DE TRINITATE LIBER.

 ARGUMENTUM.

 CAPUT PRIMUM. DE TRINITATE disputaturus Novatianus ex Regula fidei proponit, ut primo credamus in Deum Patrem et Dominum omnipotentem, rerum omnium pe

 CAPUT II. Deus super omnia, ipse continens omnia, immensus, aeternus, mente hominis major, sermone inexplicabilis, sublimitate omni sublimior.

 CAPUT III. Deum esse omnium conditorem, dominum et parentem, e sacris Scripturis probatur.

 CAPUT IV. Bonum quoque, semper sui similem, immutabilem, unum et solum, infinitum: cujus nec nomen proprium possit edici, et incorruptibilem, et immor

 CAPUT V. Cujus si iracundias et indignationes quasdam, et odia descripta in sacris paginis teneamus non tamen haec intelligi ad humanorum exempla vit

 CAPUT VI. Et licet Scriptura faciem divinam saepe ad humanam formam convertat, non tamen intra haec nostri corporis lineamenta modum divinae majestati

 CAPUT VII. ARGUMENTUM.--- Spiritus quoque cum Deus dicitur, claritas et lux, non satis Deum illis appellationibus explicari.

 CAPUT VIII. ARGUMENTUM.--- Hunc ergo Deum novisse et venerari Ecclesiam eique testimonium reddit tam invisibilium, quam etiam visibilium, et semper,

 CAPUT IX. Porro eamdem regulam veritatis docere nos, credere post Patrem etiam in Filium Dei Jesum Christum Dominum Deum nostrum, eumdem in Veteri Tes

 CAPUT X. Jesum Christum Dei Filium esse, et vere hominem: contra haereticos phantasiastas, qui veram carnem illum suscepisse negabant.

 CAPUT XI. Et vero non hominem tantum Christum, sed et Deum: sicuti hominis filium, ita et Dei filium.

 CAPUT XII. Deum enim Veteris Testamenti Scripturarum auctoritate probari.

 CAPUT XIII. Eamdem veritatem evinci e sacris Novi Foederis Litteris.

 CAPUT XIV. Idem argumentum persequitur auctor.

 CAPUT XV. al. XXIII. Rursum ex Evangelio Christum Deum comprobat.

 CAPUT XVI. al. XXIV. Iterum ex Evangelio Christum Deum comprobat.

 CAPUT XVII. al. XXV. Item ex Moyse in principio sacrarum Litterarum.

 CAPUT XVIII. al. XXVI. Inde etiam, quod Abrahae visus legatur Deus: quod de Patre nequeat intelligi, quem nemo vidit umquam sed de Filio in Angeli im

 CAPUT XIX. al. XXVII. Quod etiam Jacob apparuerit Deus Angelus, nempe Dei Filius.

 CAPUT XX, al. XV. Ex Scripturis probatur, Christum fuisse Angelum appellatum. Attamen et Deum esse, ex aliis sacrae Scripturae locis ostenditur.

 CAPUT XXI, al. XVI. Eamdem divinam majestatem in Christo aliis iterum Scripturis confirmari.

 CAPUT XXII, al. XVII. Eamdem divinam majestatem in Christo aliis iterum Scripturis confirmat.

 CAPUT XXIII, al. XVIII. Quod adeo manifestum est, ut quidam haeretici eum Deum Patrem putarint, alii Deum tantum sine carne fuisse.

 CAPUT XXIV, al. XIX. Illos autem propterea errasse, quod nihil arbitrarentur interesse inter Filium Dei et filium hominis, ob Scripturam male intellec

 CAPUT XXV, al. XX. Neque inde sequi, quia Christus mortuus, etiam Deum mortuum accipi: non enim tantummodo Deum, sed et hominem Christum Scriptura pro

 CAPUT XXVI, al. XXI. Adversus autem Sabellianos Scripturis probat alium esse Filium, alium Patrem.

 CAPUT XXVII. al. XXII. Pulchre respondet ad illud: sumus, quod illi pro se intendebant.

 CAPUT XXVIII. Pro Sabellianis etiam nihil facere illud: Qui videt me, videt et Patrem, probat.

 CAPUT XXIX. Deinceps fidei auctoritatem admonere nos docet, post Patrem et Filium, credere etiam IN SPIRITUM SANCTUM: cujus operationes ex Scripturis

 CAPUT XXX. Denique quantum dicti haeretici erroris sui originem inde rapuerint, quod animadverterent scriptum: unus Deus: etsi Christum Deum et Patrem

 CAPUT XXXI. Sed Dei Filium Deum, ex Deo Patre ab aeterno natum, qui semper in Patre fuerit, secundam personam esse a Patre, qui nihil agat sine Patris

Chapter VI.  Argument.—And That, Although Scripture Often Changes the Divine Appearance into a Human Form, Yet the Measure of the Divine Majesty is Not Included Within These Lineaments of Our Bodily Nature.

