuo (Gen. XXIII, 3) ; cum ejus uxor mortua fuisset.

Quia ergo de hoc voto atque facto nihil videtur Scriptura judicasse, sicut de Abraham, quando filium jussus obtulit, apertissime judicavit; sed tantummodo scriptum reliquisse legentibus judicandum, quemadmodum de facto Judae filii Jacob, quando ad nurum quidem suam nesciens intravit, verum quantum in ipso fuerat fornicatus est, quia meretricem putavit (Id. XXXVIII, 15) , neque approbavit hoc Scriptura, neque reprobavit, sed justitia et lege Dei consulta aestimandum pensandumque dimisit: quia ergo de isto Jephte facto in neutram partem sententiam Scriptura Dei protulit, ut noster intellectus in judicando exerceretur, possemus jam dicere Deo displicuisse tale votum, et ad illam perductum esse vindictam, ut patri potissimum filia unica occurreret; quod si sperasset atque voluisset , non continuo, ut eam vidit, scidisset vestimenta sua, et dixisset, Heu me, filia mea, impedisti me; in offendiculum facta es in oculis meis. Deinde sexaginta dierum tam longa dilatione data filiae suae Dominus ab unicae charissimae nece cum eum non prohibuerit, sicut prohibuit Abraham, 0813 donec perficiendo quod voverat seipsum percuteret orbitate gravissima, Deum autem nequaquam hominis immolatione placaret: et ideo hujuscemodi patri poenam fuisse retributam, ne impunitum talis voti relinqueretur exemplum, ut aut magnum aliquid se vovere Deo putarent homines, cum victimas humanas voverent, et, quod est horribilius, filiorum; aut non vera, sed potius simulata eadem vota essent, cum velut exemplo Abrahae sperarent qui vovissent, Deum prohibiturum talia vota compleri.

Possemus, inquam, haec dicere, nisi ab ista sententia duo nos praecipue divinarum Scripturarum testimonia retardarent; ut hanc rem gestam et in libris tantae auctoritatis memoriae commendatam, diligentius quantum Dominus adjuvat, et cautius perscrutemur, ne in ullam partem judicium temerarium proferamus. Unum, quod in Epistola ad Hebraeos iste Jephte inter tales commemoratur, ut eum culpare vereamur, ubi sic scriptum est: Et quid adhuc dicam? Deficit enim me tempus enarrandi de Gedeon, Barac, Samson, et Jephte, et David, et Samuel, et Prophetis; qui per fidem vicerunt regna, operantes justitiam consecuti sunt promissiones (Hebr. XI, 32) . Alterum, quod ubi de illo ista narrantur, quod tale voverit et impleverit votum, praemisit Scriptura dicens, Et factus est super Jephte Spiritus Domini, et perrexit Galaad et Manasse, et transiit speculam Galaad, et de specula Galaad ad trans filios Ammon, et votum vovit Jephte Domino, et caetera ad hoc ipsum votum pertinentia; ut omnia quae deinceps facta sunt, tanquam opera Spiritus Domini, qui super eum factus est, intelligenda videantur. Ista testimonia nos compellunt quaerere potius cur factum sit, quam facile improbare quod factum est.

Sed primo illud quod ex Epistola quae ad Hebraeos est, commemoravi, inter illos laudabiles viros qui ibidem recoluntur, non solum est Jephte, verum etiam Gedeon, de quo similiter Scriptura dicit, Spiritus Domini confortavit Gedeon (Judic. VI, 34) : et tamen ejus factum, quod de illo auro praedae operatus est ephud, et fornicatus est post illud omnis Israel, et factum est domui Gedeon in scandalum (Id. VIII, 27) , non solum laudare non possumus; verum etiam quia Scriptura hic apertissime judicavit, reprobare minime dubitamus: nec tamen ex hoc ulla fit injuria Spiritui Domini, qui eum confortavit, ut hostes populi ejus tanta facilitate superaret. Cur ergo inter illos commemoratur, qui per fidem vicerunt regna, operantes justitiam; nisi quia sancta Scriptura, quorum fidem atque justitiam veraciter laudat, non hinc impeditur eorum etiam peccata, si qua novit, et oportere judicat, notare veraciter? Nam et in eo quod idem Gedeon signum petens, sicut ipse locutus est, tentavit in vellere (Id. VI, 39) , nescio utrum non fuerit transgressus praeceptum quod scriptum est, Non tentabis Dominum Deum tuum (Deut. VI, 16) : verumtamen etiam in ejus tentatione Dominus quod praenuntiare volebat ostendit; in compluto scilicet vellere et area tota circumquaque sicca, figurare primum populum Israel, ubi erant sancti cum gratia coelesti, tanquam 0814 pluvia spirituali; et postea compluta area sicco vellere, figurare Ecclesiam toto orbe diffusam, habentem non in vellere tanquam in velamine, sed in aperto coelestem gratiam, illo priore populo velut ab ejusdem gratiae rore alienato atque siccato. Nec tamen frustra inter fideles et operantes justitiam, propter bonam fidelemque vitam, in qua eum credendum est esse defunctum, tale in Epistola ad Hebraeos meruit testimonium.

Utrum autem quia posteaquam dictum est, Factus est super Jephte Spiritus Domini, ea secuta sunt, ut votum illud voveret, atque hostes vinceret, et quod voverat redderet, Spiritui Domini omnia deputanda sint, ut perinde habeatur et hoc sacrificium, tanquam id Dominus sicut Abrahae fieri jusserit, non facile dixerim; cum utique de Gedeon possit haec afferri differentia, quia post peccatum quod fecit, quando fecit ephud post quod universus populus fornicatus est, nulla est ejus commemorata prosperitas: postea vero quam Jephte votum vovit, illa est insignis ejus victoria consecuta, propter quam adipiscendam voverat, et qua adepta quod voverat solvit. Rursus enim considerandum est, quia Gedeon, etsi non posteaquam fecit ephud, tamen posteaquam tentavit Dominum, quod utique peccatum est, magna strage hostibus caesis atque superatis populo acquisivit salutem. Sic enim scriptum est: Et dixit Gedeon ad Dominum, Non irascatur indignatio tua in me, et loquar adhuc semel, et tentabo adhuc semel in vellere, et caetera. Iram quippe Dei metuebat, quia noverat tentando se peccare, quod Deus in Lege sua manifestissime prohibet. Hoc tamen peccatum ejus et mirabilis signi evidentia et magna victoriae prosperitas liberationisque populi consecuta est. Jam enim Deus statuerat afflicto populo subvenire, atque hujus ducis, quem ad hoc opus assumpserat, utebatur animo non solum fideli et pio, verum etiam subdeficiente et delinquente, et ad praenuntianda quae volebat, et complenda quae dixerat.

Non enim per istos tantum, qui etiamsi peccaverunt, inter justos tamen narrantur, sed etiam per ipsum Saülem omni modo reprobatum, multa Deus populo suo praestitit, in quem insilivit etiam Spiritus Dei, et prophetavit; non cum juste ageret, sed cum in virum sanctum David innocentemque saeviret (I Reg. XIX, 20-23) . Agit enim Spiritus Domini et per bonos et per malos, et per scientes et per nescientes, quod agendum novit, et statuit: qui etiam per Caipham acerrimum Domini persecutorem, nescientem quid dixerit, insignem protulit prophetiam, quod oporteret Christum mori pro gente (Joan. XI, 49-51) . Quis enim egit nisi Spiritus Domini, curans praenuntiare ventura, ut judici Gedeon tentare volenti Dominum, et non credenti quod ei fuerat per manum ejus de salute populi jam locutus, hoc potissimum de vellere prius compluto, postmodum sicco, et de area primum sicca, postea rigata veniret in mentem? Ut quod subdefecit a fide, infirmitati ejus delictoque deputetur; quod vero etiam tali ejus animo ad hoc quod generi 0815 humano significari oportebat usus est Deus, ad ejus intelligatur misericordiam et mirabilem providentiam pertinere.