And although the heavenly Scripture often turns the divine appearance into a human form,—as when it says, “The eyes of the Lord are over the righteous;”25    Ps. xxxiv. 15. [Anthropopathy, p. 611.] or when it says, “The Lord God smelled the smell of a good savour;”26    Gen. viii. 21. or when there are given to Moses the tables “written with the finger of God;”27    Ex. xxxi. 18. or when the people of the children of Israel are set free from the land of Egypt “with a mighty hand and with a stretched out arm;”28    Ps. cxxxvi. 12. or when it says, “The mouth of the Lord hath spoken these things;”29    Isa. i. 20. or when the earth is set forth as “God’s footstool;”30    Isa. lxvi. 1. [Capp. v. and vi. are specimens of vigorous thought.] or when it says, “Incline thine ear, and hear,”31    2 Chron. xix. 16.—we who say that the law is spiritual do not include within these lineaments of our bodily nature any mode or figure of the divine majesty, but diffuse that character of unbounded magnitude (so to speak) over its plains without any limit. For it is written, “If I shall ascend into heaven, Thou art there; if I shall descend into hell, Thou art there also; and if I shall take my wings, and go away across the sea, there Thy hand shall lay hold of me, and Thy right hand shall hold me.”32    Ps. cxxxix. 8, 9, 10. For we recognise the plan of the divine Scripture according to the proportion of its arrangement. For the prophet then was still speaking about God in parables according to the period of the faith, not as God was, but as the people were able to receive Him. And thus, that such things as these should be said about God, must be imputed not to God, but rather to the people. Thus the people are permitted to erect a tabernacle, and yet God is not contained within the enclosure of a tabernacle. Thus a temple is reared, and yet God is not at all bounded within the restraints of a temple. It is not therefore God who is limited, but the perception of the people is limited; nor is God straitened, but the understanding of the reason of the people is held to be straitened. Finally, in the Gospel the Lord said, “The hour shall come when neither in this mountain nor in Jerusalem shall ye worship the Father;”33    John iv. 21. and gave the reasons, saying, “God is a Spirit; and those therefore who worship, must worship in spirit and in truth.”34    John iv. 24. Thus the divine agencies are there35    sc. in the Old Testament. exhibited by means of members; it is not the appearance of God nor the bodily lineaments that are described. For when the eyes are spoken of, it is implied that He sees all things; and when the ear, it is set forth that He hears all things; and when the finger, a certain energy of His will is opened up; and when the nostrils, His recognition of prayers is shown forth as of odours; and when the hand, it is proved that He is the author of every creature; and when the arm, it is announced that no nature can withstand the power of His arm; and when the feet it is unfolded that He fills all things, and that there is not any place where God is not. For neither members nor the offices of members are needful to Him to whose sole judgment, even unexpressed, all things serve and are present. For why should He require eyes who is Himself the light? or why should He ask for feet who is everywhere? or why should He wish to go when there is nowhere where He can go beyond Himself? or why should He seek for hands whose will is, even when silent, the architect for the foundation of all things?  He needs no ears who knows the wills that are even unexpressed; or for what reason should He need a tongue whose thought is a command?  These members assuredly were necessary to men, but not to God, because man’s design would be ineffectual if the body did not fulfil the thought. Moreover, they are not needful to God, whose will the works attend not so much without any effort, as that the works themselves proceed simultaneously with the will. Moreover, He Himself is all eye, because He all sees; and all ear, because He all hears; and all hand, because He all works; and all foot, because He all is everywhere. For He is the same, whatever it is. He is all equal, and all everywhere. For He has not in Him any diversity in Himself, being simple. For those are the things which are reduced to diversity of members, which arise from birth and go to dissolution. But things which are not concrete cannot be conscious of these things.36    That is to say, “of Birth and dissolution.” [He is the Now.] And what is immortal, whatever it is, that very thing is one and simple, and for ever. And thus because it is one it cannot be dissolved; since whatever is that very thing which is placed beyond the claim of dissolution, it is freed from the laws of death.

CAPUT VI. Et licet Scriptura faciem divinam saepe ad humanam formam convertat, non tamen intra haec nostri corporis lineamenta modum divinae majestatis includi.