Si quis autem dicit omnia scientem fecisse et dixisse Gedeon ex revelatione prophetica, ut per eum signa talia monstrarentur; nec defecisse a fide; et quod ei jam promiserat Dominus credidisse; sed actione prophetica in vellere voluisse tentare, atque ita illius tentationem fuisse inculpabilem, sicut dolum Jacob (Gen. XXVII, 15, 16) ; et illud quod Domino ait, Non irascatur indignatio tua in me, non ideo dixisse quod iram ejus timeret, sed quod eum confideret non irasci, cum ea faceret quae Spiritu ejus dictante facienda esse tanquam propheta sentiret: dicat ut videtur, dum modo illud quod de facto ephud Scriptura ipsa culpavit, quodlibet significet, non audeat excusare a peccato. Nam et illud quod trecenti viri ad signum crucis ipso numero pertinentes, hydrias fictiles acceperunt, eisque ardentes faculas incluserunt, quibus hydriis fractis repente lumina numerose micantia tantam hostium multitudinem terruerunt (Judic. VII, 16-22) , tanquam ex suo arbitrio videtur fecisse Gedeon; non enim Scriptura dicit Dominum admonuisse ut hoc faceret: et tamen tam grande signum quis ejus animo atque consilio faciendum, nisi Dominus, inspiravit? Qui praefiguravit sanctos suos thesaurum evangelici luminis in vasis fictilibus habituros, sicut Apostolus dicit, Habemus autem thesaurum istum in vasis fictilibus (II Cor. IV, 7) : quibus in passione martyrii tanquam vasculis fractis, major eorum gloriae fulgor emicuit, quae impios evangelicae praedicationis inimicos inopinata illis Christi claritate superavit.

Seu ergo per scientes, seu per nescientes, praefigurationem praedicationemque futurorum Spiritus Domini propheticis temporibus operatus est: nec ideo peccata eorum dicendum est non fuisse peccata; quia et Deus, qui et malis nostris bene uti novit, etiam ipsis eorum peccatis usus est ad significanda quae voluit. Proinde si propterea peccatum non fuit, sive cujuslibet necis humanae, sive etiam parricidale sacrificium vel vovere, vel reddere, quia magnum aliquid et spirituale significavit; frustra Deus talia prohibuit, et se odisse testatus est; quoniam et illa quae fieri jussit, utique ad aliquam significationem rerum spiritualium magnarumque referuntur. Cur ergo illa prohiberet, quandoquidem poterant propter eamdem rerum earumdem significationem, propter quam et ista licite fiebant, nihilominus licite fieri; nisi quia nec tale aliquid significantia quale expedit credere, humana Deo sacrificia placuerunt, quando non pro justitia quisque ab inimicis, quia recte vivere voluit aut peccare noluit, interimitur, sed homo ab homine tanquam electa hostia more pecoris immolatur?

Quid si, ait aliquis, quoniam pecorum victimae jam eo ipso quo fuerant usitatae, quamvis et ipsae a recte intelligentibus ad significationem spiritualium referrentur, minus tamen faciebant intentos ad magnum sacramentum Christi et Ecclesiae requirendum; propterea 0816 Deus re insigni et inopinata volens quasi dormientes hominum animos excitare, eo magis quo talia sibi sacrificia offerri vetuerat, curavit sibi ejusmodi aliquid offerendum, ut ipsa admiratio magnam gigneret quaestionem, et magna quaestio ad perscrutandum magnum mysterium studium piae mentis erigeret, pie vero scrutans mens hominis altitudinem prophetiae, velut hamo piscem Dominum Christum de profundo Scripturarum levaret? Huic nos rationi et considerationi non obsistimus. Sed alia quaestio est de animo voventis, alia de providentia Dei qualicumque animo ejus optime utentis. Quamobrem si Spiritus Domini qui factus est super Jephte, ut hoc voveret omnino praecepit, quod quidem Scriptura non aperuit; tamen si hoc ille praecepit, cujus non licet jussa contemnere, non solum insipientia culpanda non est, verum etiam laudanda obedientia est. Hoc enim, etiamsi se homo ipse interimat, quod utique humana voluntate atque consilio facere nefas est, profecto intelligendum est obedienter fieri potius quam sceleste, si divinitus jussum est: de qua quaestione satis in primo libro de Civitate Dei disputavimus (De Civit. Dei, lib. 1, c. 21) . Si autem Jephte humanum secutus errorem, humanum sacrificium vovendum putavit, ejus quidem peccatum de unica filia jure punitum est, quod etiam ipse verbis suis satis videtur ostendere, ubi ait, Heu me, filia mea, impedisti me; in offendiculum facta es in oculis meis; discissis etiam vestimentis suis. Verumtamen etiam hic ejus error habet aliquam laudem fidei, qua Deum timuit, ut quod voverat redderet, nec divini in se judicii sententiam declinavit; sive sperans Deum prohibiturum, sicut fecit Abrahae, sive ejus voluntatem etiam non prohibentis intellectam facere potius quam contemnere statuens.

Quanquam et hic merito quaeri potest utrum verius intelligitur hoc Deum nolle fieri, et in eo potius Deo, si non fieret, obediretur, quoniam hoc se nolle et in Abrahae filio et in legitima prohibitione monstraverat. Verumtamen si propterea Jephte non faceret, sibi potius in unica pepercisse, quam Dei voluntatem secutus esse videretur. Magis ergo intellexit in eo quod ei filia occurrit, ultorem Deum, justaeque poenae se fideliter subdidit, timens saeviorem tanquam de tergiversatione vindictam. Credebat enim etiam bonae et virginis animam filiae bene recipi, quod non seipsa voverat immolandam, sed voto et voluntati non restiterat patris, et Dei fuerat secuta judicium. Mors enim sicut nec sibi a quoquam sponte nec cuiquam sponte inferenda est; ita Deo jubente recusanda non est, cujus constitutione quocumque temporis obeunda est: nec quisquam qui eam perpeti detrectat, ut omnino evitetur, sed tantummodo ut differatur, laborat . Haec autem festinantibus nobis de praedicta quaestione satis esse utcumque discussa pro hac quidem parte visa sunt.

Nunc jam quid Spiritus Domini, sive per nescientem Jephte sive per scientem, sive per ejus imprudentiam 0817 sive per obedientiam, sive per offensionem sive per fidem, in hac re gesta praefiguraverit, quantum Deus adjuvat, requiramus, breviterque pendamus. Admonet enim nos et urget quodam modo iste sanctarum Scripturarum locus cogitare quemdam potentem virtute. Talis enim dicitur Jephte, quod nomen interpretatur Aperiens. Dominus autem Christus, sicut indicat Evangelium discipulis suis aperuit sensum, ut intelligerent Scripturas (Luc. XXIV, 45, 27) . Hunc Jephte fratres ejus reprobaverunt, et de paterna domo expulerunt, objicientes ei quod esset filius fornicariae, tanquam ipsi essent de uxore legitima nati. Hoc etiam egerunt adversus Dominum principes sacerdotum et Scribae et Pharisaei, qui de Legis observatione gloriari videbantur, tanquam ille solveret Legem, et ideo veluti non esset legitimus filius. Et quanquam de sancta quidem Virgine corpus assumpserat, quod fidelibus notum est; tamen ejus mater, quantum ad gentem pertinet, etiam illa Judaica synagoga dici potest. Revolvat qui voluerit propheticos Libros, et videat quoties et quanta verbi severitate atque indignatione Domini, illa gens velut impudica mulier de suis fornicationibus arguatur. Unde est etiam illud in hoc libro recentissimum, vel cum post ephud quod fecit Gedeon, omnis Israel legitur fornicatus, vel quod abierunt post deos gentium quibus erant circumdati. Unde in illos divina ira commota est, ut per annos decem et octo contererentur a filiis Ammon (Judic. VIII, 27, et X, 6-8) . Sed numquid non ex eadem gente Israel etiam illi nati erant sacerdotes, et Scribae, et Pharisaei, quos in eis diximus fuisse praefiguratos, qui Jephte, tanquam isti Dominum Christum, veluti non legitimum filium persecuti expulerunt? Sed in eo similitudo adumbrata est, quod isti, ut dixi, veluti Legis observatores, eum qui contra praecepta Legis facere videbatur, tanquam legitimi non legitimum, jure sibi visi sunt ejecisse. Secundum hoc enim plebs illa dicta est fornicari, quod Legis praecepta non servans, tanquam viro non exhibebat fidem.