Et licet Scriptura coelestis ad humanam formam faciem divinam saepe convertat, dum dicit (Psal. XXXIII, 16): Oculi Domini super justos: aut dum (Gen. VIII, 21): Odoratus est Dominus Deus odorem 0895C bonae fragrantiae: aut dum traduntur Moysi tabulae scriptae digito Dei (Exod. XXXI, 18): aut dum populus filiorum Israel de terra Aegypti manu valida et brachio excelso (Psal. CXXXV, 12) liberatur: aut dum dicit (Isa. I, 20): Os enim Domini locutum est haec: aut dum terra scabellum pedum Dei esse perhibetur (Isa. LXVI, 1): aut dum dicit: (IV Reg. XIX, 16): Inclina aurem tuam, et audi: nos qui dicimus, quia Lex spiritalis est, non intra haec nostri corporis lineamenta, modum aut figuram divinae majestatis includimus, sed suis illam interminatae magnitudinis (ut ita dixerim) campis sine ullo fine diffundimus. Scriptum est enim (Psal. CXXXVIII, 8, 9, 10): Si ascendero in coelum, tu ibi es: si descendero ad inferos, ades: et si assumpsero alas meas, 0895D et abiero trans mare, ibi manus tua apprehendet me, et dextera tua detinebit me. Rationem enim divinae Scripturae de temperamento dispositionis cognoscimus. Parabolis enim adhuc, secundum fidei tempus, 0896A de Deo Prophetes tunc loquebatur, non quomodo Deus erat, sed quomodo populus capere poterat. Ut igitur haec sic de Deo dicantur, non Deo, sed populo potius imputetur. Sic (Exod. XXVI) et tabernaculum erigere populo permittitur; nec tamen Deus intra tabernaculum clusus continetur; sic (III Reg. IV) et Templum exstruitur; nec tamen Deus intra templi angustias omnino sepitur. Non igitur mediocris est Deus, sed populi mediocris est sensus: nec angustus Deus, sed rationis populi angustus est intellectus habitus. Denique in Evangelio (Joan. IV, 21): Veniet hora, Dominus aiebat, cum neque in monte isto, neque in Hierusalem adorabitis Patrem, et causas reddidit dicens (Ibid. v. 24): Spiritus est Deus; et eos ergo qui adorant, in spiritu et veritate adorare 0896B oportet. Efficaciae igitur ibi divinae per membra monstrantur: non habitus Dei, nec corporalia lineamenta ponuntur. Nam et cum oculi describuntur, quod omnia videat exprimitur; et quando auris, quod omnia audiat proponitur; et cum digitus, significantia quaedam voluntatis aperitur; et cum nares, precum quasi odorum perceptio ostenditur; et cum manus, quod creaturae sit omnis auctor probatur; et quando brachium, quod nulla natura contra robur ipsius repugnare possit edicitur; et quando pedes, quod impleat omnia, nec sit quidquam ubi non sit Deus, explicatur. Neque enim sunt ei aut membra aut membrorum officia necessaria, ad cujus solum etiam tacitum arbitrium et serviunt et adsunt omnia. Cur enim requirat oculos, qui Lux est? aut cur quaerat 0896C pedes, qui ubique est? aut cur ingredi velit, cum non sit quo extra se progredi possit? aut cur manus expetat, cujus ad omnia instituenda artifex est et silens voluntas? Nec auribus eget, qui etiam tacitas novit voluntates. Aut propter quam causam linguam quaerat, cui cogitare jussisse est? Necessaria enim haec membra hominibus fuerunt, non Deo: quia inefficax hominis consilium fuisset, nisi cogitamen corpus implesset; Deo autem non necessaria, cujus voluntatem non tantum sine aliqua molitione, opera subsequuntur, sed ipsa statim opera cum voluntate procedunt. Caeterum ipse totus oculus, quia totus videt; et totus auris, quia totus audit; et totus manus, quia totus operatur; et totus pes, quia totus ubique est. Idem enim quidquid illud est, totus aequalis 0896D est, et totus ubique est. Non enim habet in se diversitatem sui, quidquid est simplex. Ea enim demum in diversitatem membrorum recidunt, quae veniunt ex nativitate in dissolutionem. Sed haec quae 0897A concreta non sunt, sentire non possunt. Quod enim immortale est, quidquid est, illud ipsum unum et simplex et semper est. Et ideo quia unum est, dissolvi non potest; quoniam quidquid est illud ipsum extra jus dissolutionis positum, legibus est mortis solutum.