Sic autem scriptum est de Jephte, Et creverunt filii uxoris, et ejecerunt Jephte. Verbum quod positum est, creverunt, significat in figura, praevaluerunt: quod in Judaeis impletum est, qui praevaluerunt infirmitati Christi, quia ita voluit, ut ab eis quae oportebat passione perferret; sicut hoc idem significans Jacob praevaluit angelo, cum quo ut idipsum portenderet luctabatur (Gen. XXXII, 24-28) . Dixerunt ergo ad Jephte, Non haereditabis in domo patris nostri, quoniam filius mulieris fornicariae tu. Tanquam dicerent quod Evangelium loquitur, Non est iste homo a Deo, qui sic solvit sabbatum (Joan. IX, 16) : se autem velut jactantes legitimos filios Domino dixerunt, Nos ex fornicatione non sumus nati; unum patrem habemus Deum (Id. VIII, 41) . Et fugit Jephte a facie fratrum suorum, et habitavit in terra Tob. Fugit, quoniam se quantus esset abscondit; fugit, quoniam eos saevientes latuit: Si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent (I Cor. II, 8) . Fugit, quoniam morientis infirmitatem viderunt, virtutem autem resurgentis non viderunt. 0818 Habitavit autem in terra bona, vel, ut expressius dicamus, opima. Quod enim graece ἀγαθὸν, hoc latine opimum dicitur: id autem interpretatur Tob. Ubi mihi videtur intelligenda ejus a mortuis resurrectio. Nam quae terra magis opima, quam terrenum corpus excellentia immortalitatis et incorruptionis indutum?

Quod autem dicitur de Jephte, quia posteaquam fugiens a facie fratrum suorum habitavit in terra Tob, colligebantur ad eum viri latrones, et obambulabant cum ipso; quanquam et ante passionem objectum fuerit Domino, quod cum publicanis et peccatoribus manducaret, quando respondit, non esse necessarium sanis medicum, sed aegrotis (Matth. IX, 11, 12) ; et inter iniquos deputatus est (Isai. LIII, 12) , quando inter latrones crucifixus est, et unum ex eis de cruce in paradisum transtulit (Luc. XXIII, 33, 43) : tamen posteaquam resurrexit, et esse coepit, secundum id quod supra exposuimus, in terra Tob, collecti sunt ad illum scelerati homines propter remissionem peccatorum; qui cum illo ambulabant, quia secundum ejus praecepta vivebant. Neque hoc fieri desinit usque nunc, et deinceps, quousque ad eum confugiunt mali, ut justificet impios qui ad eum convertuntur, et discant iniqui vias ejus (Psal. L, 15) .

Jam illud, quod hi qui abjecerant Jephte (erat enim Galaadites), conversi sunt ad eum, et quaesiverunt eum, per quem liberarentur ab inimicis suis; quam clara praefiguratione significat, quod hi qui abjecerunt Christum, ad eum rursus conversi, in illo reperiunt salutem! sive illi intelligantur quos Petrus apostolus cum de ipso scelere arguisset, sicut in Actibus Apostolorum legitur, et hortatus esset ut ad eum converterentur, quem fuerant persecuti, compuncti sunt corde, et ab illo quem a se alienaverant, desideraverunt salutem (quid est autem liberari ab inimicis, nisi a peccatis? sic enim illis ait, Agite poenitentiam, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Domini Jesu Christi; et remittentur vobis peccata vestra (Act. II, 22-38) : sive illa potius significetur, quae in fine speratur vocatio gentis Israel. Magis quippe ipsa videtur apparere in eo quod dicitur, Et factum est post dies: quod utique post tempus significat; et per hoc insinuat non illud intelligendum quod recenti Domini passione est, sed quod postea futurum est. Quo videtur etiam id pertinere, quod seniores Galaad venerunt ad Jephte, ut per aetatem senilem posteriora et novissima tempora accipienda sint. Interpretatur autem Galaad Abjiciens, sive Revelatio. Quorum utrumque satis apte huic rei congruit; quia primo Dominum Christum abjecerunt, eisque postea revelabitur.

Quod vero contra filios Ammon dux quaerebatur Jephte, quibus victis liberarentur, qui eo duce adversus illos bellare cupiebant, quoniam interpretatur Ammon Filius populi mei, sive Populus moeroris; profecto aut illi significantur inimici, qui ex ipsa gente perseverantes in infidelitate praedicti sunt; aut omnino omnes gehennae praedestinati, ubi erit eis fletus et stridor dentium (Matth. XXV, 30) , tanquam populo 0819 moeroris. Quanquam populus moeroris, etiam diabolus et angeli ejus non inconvenienter intelliguntur; sive quia aeternam miseriam eis quos decipiunt acquirunt; sive quia et ipsi aeternae miseriae deputati sunt.

Eleganter sane, ad exprimendam multo evidentius prophetiam, Jephte respondit senioribus Galaad: Nonne vos odio habuistis me, et ejecistis me de domo patris mei, et emisistis me a vobis? et quid est quod venistis, quando tribulati estis? Tale aliquid figuratum est in Joseph, quem fratres vendentes abjecerunt (Gen. XXXVII, 28) ; et cum fame tribularentur, ad ejus opem misericordiamque conversi sunt (Id. XLII-XLIV) . Hic vero multo amplius elucet significatio futurorum, quod non ipsi prorsus fratres qui ejecerunt Jephte, ad eum venerunt; sed Galaad seniores pro universo illo populo eidem supplicantes. Sicut eadem gens dicitur Israel, sive in eis qui tunc fuerunt, Christumque reprobaverunt, sive in eis qui ad ejus opem postea reversi sunt. Populo enim dicitur inimico, sive in majoribus sive in posteris suis longa odia trahenti atque servanti, tandemque converso in eis qui tunc convertendi sunt, Nonne vos odio habuistis me, et ejecistis me de domo patris mei? Hoc enim eis visum est qui persecuti sunt, quod ejecerunt Christum de domo David, in qua regni ejus non erit finis (Luc. I, 33) .

Et dixerunt seniores Galaad ad Jephte: Non sic modo venimus ad te. Tanquam dicerent Judaei conversi ad Christum: Tunc venimus ut persequeremur, modo venimus ut sequamur. Profitentur etiam adversus inimicos eum futurum sibi caput. Respondet ille, si eorum vicerit inimicos, quod erit eis in principem: quod Gedeon noluit, cum id Israelitae voluissent. Respondit quippe illis: Princeps vester Dominus erit (Judic. VIII, 22, 23) . Rex enim nomine principis significatur: quod nondum habebat gens illa tempore Judicum. Coeperunt autem habere Saülem (I Reg. X, 1) et deinceps successores ejus alios, qui in libris Regnorum leguntur. Nam in Deuteronomio cum eis praecipitur qualem debeant habere regem, si hoc eis placuerit (Deut. XVII, 14) , non ibi rex, sed princeps appellatur. Sed quia iste Jephte illum figurabat, qui verus est rex, quod etiam in titulo scriptum fuit, qui cruci ejus affixus est, quem Pilatus delere vel emendare non ausus est (Joan. XIX, 19-22) ; ideo credendum est esse dictum, Ero vobis in principem. Illi autem dixerant, Eris nobis in caput: quoniam caput viri Christus (I Cor. XI, 3) , et ipse est caput corporis Ecclesiae (Ephes. V, 23) . Denique posteaquam eos liberavit Jephte ab omnibus inimicis, non eis factus est rex, ut intelligeremus, illud quod dictum est, ad prophetiam potius pertinuisse de Christo, quam ad ipsum proprie Jephte, de quo Scriptura narrationem ita concludit: Et judicavit Jephte Israel sex annis, et mortuus est Jephte Galaadites, et sepultus est in civitate sua Galaad (Judic. XII, 7) . Judicavit ergo Israel sicut caeteri Judices: non ibi regnavit ut princeps, sicut hi qui Regnorum voluminibus continentur.

Jamvero quod posteaquam eis idem Jephte dux constitutus est, misit nuntios ad hostes prius pacis verba portantes, illud ostenditur quod ait Apostolus, 0820 in quo Christus loquebatur: Si fieri potest, quod ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes (Rom. XII, 18) . Verba porro ipsa quae mandavit Jephte, omnia pertractare nimis longum est, festinantibus nobis: videntur tamen mihi sic intelligenda, quantum attinet ad significationem futurorum, ut in eis advertatur doctrina Christi, admonens nos quemadmodum sit ambulandum, hoc est, vivendum inter eos qui non secundum propositum vocati sunt. Novit enim Dominus qui sunt ejus (II Tim. II, 19) .

Jamvero quod cum esset debellaturus inimicos, factus est super eum Spiritus Domini, significatur Spiritus sanctus impertitus membris Christi.

Quod autem pertransiit Galaad et Manasse, et transiit speculam Galaad, et ab specula Galaad ad trans filios Ammon, proficientia significantur membra Christi ad victoriam de inimicis reportandam. Galaad quippe interpretatur Abjiciens, Manasse Necessitas. Transeundi sunt ergo a proficientibus abjicientes, id est contemnentes: transeunda et necessitas, ne forte cum transierit qui proficit contemnentes, cedat terrentibus. Transeunda etiam specula Galaad, quoniam Galaad etiam Revelatio interpretatur. Est autem specula altitudo ad prospiciendum, vel despiciendum, id est desuper aspiciendum. Specula itaque Galaad congruenter mihi videtur significare superbiam revelationis: unde dicit Apostolus, Et in magnitudine revelationum ne extollar (II Cor. XII, 7) . Ergo et ipsa transeunda est, id est, non est in ea manendum propter cadendi periculum. His pertransitis, facile superantur inimici: quod significat dicendo, Et ab specula Galaad transiit ad filios Ammon, de quibus inimicis jam supra dictum est.

Et vovit Jephte votum, et dixit: Si traditione tradideris mihi filios Ammon in manu mea, et erit quicumque exierit de januis domus meae in obviam mihi in revertendo me in pace a filiis Ammon, et erit Domino, et offeram eum holocaustoma. Quemlibet in hoc loco cogitaverit Jephte secundum cogitationem humanam, non videtur unicam filiam cogitasse; alioquin non diceret, cum illam cerneret occurrisse, Heu me, filia mea, impedisti me; in offendiculum facta es in oculis meis. Impedisti enim ita dictum est, tanquam ad hoc se impeditum indicaverit, ne illud quod cogitarat impleret. Sed quem potuit cogitare primitus occurrentem, qui filios alios non habebat? An conjugem cogitavit, et ut hoc fieret Deus noluit, et ut non relinqueret impunitum, ne quis deinceps id auderet; et ut magna providentia, ex hoc quoque ipso quod accidit, sacramentum Ecclesiae figuraret? Ex utroque igitur prophetia coaptata est; et ex eo quod vovens cogitavit, et ex eo quod nolenti contigit. Si enim conjugem cogitavit, conjux Christi Ecclesia est. Propterea relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae; et erunt duo in carne una. Sacramentum hoc magnum est, inquit Apostolus, ego autem dico in Christo et in Ecclesia (Ephes. V, 31, 32) . Sed quia hujus Jephte conjux virgo esse non potuit, in eo quod filia potius occurrit, et inulta non remansit prohibitum sacrificium voventis audacia, et virginitas Ecclesiae figurata est. 0821 Nec abhorret a vero, quod filiae nomine eadem significatur Ecclesia: nam cujus alterius typum gerebat etiam illa mulier, cui post tactam fimbriam suam sanatae, ait Dominus, Filia, fides tua te salvam fecit; vade in pace (Matth. IX, 20-22) ? Et certe, unde nullus ambigit, discipulos suos ipse sponsi filios appellavit, se apertissime indicans sponsum: Non possunt, inquit, jejunare filii sponsi, quamdiu cum illis est sponsus; venient autem dies cum auferetur ab eis sponsus, et tunc jejunabunt (Ibid., 15) . Holocaustoma ergo erit Ecclesia, quam virginem castam beatus Apostolus appellat (II Cor. XI, 2) , quando in resurrectione mortuorum fiet in universa, quod scriptum est, Absorpta est mors in victoriam. Tunc tradet regnum Deo et Patri (I Cor. XV, 54, 24) . Quod regnum ipsa Ecclesia est, rex ipse cujus figuram vovens ille gestabat. Sed quoniam tunc fiet, cum completa fuerit sexta aetas saeculi, ideo sexaginta dierum a virginitate dilatio postulata est. Ex omnibus quippe aetatibus Ecclesia congregatur. Quarum prima est, ab Adam usque ad diluvium: secunda a diluvio, id est, a Noe usque ad Abraham: tertia ab Abraham usque ad David: quarta a David usque ad transmigrationem in Babyloniam: quinta ab hac transmigratione usque ad Virginis partum: sexta inde usque in hujus saeculi finem. Per quas sex aetates tanquam per sexaginta dies flevit sancta virgo Ecclesia virginalia sua: quia licet virginalia, tamen fuerant peccata deflenda; propter quae universa ipsa virgo toto orbe diffusa quotidie dicit, Dimitte nobis debita nostra (Matth. VI, 12) . Eosdem autem sexaginta dies, duos menses maluit appellare, quantum existimo, propter duos homines; unum per quem mors, alterum per quem resurrectio mortuorum; propter quos etiam duo Testamenta dicuntur.

Quod vero factum est in praeceptum in Israel, ex diebus in dies conveniebant lamentari filiam Jephte Galaaditem, quatuor dies in anno: non puto significare aliquid post impletum holocaustoma, quod erit in vitam aeternam; sed praeterita tempora Ecclesiae, in quibus erant beati lugentes. Quatriduo autem figurata est ejus universitas, propter quatuor partes orbis, per quas longe lateque diffusa est. Ad historiae vero proprietatem, non arbitror hoc decrevisse Israelitas, nisi quia intelligebant in ea re judicium Dei magis ad percutiendum patrem fuisse depromptum, ne tale vovere sacrificium deinceps ullus auderet. Nam quare luctus et lamentatio decerneretur, si votum illud laetitiae fuit?

Si autem et illud, quod populus Ephraem postea ab eodem Jephte debellatus est, ad judicium Dei, quod erit in fine, referendum est, sicut ipse Dominus dicit, Eos qui noluerunt me regnare sibi, adducite et interficite coram me (Luc. XIX, 27) ; nec ibi quadraginta duo millia, quae ceciderunt, vacanti numero commemorata sunt (Judic. XII, 4, 6) . Sicut enim illi duo menses propter sexaginta dies senarium numerum sex aetatum significant: ita et ibi sexies septenarius ductus hoc idem figurat, quantum ad sex aetates saeculi pertinet; sexies enim septem quadraginta duo sunt. Nec 0822 frustra et ipse Jephte sex annis populum judicavit.